خوراکی‌ها، شیرینی‎‎ها و غذا‌های نوروزی در ابرکوه

در گذشته مردم ابرکوه آداب و رسوم خاصی برای استقبال از نوروز داشتند که یکی از آن‌ها آماده کردن شیرینی‎‎ها و خوراکی‎هایی بود که بعضاً تهیه آن از یک ماه قبل آغاز می‎‎شد.

نکته حائز اهمیت این است که زنان ابرکوهی تمام خوراکی‎‎ها و اقلام سفره هفت سین را نیز برخلاف امروزه که تمام آن‎ها از فروشگاه‎‎ها خریداری می‎شود، خود تهیه می‎‎کردند.

«چنگال سییَن»

چنگال سییَن اصلی‎‎ترین شرینی نوروزی ابرکوه بود که مراحل تهیه آن از اول اسفند آغاز می‏‏شد، بدین ترتیب که ابتدا مقداری گندم را در آب قرار می‎‎دادند تا جوانه بزند و بعد از چند روز، گندم‏‏های جوانه زده بر روی پارچه‏‏ای تمیز در آفتاب پهن می‎‎شد تا کاملا خشک و برای آسیاب و تبدیل شدن به آرد آماده شود.

سپس از آرد حاصله با مخلوطی از آب، هِل سابیده شده، سیاهدانه، رازیانه و دارچین، خمیری تهیه و در تنور‌های گِلی که آتشی از هیزم در درون آن بود، به نان‎های کوچک تبدیل می‎شد.

نان مذکور که حالت چسبندگی داشته و هنوز گرم بود، در یک ظرف بزرگ با آب، شیره انگور (ماده شیرین‎‎کننده اصلی شیرینی‎های قدیم)، زعفران، گلاب، ارده، گردو و پسته، مخلوط و آن قدر ورز داده می‏شد تا همه مواد به خوبی با هم ترکیب شود.

در نهایت چنگال سین که تقویت عمومی بدن، رفع ضعف و بی‎حالی، انرژی زا، اشتها آور و تاثیر جلوگیری از بیماری‏‏های مفصلی و ارتروز از جمله خواص آن بود، برای قرار گرفتن در سفره هفت سین آماده به دست می‎‎آمد.

«نان شیرین»

نان شیرین، یکی دیگر از شیرینی‎‎هایی بود که در خمیر آن از آرد، شکر، زردچوبه و برخی طعم‏‏دهنده‎‎های طبیعی تهیه و گاهی به جای آب در آن از شیر استفاده می‎‎شد.

این شرینی در تنور گِلی با آتشِ هیزم پخته و روی آن با «تخم خرفه» که تصفیه‏کننده خون و تسکین‎‎دهنده تشنگی است و می‎تواند برای رفع سرفه مفید باشد، تزئین می‎شد.

این نوع نان معمولاً به صورت خشک شده در سفره هفت سین قرار می‎‎گرفت.

آش «هفت تخمه یا وُنگِرُک»

آش «هفت تخمه یا وُنگِرُک» با ترکیبی از هفت دانه گیاهی (گندم، جو، ذرت، نخود، لوبیا، عدس و ماش) در اسفند طبخ می‎شد، زیرا مردم ابرکوه باور داشتند که خوردن این آش در اسفند آنان را از خطر نیش حشرات گزنده در سال جدید مصون می‌کند.

آش رشته شنبه اول سال هم از دیگر غذا‌هایی بود که رشته آن را زنان در خانه تهیه می‎‎کردند.

آجیل‎های سنتی ابرکوه

«بِرِشتَک» یکی از آجیل‎‎های مردم ابرکوه بود که برای تهیه آن گندم را در آب و نمک می‎جوشاندند و چندین روز در آفتاب خشک می‎‎کردند. سپس گندم‌ها را روی تابه‌ای برشته کرده یا در اصطلاح محلی «بو می‌دادند» و در نهایت پس از مخلوط کردن با شاهدانه و کُنجِد به عنوان آجیل عید استفاده می‎‌کردند.

«گردو و بادام آب گُشا» هم از سه ماه قبل از عید آماده می‎‎شد تا در سفره هفت سین ابرکوهی‎‎ها قرار گیرد به این نحو که کوزه‎های کنار خانه‎ها پر از آب، آویشن و نمک می‎‎شد و گردو بادام‎‎ها با پوست داخل آن ریخته می‎‎شد.

شب عید که فرا می‎‎رسید، پوست گردو و بادام‎‎ها را شکسته و از مغز‌های تازه آن‌ها استفاده کرده و این تازگی را به فال نیک گرفته و می‏‏‌گفتند: «با سال جدید میوه کهنه هم نو شد.»