آیا بلندپروازی‌های محمد بن سلمان عربستان را ورشکست خواهد کرد؟ (بخش دوم)

به گزارش «پارسینه»، روز گذشته بخش نخست گزارشی از روزنامه اسرائیلی هاآرتص درباره خطرات ابرپروژه نئوم برای محمد بن سلمان و عربستان را منتشر کردیم. امروز به بخش دوم و پایانی این گزارش می پردازیم:

آیا نئوم می‌تواند رشد خودپایه را فراتر از رونق اولیه ساخت و ساز تسریع کند؟ آیا حرکت سعودی‌ها به سمت نئوم با بهره وری بیشتری نسبت به آنچه در شهر‌های موجود شاهد بوده ایم همراه خود بود و در نتیجه فعالیت‌های اقتصادی را به‌طور پایدار افزایش می‌دهند؟ تحلیلگران تردید دارند.

وزارت سرمایه گذاری عربستان سعودی و «سرمایه گذاری سعودی»، بازوی ترویج سرمایه گذاری این کشور، و رئیس ارتباطات پروژه نئوم به درخواست هاآرتص برای گفتگو پاسخ ندادند.

اندرو لبر، پژوهشگر سابق دانشکده حکومت دانشگاه هاروارد و کارشناس سیاستگذاری‌های سعودی، می‌گوید: «مقیاس و جاه‌طلبی نئوم ممکن است متفاوت باشد، اما از نظر ایده داشتن یک پروژه بزرگ جدید که اقتصاد عربستان سعودی را به شکلی بنیادین تغییر دهد، فکر می‌کنم این کار هر نسل انجام شده است.» او گفت برخی از جنبه‌های نئوم، مانند بهبود ظرفیت‌های صنعتی عربستان سعودی، «قابل‌دوام‌تر از سایر بخش‌ها است.»

بن سلمان بلندپروازی‌هایی در سر دارد تا عربستان سعودی را به یک نیروگاه صنعتی جهانی تبدیل کند. لوسید موتورز، یک شرکت مستقر در کالیفرنیا که توسط صندوق سرمایه گذاری عمومی سعودی حمایت می‌شود، با ساخت کارخانه‌ای در عربستان برای تولید ۱۵۵۰۰۰ خودرو در سال موافقت کرد. دولت عربستان صدهزار دستگاه خودرو به این سازنده خودرو‌های برقی سفارش داده است.

اما شاید انگیزه آن اصلاً رشد پایدار نباشد، بلکه ایجاد چیزی باشد که پتیس آن را «اثر هرم» می‌نامد. این تلاشی برای تقلید از پادشاهان مصر باستان است که ثروت را از طریق مشاغل بین مردم توزیع می‌کردند - کارگران مزدبگیر اهرام مصر را ساختند، نه بردگان. اگرچه ثروت نفتی عربستان سعودی در حال حاضر از طریق مشاغل بخش دولتی و یارانه‌ها بین مردم عادی عربستان توزیع می‌شود، بخش بزرگی از آن در صندوق‌های دارایی دولتی و خزانه‌های ایالات متحده نگهداری و ذخیره می‌شود.

به لحاظ نظری، پول پاشی برای شهروندان سعودی، اقتصاد محلی غیرنفتی را تحریک می‌کند، اما در عمل، اثر هرم احتمالاً در درجه اول باعث هدررفت اقتصادی می‌شود، زیرا پادشاهی بیشتر آنچه را که مصرف می‌کند وارد می‌کند، از جمله نیروی کار، هرچند که «سعودی‌سازی» بازار کار یکی از اولویت‌های کلیدی چشم‌انداز ۲۰۳۰ است. کارگران مهاجر حدود ۷۷ درصد از مشاغل بخش خصوصی را به خود اختصاص داده اند. در نئوم، مشاوران غربی با دستمزد بالا تلاش می‌کنند تا خواسته‌های بن سلمان را برآورده کنند و کارگران کم درآمد آسیایی آن را می‌سازند و پول عربستان را به کشورشان می‌فرستند.

برای درک نئوم، علاقه‌مندان به طرح اصلاحات عربستان سعودی استدلال می‌کنند که پول همه چیز نیست. این پروژه و ویدیو‌های تبلیغاتی درخشان فراگیر آن باعث شد به اندازه میلیارد‌ها دلار پوشش خبری به ارمغان آورد که سهم قابل توجهی در ابرطرح ولیعهد برای بازسازی تصویر جهانی از سرزمین محوری اسلام است که مدت‌ها با محافظه کاری فوق العاده، طرد و سرکوب همراه بوده است.

ریاض جشن راه اندازی این پروژه را با انبوهی از اصلاحات اجتماعی، مانند لغو ممنوعیت رانندگی زنان، شیرین کرد. (عربستان سعودی آخرین کشور در جهان بود که این نوع ممنوعیت‌ها را لغو کرد و به عنوان یک موضع اصولی از طرف حقوق زنان این کار را نکرد.) ایده بن سلمان تنها ایجاد سر و صدا در بین سرمایه گذاران و افکار عمومی جهانی نبود، بلکه افزایش انگیزه در میان سعودی‌ها است.

یکی از مقامات نئوم در اوت ۲۰۲۲ در مصاحبه‌ای با روزنامه اماراتی «نشنال» ادعا کرد که ابرسازه «خط» بزرگترین چالش املاک و مستغلات است که توسط بشر پذیرفته شده است. مدیر اجرایی توسعه «خط» با اشاره به بلندترین ساختمان جهان که در دبی واقع شده است، گفت: «ما در مرحله اول در حال ساخت ۱۲۰ ساختمان به ارزش برج خلیفه هستیم.»

نه میلیون نفر ساکن «خط» ناشناخته خواهند ماند. در حال حاضر، آنچه مشخص است این است که ۶۰ آسمان‌خراشی که در مرکز مالی ریاض ساخته شده‌اند، هنوز تا حد زیادی خالی هستند.

المشری انتقادات را رد می‌کند. او می‌گوید: «همه فوق‌العاده مشتاق و هیجان‌زده هستند». اما با در نظرگرفتن اهرم ایمان نسل جوان سعودی به آینده، و برجسته کردن مالکیت بن سلمان بر این پروژه برای برانگیختن انقلاب اجتماعی-اقتصادی، در صورت شکست نئوم، خطر خماری بی‌رحمانه‌ای وجود دارد.

چه چیزی در خطر است؟ برای عربستان سعودی، یک ضرر بالقوه عظیم مالی، اتلاف غیرقابل جبران زمان برای خیال‌پردازی‌ها به جای راه‌حل‌های ملموس برای آینده پسانفت، و از دست دادن اعتماد به نظام، یعنی احتمال بی‌ثباتی سیاسی؛ و این همان جایی است که محمد بن سلمان ممکن است مجبور شود هزینه‌های ورشکستگی را بپردازد - چه با پذیرش مسئولیت کامل یا از طریق استقرار مجدد تاکتیک‌های مستبدانه برای سرکوب مخالفان. راه دوم البته همان چیزی است که شاه فقید ایران انتخاب کرد و نتایج بدنام کننده‌ای داشت.