.svg)
"بودن يا نبودن بشار؛ مساله اين نيست!"
عمل تروریستی که چندی پیش در سوریه انجام گرفت، باعث شد تا نظامیان سوریه عملاً بدون مدیریت خود باقی بمانند. این امر چگونه می تواند بر سرنوشت مناقشه در سوریه تاثیر بگذارد و اتلاف مدیریت نظامی تا چه حد برای سوریه قابل جبران است؟
ضربه ای که تروریست‌ها وارد آوردند برای نخبگان حاکم در سوریه مزمن بود، ولی بایستی بگویم که این ضربه مهلک نبود. ارتش همانند سابق توانائی رزمی خود را حفظ کرده و بخش اعظمی از مردم از رژیم بشار اسد حمایت می‌کنند. طبیعی است که رژیم بشار اسد بدون ارتش مدت‌ها قبل هم فرو پاشیده بود. (همانند همان اتفاقی که در تونس و مصر افتاد) توسعه اوضاع در سوریه بستگی چندانی به تغییرات انجام گرفته در مدیریت عالی نظامی کشور ندارد. توسعه اوضاع بستگی به پویائی اعمال تروریستی که بسیار فشرده‌تر و به خوبی نیز برنامه‌ریزی شده است، دارد.
معارضه مسلح سوریه ظاهراً به خوبی از وقفه‌ای که طرح "کوفی عنان" در اختیار گذارد، استفاده کرده و در مدت کوتاه آتش بس توانست نیروهای خود را مجدداً گروه‌بندی کرده و حمله عظیم به دمشق را آغاز کند، چندین منطقه را تحت کنترل خود در آورده و مبارزه مسلحانه در شهر بزرگ سوریه - حلب را آغاز کند.
در شرایط فقدان "چتر سازمان ملل متحد" به شکل قطعنامه، توجه احتمالاً بر روی فعال کردن عملیات تروریستی - خرابکارانه، تبلیغات خبری و فشار بسیار شدید دیپلماتیک متمرکز خواهد شد تا بتوان شرایط را برای تصرف حکومت توسط نیروهای معارضه فراهم آورد. اتحادیه کشورهای عربی که دیگر عملکرد منطقه‌ای خود را متوقف کرده و از نظر ماهوی تبدیل به مکانیسم اجرای سیاست آمریکا شده است، به گسترش این فشار مساعدت خواهد کرد. در جلسه اضطراری وزرای امور خارجه اتحادیه کشورهای عربی که در ۲۳ ژوئیه سال ۲۰۱۲ برگزار شد، یکبار دیگر اعلام شد که بایستی "خارج از چارچوب شورای امنیت سازمان ملل متحد عمل کرد" و "خروج بشار اسد از کشور را بایستی تامین کرد".
شش ماه پیش تصور می‌شد که مناقشه نیروهای دولتی و اپوزیسیون را می‌توان فقط در صورت دخالت نیروهای خارجی متوقف کرد. آیا در حال حاضر اوضاع تغییر کرده است؟ آیا می‌توان گفت جنگ داخلی به نقطه عطف خود رسيده است؟
صحبت در این مورد مشکل است. عملیات نظامی با موفقیت متناوب ادامه داشته، اگر چه در روزهای اخیر اپوزیسیون مسلح توانست به موفقیت‌های جدی دست یابد، برای مثال متخصصین نظامی اعتقاد دارند که اکثر یگان‌های نیروهای دولتی (قبل از هر چیز تانک ها) توانائی جنگ‌های خیابانی در شرایط شهری را نداشته و بهمین خاطر تلفات زیادی هم می‌دهند.
مسئله روشن دیگر، بن بست دیپلماتیک در حل و فصل سیاسی این اوضاع است (البته این مسئله چند ماه پیش کاملاً امکان پذیر بود). فقدان نقاط مشترک در درک این مناقشه از طرف ابرقدرت‌های جهان نیز کاملاً روشن است. نیروهای معارضه ترک رئیس جمهور از حکومت را در رأس کارها قرار داده و مسکو همانند سابق خواهان گفتگوی نیروهای درگیر با مشارکت تمامی کشورهای علاقمند، از جمله ایران و ترکیه است. این موضع روسیه بدان معنی است که بایستی ابزار اتخاذ تصمیم سیاسی در جهان چند قطبی را تدوین کرد و برخی از کشورها یا گروهی از کشورها حق ندارند از طریق نظامی تمامی مشکلات داخلی کشورها یا منطقه‌ای را حل و فصل کنند.
