عربستان میانه‌رو؛ تلاشی واقعی یا استراتژی بازاریابی؟

به گزارش خبرنگار «پارسینه» به نقل از رادیو فرانسه، ولیعهد عربستان سعودی روز سه شنبه در نشست خبری و همچنین گفتگویی که با نشریه انگلیسی گاردین دراین‌باره داشت، گفت تصمیم قاطع دارد که علیه قرائت‌های افراطی از اسلام به پا خاسته و مبارزه کند و تلاش خود را بر اصلاحات اقتصادی موردنیاز جامعه عربستان متمرکز کند.

محمد بن سلمان گفت که 70 درصد سعودی‌ها زیر 30 سال سن دارند و اضافه کرد: «صادقانه بگویم که ما 30 سال دیگر وقت خود را هدر نخواهیم کرد که با افراط‌گرایی اسلامی مبارزه کنیم. ما از همین حالا علیه اسلام افراطی به پا خواهیم خواست و آن را به‌سرعت نابود خواهیم کرد».

او تأکید کرد: «ما به آنچه پیش‌تر دنبال می‌کردیم، بازخواهیم گشت. ما به یک اسلام معتدل بازخواهیم گشت که درهایش به‌سوی جهان و دیگر مذاهب دیگر باز باشد».

واشینگتن پست می‌نویسد در اولین نگاه، اعلام ولیعهد عربستان دراین‌باره، امیدهای تازه‌ای را در بعضی‌ها ایجاد کرده است. آنان می‌گویند شاید بالاخره حکومت به‌شدت محافظه‌کار و مذهبی سعودی در برابر انتقادهای طولانی که خواستار بردباری و آزادی بیشتر در جامعه عربستان شده‌اند، تسلیم شده است. در همین حال، بسیاری دیگر هشدار داده‌اند که سخنان محمد بن سلمان دراین‌باره به‌هیچ‌وجه روشن و واضح نیست. آنان می‌گویند که محمد بن سلمان نمی‌گوید که «اسلام معتدل» موردنظر و خواست او چه نوع اسلامی است، چه مختصاتی دارد و به چه اسلامی شبیه است. آنان سخنان ولیعهد عربستان سعودی را در چهارچوب بازاریابی سیاسی توصیف کرده‌اند و می‌گویند که این سخنان بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و به هدف ایجاد تحرک اقتصادی بیان شده تا به هدف تغییر در رسوم و رفتارهایی که ریشه‌های چندین دهه‌ای در جامعه عربستان دارد.

محمد بن سلمان در گفتگو با نشریه انگلیسی گاردین به نحو غیرقابل‌انتظاری ایران پس از انقلاب 1979 را مورد سرزنش قرار می‌دهد و آن را مسئول چرخش رویکرد مذهبی عربستان به‌سوی وهابیت تبیین می‌کند.

ولیعهد سعودی می‌گوید: «آنچه در 30 سال گذشته اتفاق افتاده، عربستان سعودی نیست. آنچه در منطقه طی 30 سال گذشته اتفاق افتاده، خاورمیانه نیست. پس از انقلاب ایران در سال 1979 میلادی، مردم خواستار این موضوع بودند که مدل انقلاب ایران در کشورهای مختلف کپی کرده و به جوامع خود وارد کنند - یکی از این کشورها، عربستان سعودی بوده است، ما نمی‌دانستیم چگونه با این پدیده برخورد کنیم و این مشکل در سراسر جهان پخش شده است. اکنون زمان آن فرا رسیده است که از شر آن خلاص شوم».

واشینگتن پست می‌نویسد: دولت عربستان سعودی عمیقاً ریشه در وهابیت دارد و زمانی نسبتاً طولانی است که به این تفکر مذهبی که یکی از شاخه‌های اسلام سلفی-سنی است نزدیک شده است. محمد ابن عبدالوهاب، رهبر مذهبی این شاخه مذهبی در حدود سه قرن پیش وهابیت را تأسیس کرد، محمد ابن عبدالوهاب یکی از متحدان اصلی محمد بن سعود بوده است که به‌عنوان بنیان‌گذار اولیه آل سعود و سپس عربستان سعودی شناخته می‌شود.

با تأسیس دولت مدرن عربستان سعودی در قرن بیستم، وهابیت تبدیل به دین رسمی دولتی در این کشور می‌شود. روحانیون وهابی دکترین این شاخه مذهبی را ترویج کرده‌اند. آنان همواره تحت حمایت دولت عربستان بوده‌اند و دولت این کشور نیز یکی از عوامل اصلی ترویج وهابیت در این کشور و در همه جهان بوده است. با توجه به جابجایی عمیق دولت عربستان سعودی، همین اسلام نیز در کشورهای مسلمان در سراسر جهان به‌طور گسترده‌ای تبلیغ شده است.
انتقاد محمد بن سلمان از وهابیت، یعنی مذهبی که دولت عربستان تاکنون در ترویج و اشاعه آن در این کشور و در برخی دیگر از مناطق جهان نقش فعالی داشته است، تردیدهای بسیاری را برانگیخته است.

مادوی الرشید، یکی از محققان و متخصص خاورمیانه در مدرسه عالی اقتصاد لندن، اظهار داشته است که عربستان سعودی ازجمله کشورهایی نبوده که در آن، اسلام معتدل به‌سوی اسلام بنیادی و محافظه‌کار چرخش کرده است. او گفته که عربستان سعودی یک مورد منحصربه‌فرد است که وهابیت، این شاخه مذهبی بنیادگرا و افراطی درآن مذهب رسمی دولت بوده و پادشاهی سعودی مشروعیت خود را از آن گرفته و می‌گیرد.

الرشید یادآوری می‌کند که رهبران دولت سعودی برای دفاع از وهابیت، روحانیونی را که در این کشور جرئت کرده بودند و از قرائت‌های تازه‌ای غیر از وهابیت دفاع کرده بودند، به زندان افکنده است. به‌عنوان‌مثال در عربستان سعودی روحانیونی که از سازگاری اسلام و دموکراسی دفاع کرده بودند، با دستور حکومت این کشور به زندان افتاده‌اند.

او در مورد اصلاحات مذهبی در عربستان تردیدهای جدی دارد و بر این باور است که اعلام این موضوع صرفاً برای جذب سرمایه‌گذاران و ایجاد یک فضای تازه برای سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی در کشوری است که شهرت بسیار بدی در زمینه آزادی‌های اساسی و مذهبی داشته، طراحی شده است.

در همین رابطه «سباستین سونز» یکی از اعضای شورای روابط خارجی آلمان و متخصص در امور عربستان می‌گوید: هیچ‌کس نمی‌داند یک اسلام معتدل در عربستان سعودی چه مفهومی دارد، اما فکر می‌کند آنچه محمد بن سلمان با مطرح کردن این موضوع تلاش می‌کند، انجام دهد، فرستان پیام جدیدی به کشورهای جهان است که این کشور واقعاً با تروریسم مبارزه می‌کند و در حال چرخش و مبدل شدن به یک جامعه کاملاً مدرن است.

محمد بن سلمان سه‌شنبه از طرح 500 میلیارد دلاری خود برای ایجاد منطقه تجاری-صنعتی در مرز کشورهای اردن و مصر خبر داد. این بزرگ‌ترین طرح این کشور بعد از اعلام قصد ریاض برای تقویت اقتصاد غیرنفتی عربستان تلقی می‌شود. این طرح در چهارچوب چشم‌انداز عربستان در سال 2030 طراحی شده است.