شش نکته مهم در مورد جراحی رحم
پارسینه: کی از آخرین اقداماتی که برای درمان بیماری انجام میشود، برداشتن رحم است که البته مانند بسیاری از بیماریهای دیگر که با جراحی بهبود مییابند، ممکن است عوارضی هم داشته باشند که مهمترین و تلخترین آنها پایان امکان بارداری از سوی زنانی است که مورد عمل قرار گرفته اند.
روزی را به خاطر بیاور که پرستار خنده روی بخش زایمان بیمارستان خبر پدر شدنت را داد. آن لحظه، تو ناگاه جاری شدن جریانی سیال را همراه با احساسی تازه دریافته در تمام رگهای بدنت، حس کردی. همسرت را دیدی را که دیدی تشکر کردی بابت تحمل همه رنجها و شب بیداریهای دردناک و بی قراری و احساس منتشر شونده بی تابی در وجودش و صبری که در آن نه ماه، برای پروراندن کودکی سالم در رحم امن خود بر خویش هموار کرده بود.
حالا سالها از آن زمان گذشته است و فرزندتان جوانی برومند شده، اما همسرت به عارضهای دچار شده است که ناگزیر باید با جراحی رحمش را خارج کنند و تو همچنان به جاودانگی رنجهای مادرانه میاندیشی و از چشمهای پرسشگر و جویای همسرت، چشم میدوزی به درخت سیب پر از میوه که با وقار در حیاط بیمارستان ریشه در خاک دارد.
بیماریهای رحم گاهی اوقات در صورتی که به موقع درمان نشوند، فرد مبتلا را دچار عوارض بسیار میکنند و حتی گاهی میتوانند موجب بروز سرطان شوند؛ امری که متاسفانه در کشور ما نسبت به دهههای پیشین رشد داشته است.
یکی از آخرین اقداماتی که برای درمان بیماری انجام میشود، برداشتن رحم است که البته مانند بسیاری از بیماریهای دیگر که با جراحی بهبود مییابند، ممکن است عوارضی هم داشته باشند که مهمترین و تلخترین آنها پایان امکان بارداری از سوی زنانی است که مورد عمل قرار گرفته اند. در این باره با دکتر بهاره تقوی متخصص زنان و زایمان به گفتگو نشسته ایم تا درباره بیماریهایی که درمان شان با برداشتن رحم میسر میشود، بیشتر بدانیم.
سرطان دهانه رحم چگونه اتفاق میافتد و افراد با مشاهده چه نشانههایی باید به متخصص مراجعه کنند؟
- سرطان سرویکس یا دهانه رحم سومین سرطان شایع در ناحیه تناسلی زنان است. سرطان دهانه رحم در بانوان هنگامی اتفاق میافتد که سلولهای غیرطبیعی در قسمت پایین رحم به تعداد زیاد رشد و تکثیر شوند. علت اصلی به وجود آمدن این سرطان، ویروس پاپیلومای انسانی است که جزء یک گروه بزرگ از ویروسها به شمار میآید.
از علائم سرطان دهانه رحم میتوان به خونریزی ناحیه تناسلی بین دورههای عادت ماهانه، ترشحات غیرطبیعی از ناحیه تناسلی، خونریزی بعد از یائسگی، خونریزی و درد هنگام برقراری رابطه زناشویی و دردهای شکمی اشاره کرد. بیشترین افرادی که در معرض ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند، زنان سیگاری، زنانی که حاملگیهای پشت سر هم و به دفعات زیاد داشته اند و نیز زنانی که هرگز بارداری را تجربه نکرده اند و در سنین بالای چهل و پنج سالگی به سر میبرند، کسانی که مدت زمان طولانی از قرصهای ضد بارداری استفاده کرده اند و همچنین خانمهایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، هستند.
برای تشخیص اولیه این سرطان از تست پاپ اسمیر استفاده میشود که خانمها میتوانند از بیست و یک سالگی آن را انجام دهند. در مراحل بعدی، نمونه برداری انجام میشود که شامل برداشتن قسمتی از بافت دهانه رحم و بررسی آزمایشگاهی آن خواهد بود و در صورت مثبت بودن جواب آزمایش ها، درمان سرطان دهانه رحم با انجام روش هایی، چون جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی انجام میشود. در صورتی که این سرطان زود تشخیص داده شود، قابل درمان خواهد بود.
