جهان چه محصولات پتروشیمی را می‌خواهد؟

تحریریه پارسینه : درحالیکه بسیاری از کارشناسان همواره تاکید دارند کشورهای توسعه یافته از احداث مجتنع های پتروشیمی به دلیل آلاینده بودن این صنعت جلوگیری می‌کنند و نیاز مواد اولیه خود را از کشورهای توسعه نیافته تامین می‌کنند اما بررسی وضعیت کشورهای توسعه یافته نشان از رشد ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در این کشورها دارد.

صنعت پتروشیمی یکی از صنایع مهم و کلیدی در سراسر جهان می¬باشد که به واسطه نیاز دائمی و رو به رشد بازارهای جهانی، در چشم انداز درازمدت، با رشد و توسعه همراه خواهد بود. تحلیل های کارشناسان نشان می دهد رشد جهانی صنعت پتروشیمی در سال های آتی همچنان ادامه داشته و دست کم تا پایان دهه کنونی میلادی با رشد مناسبی مواجه خواهد شد.

شرایط بازارهای جهانی حاکی از این حقیقت است که طی سال های آینده بیشترین میزان رشد صنعت پتروشیمی در کشورهای در حال توسعه حوزه آسیا - اقیانوسیه و به ویژه خاورمیانه خواهد بود زیرا در این مناطق سرمایه گذاری های هنگفتی در حوزه تولید محصولات پتروشیمی انجام شده است.

همچنین میزان تقاضا برای محصولات مختلف در این حوزه افزایش یافته و انتظار می رود تنوع مناسبی در سبد محصولات تولیدی این منطقه ایجاد شود. هم اکنون به دلیل دسترسی به منابع عظیم گازی شیل، بیشترین رشد پتروشیمی را در منطقه آمریکای شمالی وخصوصاً ایالات متحده آمریکا شاهد هستیم زیرا منابع گاز طبیعی ارزان قیمت به خوبی توانائی تغذیه ظرفیت های ۱۳۰ میلیارد دلاری صنعت پتروشیمی آن کشوررا دارد.

در حقیقت باید اذعان داشت که روند کاهش قیمت نفت، حیاتی دوباره به واحدهای کراکینگ نفتا بخشیده و موجب افزایش تولید آنها شده است. در مجموع این موارد سبب شده تا شاهد چشم اندازهای مختلف و متفاوتی از دنیای پتروشیمی در مناطق مختلف جهان باشیم.

قاره امریکا

ایالات متحده آمریکا

بخش پتروشیمی ایالات متحده آمریکا دارای شرایط ویژه ای بوده و در میان یکی از بزرگترین صنایع رو به رشد در بخش آمریکای شمالی قرار دارد. بر اساس گزارش های رسمی، مجموع سرمایه گذاری ها به منظور ایجاد ظرفیت های اعلام شده در صنعت پتروشیمی این کشور شامل طرحهای توسعه ای، واحدهای تازه تاسیس و نیز طرحهای زیستی جهت کاهش آلاینده ها، در حدود ۱۳۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

مهمترین عامل تاثیرگذار در صنعت پتروشیمی ایالات متحده آمریکا را می توان ایجاد و افزایش ظرفیت واحدهای کراکینگ اتان وتولید اتیلن دانست.

پیش بینی می‌شود میزان ظرفیت تولید اتیلن در این کشور تا سال ۲۰۱۹ حدود ۸ میلیون تن افزایش یابد. نخستین موج عظیم سرمایه گذاری در این حوزه شامل سرمایه گذاری ۲۰ میلیارد دلاری در این بخش بوده است. در موج دوم سرمایهگذاریها می توان انتظار افزایش بیشتر ظرفیت تولید اتیلن به میزان ۸ میلیون تن در سال را تا سال ۲۰۲۰ داشت.