در این اوضاع در ۲۱ ژوئیه سال جاری مصالحه میان دوره‌ای پیدا شد که به شکل تمدید ماموریت "کوفی عنان" در سوریه برای یک ماه با حفظ مواضع راهبردی اعضاء شورای امنیت در این خصوص بود. بهمین خاطر، آنگونه تصور می‌شود که در آینده نزدیک بسیاری از چیزها بستگی به قدم‌های مشخص خواهد داشت، قدم‌هائی که ابرقدرت‌های جهان در مورد حل و فصل بحران داخلی سوریه بعمل خواهند آورد.
مصر همیشه بعنوان یک کشور غربگرا در کشورهای عربی تلقی می‌شد و چندی پیش در انتخابات ریاست جمهوری یک نفر اسلامگرا پیروز شد. در لیبی علی‌رغم پیش‌بینی‌های انجام شده، لیبرال‌ها در انتخابات پارلمان پیروز شدند. در انتظار چه حوادثی در سوریه می‌توان بود؟
توسعه اوضاع در کشورهای عربی "پس از انقلاب" چندین گرایش را نشان می‌دهد، مهمترین آنها مقابله سیاسی نیروهای مذهبی و غیرمذهبی است. در میان مذهبی‌ها نیز مقابله سیاسی وجود دارد که بین اعتدال‌گرایان و رادیکال‌ها است. در عین حال، بسیار مهم است خاطر نشان کرد گروه‌های جدید که در موج تظاهرات مردمی به حکومت رسیدند، اصلاً تلاش ندارند تا قانون اساسی جدید را تصویب کرده و مبنای حقوقی فرآیند سیاسی را تغییر دهند. این مسئله حاکی از تلاش آنها برای تحکیم حکومت خود از طریق مکانیسم قدیمی قانون اساسی است که به حزب حاکم امکان می دهد تسلط بلامنازع در سیاست و مدیریت دولتی داشته باشد (بیاد آوریم که در مصر "اخوان المسلمین" بودند که خواهان اصلاحات جزئی قانون اساسی بودند و نه تغییر کامل آن. جنبش‌های لیبرال بودند که خواهان اصلاح کامل قانون اساسی بودند.)
تاثیر احزاب اسلامی بر حیات سیاسی هر کشور عربی، برای مثال تونس و مصر بشدت با یکدیگر تفاوت دارند و بستگی به جایگاه مشخصی دارد که اسلام در حیات اجتماعی و سیاسی کشور بدست آورده و همچنین بستگی به تعامل تاریخی نهادهای سیاسی و مذهبی دارد (میهن "اخوان المسلمین" مصر بود و این ساختار از آنجا نفوذ خود را بر تمامی کشورهای خاورمیانه تسری بخشید.)
صحبت در مورد ترک بشار اسد از حکومت قبل از موعد است، اگر چه در بیانیه "گروه اقدام" که در مورد سوریه به تصویب رسید، لزوم "شکل گیری نهاد موقت مدیریتی" خاطر نشان شده است. به روشنی می‌توان خاطر نشان کرد که ترک بشار اسد از حکومت تمامی مشکلات سیاسی سوریه را حل نخواهد کرد. در مرحله فعلی نیروهای مختلف سیاسی وجود دارند که چشم‌اندازهای توسعه اوضاع در آینده را به شیوه‌های مختلف می‌بینند. در عین حال، "شورای ملی سوریه" نیروی اصلی مسلحانه، یعنی "ارتش آزادیبخش سوریه" را کنترل نمی‌کند.
"شورای ملی سوریه" خودش دارای بخش‌های مختلفی، از جمله "اخوان المسلمین" است. در چارچوب فرآیند دموکراسی سازی که بشار اسد اعلام کرد، احزاب سیاسی سریعاً ساخته شده و در حال حاضر ده‌ها احزاب سیاسی وجود دارند که گروه‌های مختلف اجتماعی، قومی، دینی و سیاسی را معرفی کرده، ولی مکانیسم تعامل داخلی را با یکدیگر هنوز تدوین نکرده‌اند.
به هرحال، من فکر می‌کنم احتمال توسعه اوضاع در سوریه طبق سناریو عراق و سومالی (که بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند)، کم است. سوریه از نظر جغرافیائی، قومی، اجتماعی و تاریخی شبیه به عراق نیست، چه برسد به سومالی. معارضه سیاسی اصلاً علاقمند به تشدید خشونت نیست و در میان مخالفین سیاسی درصد بسیاری از متفکرین، افراد روشنفکر و طرفداران دموکراسی لیبرال وجود دارند. مشکل اینجاست که در حال حاضر تشدید خشونت تروریستی به معارضه "مسالمت آمیز" سیاسی امکان نمی‌دهد نیروهای خود را منسجم کرده و تغییرات آغاز شده سیاسی را به سرانجام منطقی خود برساند.
منبع: سايت انستیتو دولتی روابط بین‌الملل مسکو
ارسال نظر