راهکارهای قرآن برای پیشگیری از افسردگی
پارسینه: در اینجا به راهکارهایی که در قرآن برای پیشگیری از ابتلا به افسردگی بیان شده است، میپردازیم.
قرآن در مورد افسردگی و مبتلا نشدن به آن چه راهکارهایی دارد؟
پاسخ
افسردگی از جمله بیماریهای روانی است که در جوامع مختلف شیوع دارد. این اختلال روانی در قرن اخیر یکی از مشکلات مهم و نگران کنندۀجوامع و از جمله، عوامل تهدید کنندۀوضعیت اقتصادی کشورها به شمار میرود و از این رو مورد توجه بسیاری از صاحب نظران و سیاستگزاران امور بهداشتی کشورها و سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته است.
قبل از پاسخ لازم است به بررسی علتهای بروز این حالت روانی بپردازیم:
۱- عوامل زیست شناختی: شامل آمادگیهای ژنتیکی، پیام رسانیهای عصبی، نور و آندوکرین و... البته این عوامل ارتباطی با اعتقادات مذهبی ندارد و یا ارتباط آن ضعیف است.
۲- عوامل روان شناختی: شامل دیدگاههای روان پویایی، شناختی، رفتاری و..؛ که در سبب شناسی افسردگی نقش زیادی دارند. توضیح این که:
۱- ۲- دیدگاههای روان پویایی: از نظردانشمندان روان شناسی، از دست دادن فرد مورد علاقه و یا هر شی دوست داشتنی، باعث ایجاد اضطراب و تنشهای درونی میگردد، که در صورت درون فکنی آن، باعث بروز افسردگی میشود.
۲- ۲- دیدگاههای شناختی: آقای keeB مثلث شناختی منفی را در سبب شناسی افسردگی به صورت ذیل مطرح مینماید:
* نگرش منفی نسبت به خویشتن این نوع نگرش باعث «بروز احساس حقارت» در انسان میشود.
* نگرش منفی نسبت به تجربیات گذشته این نوع نگرش موجب بروز «احساس بدبینی» در انسان میگردد.
* نگرش منفی نسبت به حوادث آینده که باعث «احساس ناامیدی» در انسان میشود.
بروز این گونه احساسات باعث ایجاد افسردگی در فرد میشود.
۳- ۲- دیدگاههای رفتاری (یادگیری): رفتارگرایان معتقدند که تجربۀمستمر ناراحتی، ناکامی و درماندگی را به دنبال دارد که خود باعث ایجاد افسردگی میگردد.
۳- عوامل جامعه شناختی: جامعه شناسان عوامل زیر را موجب بروز افسردگی میدانند:
۱- ۳- حوادث تنش زای زندگی.
۲- ۳- تجرد و خانوادۀاز هم گسسته: براساس بررسیهای میدانی، افسردگی در افراد مجرد و به ویژه در افرادی که با طلاق از هم جدا شده اند و خانوادههای گسسته، شیوع بیشتری دارد.
۳- ۳- احساس تنهایی و انزوا از عوامل افسردگی به شمار میرود.
۴- ۳- فقر اجتماعی.
آنچه گفته شد عواملی بود که صاحب نظران برای بروز افسردگی برشمرده اند، گرچه موارد دیگری نیز در بروز این بیماری وجود دارد که بیان تمامی موارد آن از حوصله این مقاله خارج است.
راه درمان
قرآن کریم به عنوان تنها منبع وحیانی مورد اعتماد؛ با نگاهی جامع به انسان، و نیازهای او و ظرفیت وجودیش، دستورالعملهایی را برای سالم ماندن از حملههای عصبی، افسردگی و هر بیماری دیگر بیان کرده است.
قرآن کریم میفرماید:
«مومنان کسانی هستند که هر گاه مصیبتی به آنان برسد متوجه خداوند شده و میگویند: انا لله و انا الیه راجعوندر حقیقت ما از خداییم و به سوی او باز میگردیم.»
قرآن کریم با بیان این دستورالعمل، انسان مصیبت زده را از افتادن به ورطۀاضطراب و افسردگی نجات میدهد و در صورت بروز اضطراب با بیان «أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» [۳]، او را به آرامش و دور شدن از اضطراب دعوت میکند. شخصی که معتقد به نیرویی فراتر از ماده باشد هیچ گاه از دست دادن چیزی از امور دنیوی او را افسرده و غمگین نمیکند.