در مجموع کارشناسان پیش بینی می کنند که ظرفیت سرمایه گذاری در حوزه اتیلن در ایالات متحده آمریکا تا سال ۲۰۲۲ به میزان ۵۰ میلیارد دلار برسد. از سوی دیگر رونق گاز شیل در آمریکا نیز سبب می‌شود تا بار دیگر تولید متانول به خط نخست تولیدات پتروشیمی این کشور بازگردد.

بر این اساس شاهد هستیم که در بازه زمانی سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ میلادی، شرکتهای پتروشیمی آمریکا ظرفیت تولید متانول خود را ۱۵ میلیون تن افزایش دادهاند و متعاقباً پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ ظرفیت کلی تولید متانول در ایالات متحده آمریکا با افزایش ۳۰ میلیون تنی در سال مواجه شود. البته این مهم در صورتی محقق خواهد شد که تمامی پروژه های در حال ساخت بر اساس برنامه از پیش تعیین شده پیشرفت داشته و در زمان مقرر تکمیل شوند.

باید توجه داشت که در صورت تحقق این سناریو، احتمالاً شاهد کاهش قیمت متانول در بازارهای جهانی باشیم که این موضوع منجر به کاهش سرعت رشد اقتصادی چین خواهد شد ( کشور چین بیشترین میزان متانول در جهان را مصرف کرده و ۴۰ درصد از متانول تولید شده در سراسر جهان توسط این کشور استفاده می‌شود.)

از سوی دیگر کاهش قیمت نفت جهانی سبب شده است تا استفاده از گاز طبیعی برای تولید متانول از نظر اقتصادی تحت شعاع قرار گرفته و همان روندی که شاهد وقوع آن در کراکینگ نفتا و اتان بودیم، برای متانول هم اتفاق افتد. این موارد در حالی عنوان می شوند که در سال گذشته میلادی بیش از ۳ میلیون تن بر ظرفیت تولید سالانه متانول در ایالات متحده آمریکا افزوده شده و بر اساس برنامه ها و پروژه های در دست اجرا، این میزان در سال جاری به رشد ۴ میلیون تنی خواهد رسید.

در نهایت باید به این موضوع نیز اشاره کرد که ایالات متحده آمریکا با موجی از افزایش تولید ظرفیت آمونیاک و اوره نیز مواجه خواهد شد زیرا بر اساس اعلام رسمی مقامات این کشور، سرمایه گذاری های جدیدی به میزان ۱۶ میلیارد دلار در این حوزه انجام شده است. بخش اعظم این سرمایه گذاری در مناطق مرکزی، غربی و شمالی این کشور و در نزدیکی مراکز اصلی کشاورزی قرار دارد که بیشترین مطالبات این حوزه را به خود اختصاص داده اند.

در سال ۲۰۱۶ میلادی در حدود ۵ میلیون تن بر ظرفیت آمونیاک و اوره ایالات متحده آمریکا افزوده شده و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۹ میلادی نیز این ظرفیت ۸/۶ تن در سال افزایش یابد. برای بررسی دقیق و کامل فهرست پروژه ها و شرکتهای آمونیاک و اوره در ایالات متحده آمریکا می توانید به فهرست Business Trends section in Hydrocarbon Processing که در ماه مارس سال ۲۰۱۶ منتشر شده است؛ مراجعه کنید.

کانادا

طی سال گذشته میلادی، بخش عمده سرمایه گذاری های انجام شده در صنعت پتروشیمی کشور کانادا در حوزه افزایش ظرفیت مشتقات کراکرهای موجود انجام شده است و در این میان مهمترین پروژه حوزه پتروشیمی این کشور که در حال اجرا و ساخت است، در منطقه آلبرتا قرار دارد. پروژه Nova Chemicals PE۱ در کارخانه جدید Williams Energy در منطقه Redwater احداث می‌شود.