دلایل اصلی برداشتن و خارج کردن رحم در مورد برخی از خانمها چیست؟ چه عواملی میتواند این اقدام را ضروری کند؟
- برخی از علامتهای شایع این اقدام، روی دادن خونریزیهای بدون زمان و نامنظمی است که در رحم و بیشتر در زنان ۴۰ سال به بالا رخ میدهد. چنین بیماری مشخصی علل مختلفی دارد که معمولا با مصرف داروهای مناسب حل میشود، ولی در برخی اوقات نیز درمانهای دارویی جواب نمیدهد و فرد دچار عارضه نیاز به جراحی دارد که میتوان به عللی، چون دیابت و فشار خون اشاره کرد.
در برخی اوقات البته دلایل دیگری نیز نقش دارند که در میان آنها باید به افتادگی حاد رحم و مثانه اشاره کرد که اگر این عارضهها در زمان مناسب درمان نشوند، نیاز به برداشتن رحم ضروری است و با جراحی معمولی درمان نمیشود. این بیماری نشانههای مشخصی، چون دردهای شدید لگنی، علائم ادراری و بسیاری موارد دیگر دارد که میتوان با اعمال این گونه جراحیها از شدت درد کم کرد.
دردهای لگنی به دلیل وجود واریس یا اختلالات عروقی دیگر در وریدهای لگنی هم ایجاد میشود که گاهی به دلیل زیاد بودن درد و عدم پاسخ گرفتن از مصرف مسکنهای تجویز شده، جراحی برداشتن رحم هم ممکن است تجویز شود که باید گفت: چنین شیوه درمانی آنقدرها هم سودمند نیست.
از دلایل دیگر که موجب ضروری شدن جراحی رحم میشود، باید به بدخیمیها یا سرطانهای رحم، دهانه رحم یا تخمدانها اشاره کرد. همچنین عارضه دیگری که با برداشتن رحم و تخمدانها خاتمه مییابد، بیماری اندومتریوز است. در این بیماری، بافت داخلی رحم در لگن، تخمدان ها، لولهها و نیز رودهها گسترش یافته و موجب دردهای شدید لگنی به ویژه چند روز پیش از آغاز دوران قاعدگی میشود.
البته اینجا باید به این مسئله اشاره کنم که برخلاف تصور عامه مردم، برداشته شدن رحم اصلا تاثیری در کاهش میل جنسی ندارد. از علل دیگر، دردهای شدید زمان عادت ماهانه است که به درمانهای دارویی پاسخ نمیدهد و تنها راه باقیمانده، جراحی است.
در عفونتهای لنگی شدید که منجر به ایجاد آبسه در تخمدان میشود، در مواردی که با آنتی بیوتیک نتوان جان بیمار را نجات داد، اقدام به جراحی میکنیم. از بیماریهای دیگر رحمی میتوان به آدنومیوز اشاره کرد. در این بیماری خانم میانسال با خونریزیهای طولانی و درد شدید در دوران قاعدگی مراجعه میکند. چنانچه این بیماری تشخیص داده شود، درمان دارویی ندارد و در نهایت تنها راه درمان، جراحی و برداشتن رحم است. پزشک زنان در موارد اورژانسی مانند خونریزی شدید پس از زایمان نیز مجبور به خارج کردن رحم برای کنترل خونریزی است و هدف نجات جان مادر است.
مهمترین شیوههای برداشتن رحم کدامها هستند و اساسا شیوه مناسبی در این زمینه توصیه شده است؟
- از سه روش برای برداشتن رحم اقدام میکنند که در روش ابتدایی از راه شکم و با برشهای ویژه جراحی میشد. دوم از راه واژن و بدون برشهای شکمی است که میزان عوارض را تا حد زیادی کاهش میدهد و روش سوم لاپاراسکوپی یا همان جراحی با حداقل برش است که مزیتهای ویژهای دارد و در برخی بیماران خاص قابل جراحی است، اما برترین روش، جراحی از طریق واژن است و در صورتی که بیمار شرایط آن را داشته باشد، انجام میشود.
بعد از اقدام به جراحی چه مراقبتهایی ضروری است؟ عوارض اصلی این جراحی چیست؟
- معمولا توصیههای مشخصی در این باره از سوی پزشکان تجویز میشود مثل این که پس از عمل برداشتن رحم داروهای تجویز شده توسط پزشک را استفاده کرده، در صورت استفاده از پانسمان ضد آب مراقبت لازم از زخم انجام شود و از رسیدن آب به محل جراحی جلوگیری شود.
لخته شدن خون در رگ ها، عفونت، خونریزی شدید و حساسیت به داروهای بیهوشی، چند مورد از شایعترین عوارض جراحی هستند. پیشنهاد میشود تا در روز سوم، پانسمان روی زخم را برداشته و پس از یک دوش کوتاه و ایستاده، زخم محل عمل را با شامپو و ترجیحا شامپو بچه شسته و با سشوار نیز خشک کرد. همچنین بین روزهای هفتم تا دهم پس از عمل، به پزشک معالج مراجعه شود. در صورت بروز هرگونه تب، تورم، ترشح و کبودی موضع عمل یا خونریزی واژینال، پزشک را باید مطلع کرد.
