زندان اسکندر یا مدرسه ی ضیائیه ی یزد را بهتر بشناسید!
پارسینه: کمتر اثر تاریخی در یزد وجود دارد که شهرتش عالم گیر نباشد و مردم حداقل در کشور خودمان آن را نشناسنند. در این مطلب میخواهیم به یکی از آثار تاریخی یزدی که پشت آن سرگذشتی عجیب است بپردازیم. زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه.
کمتر اثر تاریخی در یزد وجود دارد که شهرتش عالم گیر نباشد و مردم حداقل در کشور خودمان آن را نشناسنند. در باب آثار تاریخی یزد و پیشینه شان هر چه بگوییم کم است و داد سخن بسیار، اما در این مطلب به صورت صرف میخواهیم به یکی از آثار تاریخی یزدی که پشت آن سرگذشتی عجیب است بپردازیم. زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه. در واقع این سوال هم اکنون بی شک برای شما هم پیش آمده است که این مکان زندان است یا مدرسه؟ در ادامه با ما همراه باشید تا به اتفاق هم پرده از راز مدرسه ضیائیه یا همان زندان اسکندر یکی از دیدنیهای جاذبه یزد، برداریم.
سال آغاز ساخت این بنای تاریخی در یزد به قرن ۷ هجری باز میگردد. بخواهیم خیلی دقیقتر بگوییم ساخت این بنا در سال ۶۳۱ هجری قمری آغاز و در سال ۷۰۵ هجری قمری به پایان رسید. زندان اسکندر یا به بیانی دیگر مدرسه ضیائیه، در حقیقت در حال حاضر مدرسهای است که در حدود ۸ قرن از قدمت آن میگذرد. این بنای تاریخی در محله فهادان شهر یزد در مجاورت بقعهی ۱۲ امام شهر یزد واقع شده است. این ساختمان تاریخی دارای یک حیاط است که ۳ ایوان در گرد و اطراف آن قرار گرفته است. در گوشهی حیاط این بنا، گنبد خانهای قدیمی و تاریخی با ارتفاع زیاد قرار گرفته است که متعلق به قرن ۷ هجری قمری است و خود مستقل میتواند اثری تاریخی محسوب گردد.
سال آغاز ساخت این بنای تاریخی در یزد به قرن ۷ هجری باز میگردد. بخواهیم خیلی دقیقتر بگوییم ساخت این بنا در سال ۶۳۱ هجری قمری آغاز و در سال ۷۰۵ هجری قمری به پایان رسید. زندان اسکندر یا به بیانی دیگر مدرسه ضیائیه، در حقیقت در حال حاضر مدرسهای است که در حدود ۸ قرن از قدمت آن میگذرد. این بنای تاریخی در محله فهادان شهر یزد در مجاورت بقعهی ۱۲ امام شهر یزد واقع شده است. این ساختمان تاریخی دارای یک حیاط است که ۳ ایوان در گرد و اطراف آن قرار گرفته است. در گوشهی حیاط این بنا، گنبد خانهای قدیمی و تاریخی با ارتفاع زیاد قرار گرفته است که متعلق به قرن ۷ هجری قمری است و خود مستقل میتواند اثری تاریخی محسوب گردد.
از بخشهای مختلفی که در بنای تاریخی مدرسهی ضیائیه و یا همان زندان اسکندر قرار دارد میتوان به وجود یک چاه با قطری برابر با حدود ۲ متر در وسط حیاط این بنا که بین مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر بودنش شک داریم، اشاره نمود که در نهایت به سردابی به عمق حدود ۵ متر میرسد. کف سرداب این مکان حوضی قدیمی موجود است که از جمله آثار به جای مانده از بنای اولیهی ساختمانی است که در قرن ۷ هجری ساخته شده است. این بنا در نزدیکی خانهی لاریها و موزه سکه و مردمشناسی حیدرزاده نیز قار گرفته است.