پروژه PE۱ بخشی از طرح استراتژیک توسعه Nova Chemicals تا سال ۲۰۲۰ محسوب می‌شود که شامل پروژه های متعددی است. هم اکنون، بیش از ۸۰ درصد این پروژه ۱ میلیارد دلاری به پایان رسیده و با تکمیل آن ظرفیت پلی اتیلن سبک این کشور به میزان ۴۷۵ تا ۵۵۰ تن در سال افزایش می¬یابد. این موضوع به منزله افزایش ۴۰ درصدی ظرفیت تولید این ماده در کانادا خواهد بود. از سوی دیگر روند احداث طرحهای PDH که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۰ میلادی به پایان برسد، بر آینده صنعت پتروشیمی این کشور تاثیر گذار خواهد بود. این طرح ها خوراک خود را از گازهای مشتق شده از ماسه های نفتی جهت تولید پروپیلن پلیمر گرید استفاده کند.

این پروژه های از تلاش منطقه آلبرتا برای تبدیل شدن به یک مرکز مهم پتروشیمی در کانادا حکایت می کند. از سوی دیگر مقامات این ایالت مشوق های مالی به ارزش ۳۵۰ میلیون دلار را برای متولیان پروژه های پتروشیمی که از متان و پروپان به عنوان خوراک استفاده کنند، در نظر گرفته اند. مقامات آلبرتا امیدوارند با وجود این مشوق ها، صنعت پتروشیمی در منطقه رشد قابل قبولی داشته شود. البته باید برای مشاهده نتیجه این اقدامات منتظر رخدادهای آینده بوده و ببینیم مقامات کانادائی برای دستیابی به هدف افزایش ظرفیت صنعت پتروشیمی خود تا چه حد موفق خواهند بود.

آمریکای لاتین

کشورهای آمریکای مرکزی و آمریکای لاتین طی دهه گذشته با رشد بسیار چشمگیری در صنعت پتروشیمی روبه رو شده اند. در بازه زمانی سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۵، رشد طبقه متوسط در کشورهای آمریکای لاتین منجر به افزایش شدید درخواست سوخت شده بود. پیش بینی های متعدد نیز حاکی از آن است که این روند افزایش تقاضا تا پایان دهه جاری میلادی ادامه داشته باشد.

این مساله سبب شده است اقتصاد کشورهای آمریکای جنوبی در پی کاهش شدید قیمت نفت با مشکلاتی جدی رو به رو شود و این موضوع به طور ویژه در کشورهایی با اقتصاد مبتنی بر نفت و صادرات نفت خام، نمود دارد. این روند کاهش قیمت نفت، منجر به کاهش شدید درآمدهای کشورهای فوق شده و در نتیجه میزان سرمایه گذاری این کشورها در حوزه پتروشیمی نیز با کاهش محسوسی رو به رو بوده است. سیاست کشورهای فوق در کوتاه مدت، تامین نیازهای این حوزه از طریق واردات مواد مورد نیاز است که خود این مساله نیازمند صرف مبالغی هنگفت و بالغ بر چند میلیارد دلار خواهد بود.

البته این موضوع به معنی عدم تمایل کشورهای فوق در زمینه سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی نبوده و طی سال های اخیر یکی از بلند پروازانه ترین پروژه های پتروشیمی جهان در این منطقه آغاز شده است. پروژه ۲/۵ میلیارد دلاری Etileno XXI را می توان نخستین پروژه عظیم متعلق به بخش خصوصی در کشور مکزیک طی بیست سال گذشته محسوب کرد.

مجموعه Greenfield در منطقه Nanchital در نزدیکی Coatzacoalcos واقع در کشور مکزیک که روند ساخت و توسعه آن توسط Braskem Idesa در حال اجرا است، با ظرفیت کراکر اتان به میزان یک میلیون تن در سال، دو کارخانه پلی اتیلن سنگین با ظرفیت سالانه ۷۵۰ میلیون، یک کارخانه پلی اتیلن سبک با ظرفیت ۳۰۰ میلیون تن در سال را می توان از دیگر پروژه های این کشور محسوب کرد.