همان طور که گذشت، طبق بیان دیدگاههای شناختی نیز، سه نگرش منفی وجود دارد که باعث بروز افسردگی در انسان میگردد. ولی خداوند در مقابله با این عوامل میفرماید:
«وَلِلَّهِ الْعِزَّهُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ»
از این رو شخصی که خود را عزیز بداند و به این نسخۀشفا بخش توجه کند دچار احساس حقارت نمیگردد.
خداوند در جای دیگر از احساس بدبینی نهی و آن را گناهی بزرگ شمرده و میفرماید:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ»
«ای مردم! در واقع ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را نژادها و قبیلههایی قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید.»
آری کسی که به آیات الهی مومن است تلاش میکند نسبت به دیگران بدگمانی نداشته باشد یا بد گمانی خود را کنترل کند؛ در آن حال از افسردگی و افسرده شدن نجات یافته است.
قرآن کریم در رابطه با عامل دیگر ایجاد افسردگی یعنی احساس نومیدی، میفرماید:
«وَلَا تَیأَسُوا مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا ییأَسُ مِن رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ»
«و از [گشایش و]رحمت خدا ناامید نشوید؛ [چرا]که جز گروه کافران، (کسی) از رحمت خدا ناامید نمیشود.»
و در جای دیگر میفرماید:
«قُلْ یا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»
«بگو: «ای بندگان من که در مورد خودتان زیاده روی کرده اید، از رحمت خدا ناامید نشوید، [چرا]که خدا تمام آثار (گناهان) را میآمرزد؛ که تنها او بسیار آمرزنده [و]مهرورز است.»
از جمله عوامل دیگر افسردگی، تجربۀمستمر ناراحتی بود، قرآن کریم راه نفوذ برخی ناراحتیها را که ممکن است عواملی مانند: نوع نگاه شخص به وقایع اطراف باشد را مسدود کرده است و میفرماید:
«عَسَی أَن تَکرَهُوا شَیئاً وَهُوَ خَیرٌ لَکمْ وَعَسَی أَن تُحِبُّوا شَیئاً وَهُوَ شَرٌّ لَکمْ وَاللّهُ یعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»
«و چه بسا از چیزی ناخشنودید، و آن برای شما خوب است؛ و چه بسا چیزی را دوست میدارید و آن برای شما بد است؛ و خدا میداند، و شما نمیدانید.»
در زندگی روزمره، حوادثی اتفاق میافتد که ممکن است باعث ناراحتی انسان شود. خداوند میفرماید: در رابطه با این امور، ناراحتی به خود راه ندهید. چه بسا همین امر که به ظاهر موجب ناراحتی شما شده است.
مصلحت شما در آن باشد. از آن جا که این بیان عام میباشد، فرد مومن باید نسبت به هر امر به ظاهر ناراحت کننده با دیدۀمثبت نگریسته و از گرفتار شدن در کمند غمگینی شدید رهایی مییابد.
عوامل جامعه شناختی مطرح شده نیز، از نگاه قرآن مخفی نمانده و با بیاناتی شیوا، انسان را از وارد شدن به آن محدوده باز داشته است و میفرماید:
«وَلَنَبْلُوَنَّکمْ بِشَی ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالَّثمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ»
«و قطعاً [همه]شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی در ثروتها و جانها و محصولات، آزمایش میکنیم؛ و به شکیبایان مژده ده.»
خداوند در این آیه عوامل امتحان بشر را باز میشمارد. عواملی که در صورت عدم ایمان شخص، باعث تنش در زندگی او میشود و فرد را به کام افسردگی فرو میبرد، اما خداوند با تذکر به این نکته که این موارد برای امتحان و آشکار شدن افراد صابر است و جامعۀاسلامی را از ورود به اضطراب و افسردگی نجات میدهد.
از عوامل دیگر جامعه شناختی در بروز افسردگی، تجرد و خانوادههای از هم گسسته است. در اسلام به موضوع ازدواج و تشویق به تشکیل خانواده اهتمام زیادی شده است و آن را عامل ثبات روانی و دور شدن از اضطراب میداند و میفرماید:
«وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْکنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکم مَوَدَّهً وَرَحْمَهً إِنَّ فِی ذلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکرُونَ»
«و از نشانههای او این است که همسرانی از (جنس) خودتان برای شما آفرید، تا بدانها آرامش یابید، و در بین شما دوستی و رحمت قرارداد؛ قطعاً در آن [ها]نشانههایی است برای گروهی که تفکر میکنند.»