بین این جراحی و نیز ازدیاد وزن ارتباطی وجود دارد یا به طور کلی اضافه وزن در زمره عوارض این جراحی قرار میگیرد؟
- ارتباطی بین برداشتن رحم با افزایش فشار خون و ازدیاد وزن وجود ندارد. این تغییرات پسی از چهل و پنج سالگی و در سنین یائسگی ایجاد میشود و با توجه به این که اغلب برداشتن رحم نیز در این سنین اتفاق میافتد، بیماران به غلط این مشکلات را به برداشتن رحم نسبت میدهند، در صورتی که این مشکلات ربطی به این عمل جراحی ندارند، اما تحقیقات پژوهشگران نشان میدهد زنانی که با عمل جراحی، رحم شان را در میآورند. در مقایسه با سایر زنان از افسردگی بیشتری رنج میبرند. زنانی که تحت عمل هیستروکتومی قرار میگیرند، با عوارض دوران یائسگی نیز دست و پنجه نرم میکنند که مشخصه بارز آن، تغییرات محسوس خلق و خو است.
شیوههای تکمیل بهبود پس از عمل چه هستند و چه شیوههایی را توصیه میکنید؟
- بیمار بعد از برداشتن رحم ممکن است احساس کمبود کند و ناراحت شود که دیگر نمیتواند بچه دار شود. از طرفی شما در مییابید که علائم شما برطرف شده و احساس بهبود و شانس ادامه زندگی را دارید. تسکین علائم میتواند بر کیفیت زندگی شما تاثیر بسیاری بگذارد. برای غلبه بر ناراحتی و پشیمانی بعد از عمل، بهترین راه، اطمینان از انتخاب صحیح است. در یک کفه ترازو علل ضرورت برداشتن رحم و در کفه دیگر عدم قدرت باروری را قرار دهید و قبل از انجام جراحی مطمئن شوید که هیسترکتومی برای شما بهترین است. با پزشک خود صحبت کنید و اگر در لزوم آن شک دارید، نسبت به درخواست راه حلی دیگر، تردید نکنید.
طی هیسترکتومی، پزشک با عمل جراحی، رحم شما را از لولههای تخمدانی، تخمدانها و واژن جدا میکند. هیسترکتومی برای خانمهایی مطلوب است که دیگر قصد بچه دار شدن ندارند و از به کار بردن درمانهای بی نتیجه و متعدد هم خسته شده اند.
اما گویا گاهی برداشتن رحم برای جلوگیری از دچار شدن به سرطان است.
- باید بدانیم که جراحی برداشتن رحم، نخستین راه حل برای درمان عارضهای که دچار آن هستند، محسوب نمیشود. ممکن است پزشک با توجه به شرایط بیمار، اول روشهای درمانی دیگر، به ویژه دارو درمانی را به فرد پیشنهاد کند. برای مثال در مبتلایان به آندومتریوز و میوم، استفاده از قرصهای پیشگیری از بارداری زیر نظر پزشک میتواند تا حدی شدت خونریزی و درد لگن را کنترل کند، ضمن این که در مواردی میتوان این عمل را به تاخیر انداخت تا فرد ابتدا باردار شود و سپس اقدام به برداشتن رحم کند.
در صورتی که برداشتن فوری رحم ضرورت داشته باشد و عملکرد طبیعی تخمدانها حفظ شود، میتوان تخمک را خارج کرد و با استفاده از رحم جایگزین یا اجاره ای، آن را پرورش داد.
ارتباط این جراحی با یائسگی چگونه است و چه میزان تاثیر دارد؟
- این که بعد از انجام عمل جراحی، فرد یائسه شود یا نه، به نوع عمل جراحی بستگی دارد. یائسگی زمانی رخ میدهد که عملکرد تخمدانها کاهش پیدا کرده و دیگر هورمون استروژن ساخته نشود و این مسئله ارتباطی به این که فرد خونریزی ماهانه دارد یا نه، پیدا نمیکند. پس برداشتن رحم لزوما به این معنا نیست که فرد دچار یائسگی زودرس هم بشود، اما در بعضی موارد، در حین هیسترکتومی علاوه بر رحم، تخمدانها نیز از بدن خارج میشوند که در این حالت بروز یائسگی اجتناب ناپذیر است.
