آیا بلندپروازی‌های محمد بن سلمان عربستان را ورشکست خواهد کرد؟ (بخش اول)

به گزارش «پارسینه»، چشم انداز ۲۰۳۰، رهام الشمری، کارشناس سهام و سرمایه گذاری خطرپذیر خصوصی سعودی بر این باور است که برنامه توسعه چشمگیر ۷ تریلیون دلاری برای عربستان سعودی «تأثیر مثبت زیادی بر سعودی‌ها دارد. حالا ما چیزی داریم که به آن افتخار کنیم، نه فقط نفتمان. اکنون ما جاه طلبی‌هایی داریم.»

او ادامه می‌دهد: «برای من، نئوم [«شهر آینده نگرانه ای» که نه میلیون نفر را در خود جای خواهد داد] بیشتر یک مرکز تحقیق و توسعه بزرگ است. تحقیقات و سرمایه گذاری‌های انجام شده در آنجا بر نحوه زندگی ما در سراسر جهان تأثیر می‌گذارد.»

این شروع گزارشی از «سباستین کاسلیر» برای روزنامه اسرائیلی «هاآرتص» درباره طرح جاه طلبانه محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، است که در دو بخش تقدیم شما می شود.

 

اگر نئوم واقعاً ساخته شود، همانطور که عربستان سعودی ادعا می‌کند، مجموعه‌ای از پروژه‌ها در منطقه‌ای به وسعت بلژیک خواهد بود تا به گفته روابط عمومی آن «با ایجاد مدل جدیدی برای زندگی پایدار، بر برخی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بشریت» غلبه کند.

نظمی النصر، مدیر عامل نئوم، می‌گوید: «ما اکنون در حال بازتعریف آینده هستیم.

اما با گذشت پنج سال و پیشرفت اندک، شکاف‌هایی در پروژه شاخص محمد بن سلمان برای تنوع بخشیدن به اقتصاد نفت محور عربستان در حال ظاهر شدن است.

کارمندان سابق نئوم نگرانند که شاید خارج کردن این ابرپروژه از قلمرو داستان‌های علمی تخیلی هرگز اتفاق نیفتد. کارشناسان معماری آن را «دیوانه وار» نامیده اند. منابع حلقه درونی خاندان سلطنتی دیگر از انتقاد به ایده‌های همیشه در حال تغییر بن سلمان، «نوسانات روحی»، «خلق و خوی وحشتناک» و رهبری ترس محور او ابایی ندارند.

یک منبع آگاه از تحولات خاندان سلطنتی عربستان سعودی به من گفت: «نگرانی کلی این است که مانند آنچه برای شاه ایران پیش آمد به نتایج غیرقابل انتظار بی انجامد، طرح‌هایی را توسعه دهد که به‌طور باورنکردنی از واقعیت جدا شده اند و هیچ‌کس به او نگوید نقطه تمرکزش را اصلاح کند».

او با ابراز نگرانی از اینکه بن سلمان در محاصره افراد بله قربانگو گرفتار شده باشد می‌گوید: «نمی دانم بن سلمان چقدر اطلاعات معتبری در مورد سختی نئوم دریافت می‌کند، چرا که افراد نزدیک به او انگیزه زیادی دارند که چیزی را بگویند که او دوست دارد بشنود.» تمرکز قدرت توسط ولیعهد در تاریخ اخیر عربستان سعودی بی سابقه است و او سیستم پادشاهی را از «اجماع خانوادگی به حکومت یک نفره» تبدیل کرده است.

این که آیا نئوم از نظر اقتصادی مناسب است یا یک مجموعه علمی-تخیلی خودخواهانه است، سوالی است که همچنان مطرح است، اما یک چیز کاملا روشن است. نشت اطلاعات حاکی از ناراحتی فزاینده حلقه داخلی است، که این پرسش را مطرح می‌کند: آیا سرمایه گذاری بزرگ محمد بن سلمان پادشاهی سعودی را ورشکست می‌کند؟

در ماه ژوئیه، ولیعهد انتظارش برای نحوه تامین مالی این ابرپروژه آینده‌نگرانه را تشریح کرد. حدود نیمی از ۱.۲ تریلیون ریال سعودی (۳۲۰ میلیرد دلار) مرحله اول این پروژه که قرار است تا سال ۲۰۳۰ اجرا شود، توسط صندوق سرمایه گذاری عمومی، یک دستگاه مالی ۶۲۰ میلیارد دلاری تامین می‌شود. این صندوق که در دوره بن سلمان به راه افتاده همچون دولتی درون دولت است که هدفش تنوع بخشیدن به اقتصاد نفتی عربستان است. یارانه‌های دولتی و سایر صندوق‌های دولتی در منطقه نیمی دیگر را تامین می‌کند.