پاسخ
افسردگی از جمله بیماریهای روانی است که در جوامع مختلف شیوع دارد. این اختلال روانی در قرن اخیر یکی از مشکلات مهم و نگران کنندۀجوامع و از جمله، عوامل تهدید کنندۀوضعیت اقتصادی کشورها به شمار میرود و از این رو مورد توجه بسیاری از صاحب نظران و سیاستگزاران امور بهداشتی کشورها و سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته است.
قبل از پاسخ لازم است به بررسی علتهای بروز این حالت روانی بپردازیم:
۱- عوامل زیست شناختی: شامل آمادگیهای ژنتیکی، پیام رسانیهای عصبی، نور و آندوکرین و... البته این عوامل ارتباطی با اعتقادات مذهبی ندارد و یا ارتباط آن ضعیف است.
۲- عوامل روان شناختی: شامل دیدگاههای روان پویایی، شناختی، رفتاری و..؛ که در سبب شناسی افسردگی نقش زیادی دارند. توضیح این که:
۱- ۲- دیدگاههای روان پویایی: از نظردانشمندان روان شناسی، از دست دادن فرد مورد علاقه و یا هر شی دوست داشتنی، باعث ایجاد اضطراب و تنشهای درونی میگردد، که در صورت درون فکنی آن، باعث بروز افسردگی میشود.
۲- ۲- دیدگاههای شناختی: آقای keeB مثلث شناختی منفی را در سبب شناسی افسردگی به صورت ذیل مطرح مینماید:
* نگرش منفی نسبت به خویشتن این نوع نگرش باعث «بروز احساس حقارت» در انسان میشود.
* نگرش منفی نسبت به تجربیات گذشته این نوع نگرش موجب بروز «احساس بدبینی» در انسان میگردد.
* نگرش منفی نسبت به حوادث آینده که باعث «احساس ناامیدی» در انسان میشود.
بروز این گونه احساسات باعث ایجاد افسردگی در فرد میشود.
۳- ۲- دیدگاههای رفتاری (یادگیری): رفتارگرایان معتقدند که تجربۀمستمر ناراحتی، ناکامی و درماندگی را به دنبال دارد که خود باعث ایجاد افسردگی میگردد.
۳- عوامل جامعه شناختی: جامعه شناسان عوامل زیر را موجب بروز افسردگی میدانند:
۱- ۳- حوادث تنش زای زندگی.
۲- ۳- تجرد و خانوادۀاز هم گسسته: براساس بررسیهای میدانی، افسردگی در افراد مجرد و به ویژه در افرادی که با طلاق از هم جدا شده اند و خانوادههای گسسته، شیوع بیشتری دارد.
۳- ۳- احساس تنهایی و انزوا از عوامل افسردگی به شمار میرود.
۴- ۳- فقر اجتماعی.
آنچه گفته شد عواملی بود که صاحب نظران برای بروز افسردگی برشمرده اند، گرچه موارد دیگری نیز در بروز این بیماری وجود دارد که بیان تمامی موارد آن از حوصله این مقاله خارج است.
راه درمان
قرآن کریم به عنوان تنها منبع وحیانی مورد اعتماد؛ با نگاهی جامع به انسان، و نیازهای او و ظرفیت وجودیش، دستورالعملهایی را برای سالم ماندن از حملههای عصبی، افسردگی و هر بیماری دیگر بیان کرده است.
قرآن کریم میفرماید:
«مومنان کسانی هستند که هر گاه مصیبتی به آنان برسد متوجه خداوند شده و میگویند: انا لله و انا الیه راجعوندر حقیقت ما از خداییم و به سوی او باز میگردیم.»
قرآن کریم با بیان این دستورالعمل، انسان مصیبت زده را از افتادن به ورطۀاضطراب و افسردگی نجات میدهد و در صورت بروز اضطراب با بیان «أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» [۳]، او را به آرامش و دور شدن از اضطراب دعوت میکند. شخصی که معتقد به نیرویی فراتر از ماده باشد هیچ گاه از دست دادن چیزی از امور دنیوی او را افسرده و غمگین نمیکند.