مجموعه Greenfield فعالیت خود را در ماه مارس سال ۲۰۱۶ آغاز کرده و پیش بینی می‌شود با افزایش ظرفیت آن، تا حدی پاسخگوی نیازهای داخلی پلی اتیلن مکزیک باشد. در این میان تحلیلگران اعتقاد دارند در نحوه افزایش تولید محصولات پلی اتیلن در کشور مکزیک و میزان افزایش تقاضای این ماده در داخل کشور، یک شکاف و عدم توازن مشهود، وجود دارد.

در این میان بر اساس آمارهای رسمی، بیش از ۶۵ درصد از نیاز پلی اتیلن در مکزیک از طریق واردات تامین می‌شود که این میزان با رشد سالانه قابل توجهی رو به رو بوده و به این ترتیب میزان شکاف بین تولید و مصرف پلی اتیلن در این کشور با افزایش رو به رو است. پیش بینی می‌شود راه اندازی و استفاده کامل از ظرفیت پروژه دو میلیارد دلاری Etileno XXI ، پلی اتیلن مورد استفاده در کشاورزی، صنایع خودروسازی، ساخت و ساز را که پیش از این از طریق واردات تامین می شد، تامین کند.

در منطقه آمریکای جنوبی کشور ترینیداد و توباگو وجود دارد که بزرگترین صادرکننده آمونیاک دومین کشور بزرگ صادر کننده متانول در جهان محسوب می‌شود. در حال حاضر در این کشور ۱۱ کارخانه آمونیاک و ۷ کارخانه متانول وجود دارد. این کشور به تازگی نیز یک سرمایه گذاری ۱ میلیارد دلار در زمینه ساخت یک کارخانه متانول و مجموعه دی متیل اتر (DME) انجام شده است.

طرح ساخت و توسعه این پروژه توسط کنسرسیوم میتسوبیشی شامل Mitsubishi Gas Chemical, Mitsubishi Corp و بخش صنایع سنگین این شرکت با همکاری شرکت ملی گاز ترینیداد و توباگو در حال انجام است. این پروژه پس از تامین اعتبار در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۵ آغاز شده و محل آن در منطقه La Brea قرار دارد. بر اساس اطلاعات منتشر شده در این رابطه، ظرفیت نهائی این مجتمع در حدود ۱ میلیون تن متانول در سال و ۲۰ میلیون تن DME به طور سالانه خواهد بود. پیش بینی می‌شود پروژه فوق در سه ماهه نخست سال ۲۰۱۹ به بهره برداری برسد.

در کشور برزیل اما چشم انداز آینده صنعت پتروشیمی چندان مناسب پیش بینی نمی‌شود. پروژه های ساخت پالایشگاه و توسعه صنعت پتروشیمی با توجه به مواردی همچون افزایش هزینه ها، ضررهای مربوط به جریان های پائین دستی، بدهی های عظیم و ضعف اقتصادی در این کشور با رکود شدیدی مواجه شده است.

بر اساس اطلاعات اعلام شده از سوی انجمن صنایع شیمیائی برزیل (ABIGUIM)، میزان تقاضای محصولات شیمیائی از سوی صنایع این کشور در سال گذشته با کاهشی برابر با ۸ درصد رو به رو بوده است که این میزان در طول ۲۵ سال گذشته در این کشور بی سابقه بوده است. این موضوع در حالی است که کاهش قیمت جهانی نفت خام‌ سبب کاهش هزینه خوراک نفتا شده است ولی این مساله نیز منجر به افزایش سرمایه گذاری در حوزه های مرتبط با آن نشده است.

سیاست های اتخاذ شده در کشور پرو اما با رویکردی متفاوت نسبت به برزیل در حال اجرا است و در آن حمایت های مناسبی نسبت به ساخت و احداث پروژه های جدید پتروشیمی انجام می‌شود، بیشترین حجم این پروژه ها در بخش های جنوبی کشور در حال توسعه بوده و برای نمونه می توان به پروژه ۵/۳ میلیارد دلاری Arequipa اشاره کرد که با خوراک گاز طبیعی فعالیت خواهد کرد. سوخت این مجموعه توسط لوله و از میدان های گازی Camisea در مرکز این کشور تامین می‌شود. در صورت پایان پذیرفتن این طرح انتظار میرود که میزان تولید سالانه این مجموعه پتروشیمی بالغ بر ۲/۱ میلیون تن پلی اتیلن باشد.