در این حالت فرد ممکن است در معرض عوارض یائسگی مثل گر گرفتگی، قرار بگیرد یا زمینه ابتلا به پوکی استخوان فراهم شود؛ بنابراین بعد از هیسترکتومی همراه با برداشتن تخمدانها ممکن است هورمون درمانی و استفاده از مکملهای کلسیم و ویتامین D. ضروری باشد.
از طرف دیگر، چون سطح هورمونهایی که از تخمدان ترشح میشده، پایین میآید و سوخت و ساز بدن کم میشود، تعدیل کالری دریافتی روزانه و انجام ورزش و فعالیت بدنی هم برای پیشگیری از اضافه وزن ضروری است.
برداشتن رحم یا هیسترکتومی چه زمانی الزامی میشود؟
- بیش از یک پنجم بانوان در زندگی خود عمل هیسترکتومی را امتحان میکنند و باید گفت که این عمل در میان زنان دنیا بسیار معمول است. هیسترکتومی تقریبا در همه انواع سرطان رحم و یا سرطان دهانه رحم ضوری است و اغلب در مورد سرطان تخمدان هم تجویز میشود. با این حال اکثر عملهای هیسترکتومی در بانوانی صورت میگیرد که سرطان نداشته، اما به دلیل خونریزی و درد شدید در رحم ترجیح میدهند رحم خود را بردارند. این گونه عملهای جراحی برای زنانی مناسب است که تمایلی به بارداری در آینده نداشته باشند. هیسترکتومی معمولا یکی از گزینههای درمانی در زنان مبتلا به فیبروئید، اندومتریوز، بیماری التهابی لگن یا دورههای سنگین قاعدگی است. برای زنانی که به پرولاپس رحم نیز مبتلا هستند، ممکن است پزشک برای ترمیم پرولاپس از هیسترکتومی استفاده کند.
شش نکته مهم در مورد جراحی رحم
۱. برای شناسایی دلایل آزمایش بدهید
بهترین دلیل برای هیسترکتومی توسط پزشک تشخیص داده میشود، ولی در افرادی که خونریزی بیش از حدی دارند و غیرقابل تحمل است انجام میگیرد. دلایل دیگر این که چرا هیسترکتومی توصیه میشود عبارتند از: پارگی رحم هنگام زایمان، فیبروئید، پرولاپس رحم، اندومتریوز، عفونتهای رحمی، آدنومیوز، التهاب لگن یا رشد تومورهای سرطانی، بیشتر خانمها در سنین جوانی این کار را انجام میدهند.
۲. انواع بیماری را بشناسید
- انواع مختلفی که توسط متخصص انتخاب میشود شامل حذف کل رحم و دهانه رحم است، حذف لولههای فالوپ، رحم، دهانه رحم همراه با تخمدانها در صورت لزوم، هیسترکتومی که شامل برداشتن رحم بدون دهانه رحم است. انواع متنوع از هیسترکتومی نیز وجود دارد.
۳. عوارض جانبی هیسترکتومی چیست؟
- هیسترکتومی میتواند برای زنانی که دارای غدههای سرطانی در رحم خود هستند بسیار تسکین دهنده باشد یا برای آن دسته از زنانی که خونریزی غیرقابل کنترل و یائسگی را تجربه میکنند کاربرد دارد. عوارض جانبی آن عبارتند از: نوسانات خلفی ناشی از عدم تعادل هورمونی، عفونتهای دستگاه ادراری، پوکی استخوان، افزایش وزن، بیماریهای قلبی و خستگی کلی.
۴. جایگزینها را استفاده کنید
- تحقیقات مدرن نشان داده است که بسیاری از زنان هیسترکتومی را برای برطرف شدن ناراحتیهای دوران یائسگی انجام میدهند. جایگزینهایی برای کنترل خونریزی زیاد پرولاپس رحم و فیبروئیدها از طریق داروهای خوراکی و تکنیکهای دیگر وجود دارد.
۵. مراقب سابقه سرطان باشید
- تخمدانها اندامهای مهم باروری در زنان هستند و تاثیر مشخصی بر هیسترکتومی دارند. اگر رد پای خانوادگی سرطان رحم را شناسایی کرده اید، تا رسیدن به سن یائسگی باید از این عمل جلوگیری کنید.
۶. از خودتان حسابی مراقبت کنید
- اگر شما به هیسترکتومی دچار هستید، باید به دستورهای پزشک و مراقبت پس از عمل به شکل کامل توجه کنید. نباید وسایل سنگین را بعد از عمل بلند کنید. استراحت به اندازه کافی، نوشیدن مقدار زیادی آب برای جلوگیری از یبوست و به دنبال آن انجام ورزش پیشنهادی توسط پزشک معالج تان.
منبع: ماهنامه همشهری تندرستی
ارسال نظر