همه سیاست‌های ضدبیگانه میرزا تقی‌خان

کشور ما همان پهنه باشکوه با منابع بی شمارش روزگار تلخ و شیرین بسیاری را پشت سر گذاشته است. از دیرباز تا کنون این کشور بزرگ مردان سیاسی بسیاری را به خود دیده است تا بلکه بتوانند بیش از پیش به این گربه چهار فصل زیبا عزت و اعتبار دهند.

یکی از مردان بزرگ روزگاران قدیم امیر کبیر بوده است؛ همان صدراعظمی که در اوایل دوره ناصرالدین شاه قاجار به مقام صدارت رسید و تحولات مهمی در زمان وی رخ داد که از جمله این تحولات در شئون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و اجتماعی کشور رقم خورد. یکی از اقدامات مهم او تأسیس مدرسه دارالفنون بود که در پی گسترش و حمایت وی از تولید ملی بود.

با نگاهی به برگ‌های تاریخ پادشاهان ایرانی پس از اسلام خواهید دید که دوره‌ای ننگ آور‌تر و سیاه‌تر از سلسله قاجاریه نیست البته این به استثنای مقاطعی خاص است در همین دوره که عصر واگذاری امتیازات به کشور‌های بیگانه بوده است اشخاصی هم بودند که این تیرگی را کم رنگ کردند و به یقین صدراعظم ناصرالدین شاه از جمله چنین کسانی بوده است.

عزت و سربلندی ایران در مقابل سفرای دیگر کشور‌ها
یکی از کار‌های مهم امیر کبیر آن بود که بعد از قرن‌ها ذلت را از ایران برد و بار دیگر عزت را به جای آن قرار داد امیر کبیر در طی سفر‌های دیپلماتیک خود در جوانی با هوش و ذکاوتی ستودنی اشتغالات و تجربه‌های فراوانی را به دست آورد که این تجربه‌ها همگی در امر مملکت داری بسیار کارساز بود.

اگرچه دوران صدارت امیرکبیر بسیار کوتاه بود، اما گویی ثمره تمامی تجربه‌ها او جهت استقلال ایران در زمینه روابط خارجی و سرافرازی در عرصه‌های داخلی نمود پیدا کرد، امیر کبیر را قبل از هر چیز به واسطه تلاش‌ها و کوشش‌هایش در عرصه سیاست‌های داخلی کشور می‌شناسند. محققان حوادث گوناگون تاریخ؛ امیر کبیر را مرد بزرگی در اصلاح امورات کشور و برخورد با گردن کشان، تنظیم امور مالیه، بسط قسط و عدالت، ترویج اخلاق مدنیت، توجه به صنعت و تهیه جراید و ایجاد مساعدت در امر تألیف کتب از جمله اموری هستند که دوست و دشمن آن‌ها را جز خصایص اخلاقی و سیاست مدارانه امیر کبیر می‌دانند.

با نگاهی به گذشته خواهید دید که نام امیر کبیر در مبارزه با تسلط بیگانگان و جلوگیری از تحکم آنان در ایران زمین تا چه اندازه درخشش داشته است، با ظهور امیر کبیر در میان دولت مردان قاجاری و صعود او در دربار شاه جوان سفرا و وزیر مختار‌های سایر کشور‌ها عادت همیشگی خود را که در روا داشتن اجحاف‌های بسیاری به کشور بود را کنار گذاشته و به این نکته که این ملک را مردان دیگری مدیریت می‌کنند که هیچ تشابهی با شاهان هوس باز و درباریان نالایق و تملق گوی قبل ندارد ایمان آوردند.