در منطقه آمریکای جنوبی، کشور بولیوی نقشی کلیدی در تامین گاز ایفا می کند. بر اساس اعلام مرکز بررسی آمار انرژی جهانی بریتیش پترولیوم (BP's Statistical Review of World Energy) میزان گاز تولیدی این کشور در سال ۲۰۱۴ میلادی بالغ بر ۴/۲۱ میلیارد مترمکعب تخمین زده می‌شود. این میزان تولید بسیار بیشتر از نیازهای داخلی بولیوی بوده و به همین دلیل بخشی از آن را صادرات می‌کند. این فرصت طلائی صادرات گاز در بولیوی به این کشور توانائی انجام پروژه هایی بزرگ در حوزه پتروشیمی داده است که منجر به افزایش ظرفیت تولید آن خواهد شد. شرکت نفت و گاز طبیعی بولیوی (YPFB) برنامه گسترده ای جهت افزایش ظرفیت تولیدات هیدروکربنی دارد که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۲ به پایان برسد. در حال حاضر فاز یک این پروژه ملی به پایان رسید است. این پالایشگاه با سرمایه گذاری بالغ بر ۲ میلیارد دلار شامل بخش های زیر است:

• کارخانه جداسازی مایعات Rio Grande liquid separation plant که در سال ۲۰۱۴ تکمیل شد.

• توسعه پالایشگاه Valle Hermoso که در سال ۲۰۱۴ تکمیل شد.

• کارخانه ال ان جی Rio Grande که در سال ۲۰۱۵ تکمیل شد.

• کارخانه جداسازی مایعات Gran Chaco liquid separation plant که در سال ۲۰۱۵ تکمیل شد.

• کارخانه آمونیاک و اوره Bulo که در سه ماهه سوم سال ۲۰۱۶ تکمیل شد.

گفته می‌شود کارخانه آمونیاک و اوره Bulo نخستین مجموعه پتروشیمی در کشور بولیوی محسوب می‌شود که ظرفیت تولید آن ۴۲۰ میلیون تن آمونیاک و ۶۴۵ میلیون تن اوره در سال تخمین زده می‌شود. تولیدات این کارخانه برای تامین نیازهای بازار داخلی این کشور کفایت کرده و عملیات بهره برداری از آن در تابستان سال گذشته آغاز شد.

دو کارخانه جداسازی مایعات Rio Grande و Gran Chaco نیز قادر به تامین چرخه نیازمندی های حوزه پتروشیمی این کشور خواهند بود. در این مجموعه پروپیلن، پلی پروپیلن، اتیلن، پلی اتیلن تولید خواهد شد. البته پیش بینی می‌شود تولید و بهره برداری پروپیلن و پلی پروپیلن در این مجموعه پس از سال ۲۰۲۰ آغاز شود. گفتنی است توسعه مجتمع های پتروشیمی در بولیوی منحصر به موارد فوق نبوده و شامل مجموعه های دیگری نیز می‌شود.

اروپا

در حال حاضر بخش عمده پروژه های فعال پتروشیمی که منجر به افزایش تولید محصولات پتروشیمی این قاره خواهد شد در بخش اروپای شرقی قرار دارد. همانطور که در نمودار زیر مشاهده می کنید در حدود ۸۰ درصد از پروژه های فعال پتروشیمی در قاره اروپا، در کشورهای واقع در شرق آن قرار دارد. بر این اساس پرچمدار این جریان نیز کشور روسیه و سایر کشورهای مشترک المنافع و جمهوری های استقلال یافته از حکومت شوروی سابق هستند.