زندان یا مدرسه؟ مسئله این است. ما به این سوال شما پاسخ خواهیم داد. در واقع در زمان حملهی اسکندر این بنا به عنوان یک زندان ساخته شد و مدتها به همین عنوان از آن استفادهی کاربری میشده است. اما در ادامهی مسیر قدمت پر افت و خیز این بنا، زندانی که محل محبوس شدن عدهی زیادی بود، تبدیل به مکانی برای تحصیل علم و دانش افراد بسیار دیگری شد. بله این مدرسه از زندان به یک مدرسه تبدیل شد! در رابطه با شهرت مدرسهی ضیائیه یا همان زندان اسکندر باید این مورد را گفت که علاوه بر روایتهای مختلفی که از آن موجود است یکی از آنها بسیار از دیگری منطقیتر است. این روایت میگوید که، چون گروهی از تبعیدیان اسکندر به یزد آمدند چندین عامل همچون ویژگیهای جغرافیایی، دوردستی و سختی راه یافتن به یزد و دوری آن از مراکز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشتههای دور، ساخت این زندان را موجب شده است.
همچنین روایتی دیگر میگوید که زندان اسکندر در یزد در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط یکی از عرفای مشهور که معروف به ضیاءالدین حسین رضی بنا شده است و در سال ۷۰۵ هجری قمری توسط پسرانش مجدالدین حسن و شرفالدین علی مورد بازسازیس و تکمیل قرار گرفته شد. البته باز هم این احتمال وجود دارد که زندان اسکندر در واقع بقایای یکی از خانههای خاندان رضی و گنبد باقی مانده از بقعه و قبور آنها بوده باشد. همانطور که میبینید روایات زیاد است، اما چیزی که از آن مطمئن هستیم این است که این مدرسه از زندان به چنین محلی تاریخی و با قدمت تبدیل شده است.
گنبد این بنای تاریخی که از بالا تا پایین آن مصالحی که برای ساختش به کار برده شده است، از خشت خام گلی بوده است. این بنای زیبا که کاربریهای عجیبی داشته است، دارای تزئینات و نمایی از آرایشهای ساختمانی گچ بری و نقاشی با آبرنگ طلایی و لاجوردی است که البته در حال حاضر قسمتهایی از آن روی گچ سفید باقی مانده است. اندازهی طول هر کدام از اضلاع ۴ طرف گنبد ۸/۸ مترو ارتفاع بقعه ۱۸ متر است. فاصلهی دهنهی سرداب هم برابر با ۵/۹ متر است.
داخل ۴ دیوار گنبد، کتیبههایی وجود داشته که در حال حاضر متاسفانه از این کتیبههای داخل گنبد اثر چندانی باقی نمانده است و در اثر زمان بسیاری از آنان از میان رفته اند. اما بسیاری از نشانههای آن که اطلاعات مفیدی را ببیندگان خود و باستان شناسان بدهد هنوز هم موجود است از جمله این که مشخص است که خط کتیبهها کوفی بوده و شکل نگارش و کار کتیبههای این بنا همانند کارها و آثار گنبدی دیگر همچون گنبد هشت، مدرسه شاه کمالیه و بقعهی فهادان میباشد. دربارهی شبستان مدرسهی ضیائیه که بخواهیم توضیح دهیم باید بگوییم که این شبستان دارای محراب است و در اطراف صحن آن چندین و چند رواق ساخته شده است.
ضلع غربی محراب این شبستان دارای رواقی بزرگتر و محرابی از جنس گچ است. صحن دیگری در این محوطه موجود است که به صحن پایابی مشهور است. این صحن با ۳۸ پله به عمق ۲/۸ متر از سطح زمین یکی از کاربردهایش این است که برای دسترسی به آب ساخته و بنا شده است. از نوع مصالح به کاربرده شده در زندان اسکندر یا همان مدرسهی ضیائیه در حال حاضر این گونه میتوان برداشت کرد که این بنای حاضر، اغلب خشتهایی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، گنبد آن توسط یکی از معماران به نام آن زمان، استاد آخوند خرمی با آجر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته شده است.
پس از انقلاب اسلامی این بنای با عظمت و زیبا و صد البته با ارزش تاریخی، به کوشش بی دریغ سازمان میراث فرهنگی کشور مورد باز پیرایی و مرمت قرار گرفته شده است و به صورت اولیهی این بنا بازسازی و ترمیم شده است. این بنا با شمارهی ثبت ۷۷۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
منبع:الی گشت
ارسال نظر