از آن پس این سفرا و فرستادگان بریتانیا و روسیه نبودند که حتی صدراعظم ایران را ساعت‌ها منتظر ملاقات خود بگذارند، بلکه وقتی امیر آمد صف‌های طولانی این فرستادگان مغرور در پشت درب اتاق ایشان تشکیل شد تا شاید او فراغتی از امور اداره مملکت حاصل نموده و آن‌ها را به حضور بپذیرد با این وجود این ملاقات‌ها چیزی جز صحنه سرزنش و منع آنان از دخالت در امور داخله ایران زمین نبود در کنار این مهم که بیش از پیش به ایران ما عزت و سربلندی داد یکی دیگر از اقدامات امیر به کار گرفتن خفیه نویس (افرادی که بین پایتخت و ولایت رفت و آمد می‌کردند و مانند جاسوسان از تحریکات سفرای خارجی اطلاع می‌یافتند) بود او با این کار موفق شد هریک از رجال ایران که به طور محرمانه با سفیران انگلیس، روس و گاهی عثمانی، فرانسه و اتریش شناسایی شدند امیر کبیر با این کار توانست از برنامه‌ها و توطئه‌های احتمالی این سفرا آگاه گردد و واکنش مناسب را در برابرشان نشان دهد.

موازنه منفی و موازنه مثبت در برخورد با دخالت بیگانگان‌
می‌توان رگه‌های سیاست خارجی مبتنی بر موازنه‌ی منفی و مثبت و سیاست مستقل را در دوران امیرکبیر مشاهده کرد. (هوشنگ مهدوی، ۱۳۸۶: ۲۶۶-۲۶۷) گاه سیاست موازنه‌ی منفی ایجاب می‌کرد که امیر منافع ملی را بر منافع استعمارگران ترجیح دهد. تأسیس دارالفنون و استفاده از مربیان اتریشی برای آموزش نظامی یکی از این اقدامات بود. بریتانیا که نمی‌خواست پای دیگر کشور‌های اروپایی به ایران باز شود در این مسیر، کارشکنی کرد. صدراعظم ناصرالدین‌شاه برای تهیه‌ی تجهیزات یک کارخانه‌ی ماهوت، اتریش را بر روسیه و عثمانی که دو الگوی اساسی صنعت آن زمان بودند، ترجیح داد. مأموریت‌های امیر در قالب رئیس هیئت نمایندگی ایران در خارج، که او را به فکر اصلاحات انداخت، آتشی بر خرمن دولت‌های سلطه‌گر در ایران بود. (آدمیت، ۱۳۵۳: ۱۸۱)

امیرکبیر در راستای حفظ نفوذ ایران در قلمرو‌هایی از جمله خوارزم، که دولت‌های دیگر قصد تصرف آن را داشتند، تلاش‌هایی کرد. او توسعه‌ی روابط سیاسی را در اولویت قرار داد تا از طریق دوستی، امرای خوارزم را که همواره مایل به تبعیت از دولت ایران بودند و تا زمان فتحعلی‌شاه هم از ایران تبعیت می‌کردند، مطیع و فرمانبردار دولت مرکزی نماید. (پاشینو، ۱۳۷۲: ۱۶)

از دیگر اقدامات امیرکبیر، مبارزه با اقدامات جاسوسی دولت‌های بیگانه بود که می‌توان به اخراج ژنرال ژان پل فریه از ایران اشاره کرد که برای انگلستان جاسوسی می‌کرد و پس از خروج در عثمانی، مقالاتی علیه شخصیت امیرکبیر به چاپ رساند. فریه فرانسوی از طرفداران بریتانیا بود که در ایران علیه روسیه کار می‌کرد و معتقد بود یکی از اقدامات در دوره‌ی صدارت امیر، این بود که بدهی کشور‌های خارجی پرداخته شد. (آیتی، ۱۳۸۱: ۳)

این تنها بخشی از اقدامات مهم امیر کبیر در دخالت بیگانگان در امور کشور است، امیر کبیر با ایستادگی و مقابله با دخالت بیگانگان در امور مهم کشور توانست بیش از قبل به صنعت کشور رونق دهد و بیش از پیش به ایران سربلندی و اعتبار بخشید.