در این میان شاهد اجرای برنامه های بزرگی از سوی جمهوری های استقلال یافته از شوروی هستیم که در آن ها سرمایه گذاری های وسیعی انجام شده است. برای نمونه می توان به پروژه KPI در آتیراو قزاقستان یا پروژه شرکت دولتی نفت آذربایجان SOCAR در نزدیکی شهر باکو در جمهوری آذربایجان اشاره کرد که بخشی از پروژه عظیم ملی OGPC به شمار می رود. در همین رابطه شرکت دولتی نفت آذربایجان اعلام کرده است که با سرمایه گذاری ۳/۱ میلیارد دلاری قصد دارد پالایشگاه و مجموعه پتروشیمی Sumgait در نزدیکی باکو را ارتقا بخشیده و مورد بهره برداری قرار دهد.

این موارد در حالی اعلام می شوند که در سایر کشورهای این منطقه نیز شاهد سرمایه گذاری ها و برنامه ریزی های چند جانبه ای در راستای افزایش ظرفیت پتروشیمی هستیم. از جمله دیگر پروژه های پتروشیمی موجود در این منطقه می توان به مجموعه Kiyanly و Garabogaz در ترکمنستان، مجموعه پتروشیمی Ustyurt gas chemicals plant در ازبکستان و پروژه های آمونیاک و اوره آذربایجان اشاره کرد. کشورهای ترکمنستان و آذربایجان در مجموع سرمایه گذاری ۷ میلیارد دلاری در این حوزه انجام داده اند که پیش بینی می‌شود این روند منجر به افزایش ظرفیت صنعت پتروشیمی در منطقه کشورهای استقلال یافته از شوروی و مشترک المنافع تا سال ۲۰۱۹ شود.

البته باید در نظر داشت که بیشترین میزان سرمایه گذاری در حوزه پتروشیمی در این منطقه متعلق به روسیه است. یکی از مهمترین پروژه های این کشور ، مجموعه پتروشیمی ZapSib Neftekhim نام دارد که با عنوان اختصاری ZapSib-۲ شناخته می‌شود. محل احداث پروژه فوق در ۳ کیلومتری شمال مجموعه پلیمر سیبور (Sibur) در منطقه Tobolsk است.

این پروژه شامل کراکر اتان به میزان ۵/۱ میلیون تن در سال بوده و در صورت تکمیل شدن، به عنوان بزرگترین کارخانه تولید پلیمر در روسیه را از آن خود خواهد کرد. از سوی دیگر شرکت پتروشیمی روسنفت Rosneft یا (FEPCO) نیز در نظر دارد بزرگترین مجتمع پتروپالایشی این کشور را در شهر Nakhodka احداث کند. این کارخانه ظرفیت تولید و پالایشی برابر با ۱۲ میلیون تن در سال را داشته و قادر به تامین مواد اولیه کارخانه های پتروشیمی این کشور خواهد بود. پیش بینی میشود با تکمیل این پروژه در سال ۲۰۲۰، بازار داخلی روسیه و بازارهای آسیای مرکزی قادر به تامین نیازهای خود از این محل باشند.

بر اساس اظهارات شورای صنایع شیمیائی اروپا (CEFIC)، رشد تولید محصولات شیمیایی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۵ میلادی ناچیز و حدود با ۳/۰ درصد در سال بوده است. این میزان در سال ۲۰۱۶ به ۱ درصد رسیده و به این ترتیب شاهد روند مناسب ادغام صنایع پتروشیمی این قاره در طول سال ۲۰۱۶ بودیم که ناشی از افزایش درخواست مشتقات اتیلن، محدودیت عرضه و قیمت گذاری آن در بازار بود.

این روند موجب شد تا ظرفیت سوددهی صنایع پتروشیمی اتحادیه اروپا در شش ماهه نخست سال ۲۰۱۶ بالغ بر ۸۰ درصد بوده و البته به اعتقاد کارشناسان این روند ادامه نداشته و صنعت پتروشیمی در قاره اروپا با چالش هایی جدی رو به رو خواهد بود. عمده ترین چالش های این حوزه عبارتند از رقابت فشرده جهانی، هزینه های نظارتی و قیمت انرژی.