سرمایه‌گذاران بخش خصوصی سعودی نیز تشویق خواهند شد تا در عرضه اولیه احتمالی نئوم در سال ۲۰۲۴ وارد بازار شوند. در واقع، گزارش شده است که عربستان سعودی چندین خانواده از ثروتمندترین خاندان‌های پادشاهی را با قلدری مجبور کرده بود تا به عنوان یک «وظیفه میهنی» در عرضه اولیه سهام آرامکو در سال ۲۰۱۹ به سرمایه گذارانی اساسی تبدیل شوند.

به عبارت دیگر، بخش بزرگی از پول عربستان سعودی که با احتیاط طی دهه‌ها کنار گذاشته شده تا هزینه گذار به دوران پس از نفت را تامین کند، خرج هزینه نجومی نئوم خواهد شد؛ شرط بندی روی یک چشم انداز اثبات نشده. اشتباه نکنید، نئوم می‌تواند سود بلندمدتی را برای عربستان سعودی به ارمغان بیاورد، اما تاریخ توصیه به احتیاط می‌کند: پروژه‌های بزرگ اغلب از نظر اقتصادی روی کاغذ خوب به نظر می‌رسند و مطمئناً هوش از سر می‌برند، اما در زندگی واقعی چیزی مانند تبلیغاتشان ارائه نمی‌کنند.

مایکل پتیس، استاد امور مالی در دانشگاه پکن در چین و نویسنده درباره رشد اقتصادی جهان، هشداری جدی دارد: هزینه‌های زیرساختی باید «هزینه رشد باشد، نه عامل رشد». او گفت که بحران مسکن در چین یادآور واضحی است که هزینه‌های زیرساختی می‌تواند «توهم رشد» ایجاد کند، حتی اگر توسط یک اقتصاد به شدت صنعتی حمایت شود.

او به من گفت: «در آغاز دهه ۱۹۹۰، ۷۵ درصد چین روستایی بود، اما کارخانه‌ها در مکان‌هایی مانند شنژن شدیداً نیازمند کارگر بودند، بنابراین هزینه‌های زیرساختی به انتقال صد‌ها میلیون کشاورز با بهره‌وری پایین به کارخانه‌هایی کمک کرد که در آنجا بهره‌ورتر شدند». اما دومین اقتصاد بزرگ جهان نیز به نقطه‌ای رسید که ساخت مسکن و زیرساخت‌های عمومی خود عامل رشد شد.
او گفت: «هزینه‌های زیرساختی مانند خط‌های کوکائین است. باید خطوط بزرگتر و بزرگتر و بزرگتر بکشید تا احساس بالا بودن کنید.»

با نئوم و آسمان‌خراش «خط آینه» به طول ۱۷۰ کیلومتر و ارتفاع ۵۰۰ متر، این شهر قصد دارد تا سال ۲۰۴۵ نه میلیون نفر را به بیابانی بکشاند که بر خلاف چین، محل زندگی افراد قبیله‌ای است، اما مطلقاً هیچ کارخانه، مرکز جمعیتی یا زیرساختی وجود ندارد. تکلیف چیست؟ اقتصاد را از صفر بسازید.

پتیس ارزیابی بدی ارائه می‌کند: «بگذار خیلی واضح بگویم: ساختن نئوم فعالیت‌های عظیمی را ایجاد می‌کند که مانند یک رونق حس می‌شود، اما این باعث ثروتمندتر شدن آن‌ها نمی‌شود، بلکه فقط درآمد‌های آینده را می‌گیرد و پیشاپیش به آن‌ها پرداخت می‌کند.»

به عبارت دیگر، انفجار اولیه فعالیت اقتصادی نئوم، اگر با سرعتی مشابه ناپایدار باشد، صرفاً «دزدیدن» منافع اقتصادی آینده برای ایجاد توهم رشد در حال حاضر خواهد بود. می‌توان گفت شبیه به ساختن قلعه بر روی شن و ماسه است.