همان طور که گذشت، طبق بیان دیدگاههای شناختی نیز، سه نگرش منفی وجود دارد که باعث بروز افسردگی در انسان میگردد. ولی خداوند در مقابله با این عوامل میفرماید:
«وَلِلَّهِ الْعِزَّهُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ»
از این رو شخصی که خود را عزیز بداند و به این نسخۀشفا بخش توجه کند دچار احساس حقارت نمیگردد.
خداوند در جای دیگر از احساس بدبینی نهی و آن را گناهی بزرگ شمرده و میفرماید:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ»
«ای مردم! در واقع ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را نژادها و قبیلههایی قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید.»
آری کسی که به آیات الهی مومن است تلاش میکند نسبت به دیگران بدگمانی نداشته باشد یا بد گمانی خود را کنترل کند؛ در آن حال از افسردگی و افسرده شدن نجات یافته است.
قرآن کریم در رابطه با عامل دیگر ایجاد افسردگی یعنی احساس نومیدی، میفرماید:
«وَلَا تَیأَسُوا مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا ییأَسُ مِن رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ»
«و از [گشایش و]رحمت خدا ناامید نشوید؛ [چرا]که جز گروه کافران، (کسی) از رحمت خدا ناامید نمیشود.»
و در جای دیگر میفرماید:
«قُلْ یا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ»
«بگو: «ای بندگان من که در مورد خودتان زیاده روی کرده اید، از رحمت خدا ناامید نشوید، [چرا]که خدا تمام آثار (گناهان) را میآمرزد؛ که تنها او بسیار آمرزنده [و]مهرورز است.»
از جمله عوامل دیگر افسردگی، تجربۀمستمر ناراحتی بود، قرآن کریم راه نفوذ برخی ناراحتیها را که ممکن است عواملی مانند: نوع نگاه شخص به وقایع اطراف باشد را مسدود کرده است و میفرماید:
«عَسَی أَن تَکرَهُوا شَیئاً وَهُوَ خَیرٌ لَکمْ وَعَسَی أَن تُحِبُّوا شَیئاً وَهُوَ شَرٌّ لَکمْ وَاللّهُ یعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»
«و چه بسا از چیزی ناخشنودید، و آن برای شما خوب است؛ و چه بسا چیزی را دوست میدارید و آن برای شما بد است؛ و خدا میداند، و شما نمیدانید.»
در زندگی روزمره، حوادثی اتفاق میافتد که ممکن است باعث ناراحتی انسان شود. خداوند میفرماید: در رابطه با این امور، ناراحتی به خود راه ندهید. چه بسا همین امر که به ظاهر موجب ناراحتی شما شده است.
مصلحت شما در آن باشد. از آن جا که این بیان عام میباشد، فرد مومن باید نسبت به هر امر به ظاهر ناراحت کننده با دیدۀمثبت نگریسته و از گرفتار شدن در کمند غمگینی شدید رهایی مییابد.
عوامل جامعه شناختی مطرح شده نیز، از نگاه قرآن مخفی نمانده و با بیاناتی شیوا، انسان را از وارد شدن به آن محدوده باز داشته است و میفرماید:
«وَلَنَبْلُوَنَّکمْ بِشَی ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالَّثمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ»
«و قطعاً [همه]شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی در ثروتها و جانها و محصولات، آزمایش میکنیم؛ و به شکیبایان مژده ده.»
خداوند در این آیه عوامل امتحان بشر را باز میشمارد. عواملی که در صورت عدم ایمان شخص، باعث تنش در زندگی او میشود و فرد را به کام افسردگی فرو میبرد، اما خداوند با تذکر به این نکته که این موارد برای امتحان و آشکار شدن افراد صابر است و جامعۀاسلامی را از ورود به اضطراب و افسردگی نجات میدهد.
از عوامل دیگر جامعه شناختی در بروز افسردگی، تجرد و خانوادههای از هم گسسته است. در اسلام به موضوع ازدواج و تشویق به تشکیل خانواده اهتمام زیادی شده است و آن را عامل ثبات روانی و دور شدن از اضطراب میداند و میفرماید:
«وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْکنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکم مَوَدَّهً وَرَحْمَهً إِنَّ فِی ذلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکرُونَ»
«و از نشانههای او این است که همسرانی از (جنس) خودتان برای شما آفرید، تا بدانها آرامش یابید، و در بین شما دوستی و رحمت قرارداد؛ قطعاً در آن [ها]نشانههایی است برای گروهی که تفکر میکنند.»
منبع: بهداشت نیوز
ارسال نظر