آیا مورفين واكسن دارد؟

ستاد مبارزه با مواد مخدر، نام توليد‌كننده و حتي ويژگي‌هاي واكسن را اعلام كرد و سازمان غذا و دارو هم به نمايندگي از مجموعه وزارت بهداشت از بيخ و بن منكر وجود چنين واكسني شد. از دو طرف ماجرا پرس و جو كرديم تا ببينيم ماجرا به كجا رسيده است. اين درحالي است كه ستاد مبارزه با مواد مخدر مي‌گويد كه واكسن مورفين توليد شده و حتي روي انسان هم آزمايش شده اما مديركل ارزيابي دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو روي همين مورد انگشت مي‌گذارد و مي‌گويد كه آزمايش روي انسان، گناه توليد‌كنندگان را سنگين‌تر مي‌كند چراكه آنها مجوزي براي اين كار نداشته‌اند.

معتادان شايد معتقد باشند كه اعتياد هم اگر واكسن داشته باشد ديگر نور علي نور مي‌شود. آن طور كه گفته مي‌شود تزريق اين واكسن به اين معناست كه مي‌توان مواد مخدر مصرف كرد بدون آنكه به آن وابسته شد و خماري كشيد. اما آيا كار علم به اينجاها هم كشيده است؟ «تعادل» مدتي پيش با پرويز افشار، معاونت كاهش تقاضا و توسعه مشاركت‌هاي مردمي ستاد مبارزه با مواد مخدر تماس گرفت و از او در مورد صحت و سقم واكسن مرفين پرس و جو كرد. افشار به نمايندگي از ستاد مبارزه با مواد مخدر مي‌گويد كه چنين واكسني واقعا در ايران ساخته شده و البته تاكيد هم مي‌كند كه ستاد مبارزه با مواد مخدر قبلا موضعش را در اين مورد اعلام كرده است. اين طور كه افشار مي‌گويد، كار روي اين واكسن دست كم به چند سال پيش برمي‌گردد.

«متخصصان مرفين را در سطوح آزمايشگاهي مورد بررسي قرار دادند، پس از آن آزمايشاتي روي موش‌ها و بزها انجام شد سپس روي انسان آغاز شد. تزريق سه دوز واكسن به فواصل يك ماهه نشان داد كه سطح ايمني و آنتي بادي ضد مرفين در بدن افرادي كه تزريق برايشان انجام شده آنقدر بالاست كه اگر مرفين بيروني به آنها داده شود ديگر در بدن آنها آثار سرخوشي ندارد زيرا آن آنتي بادي با مرفين تركيب مي‌شود و نمي‌گذارد مرفين به مغز برسد. بعد از اينكه اين اقدام روي مرفين انجام شد، محققان روي نيكوتين سيگار، الكل، هرويين و مواد محرك هم اقداماتي انجام دادند.»

واكسني كه واكسن نيست

از او پرسيديم كه آيا اين واكسن را مي‌توان به توليد انبوه هم رساند يا نه؟پاسخ اين بود: «اين كار در حد يك كار تحقيقاتي و پژوهشي بود اما نهايتا بايد اين مطالعات و نتيجه آزمايشات به توليد صنعتي برسد.» افشار البته هشدار مي‌دهد كه اين واكسن به معناي واقعي كلمه يك وسيله پيشگيري نيست.«لازم به ذكر است كه اين به هيچ عنوان به اين معنا نيست كه واكسني اختراع شده است كه افراد بروند هر چقدر دلشان مي‌خواهد مصرف كنند بعد بيايند اين واكسن را استفاده كرده و ترك كنند. بيشترين كاربردش در افرادي است كه سم‌زدايي كرده و ماده مخدر را ترك كرده‌اند. اين واكسن بيشتر از همه در پيشگيري از عود اثرگذار است. اينطور نيست كه با واكسيناسيون عمومي اين ماده بتوانيم قاطعانه بگوييم كه كشور را در برابر اعتياد واكسينه مي‌كنيم و از اين پس ديگر كسي درگير اعتياد نمي‌شود.»

افشار در مورد مقاومت سازمان غذا و دارو در مقابل تاييد اين دارو هم مي‌گويد: «فكر مي‌كنم اين سوال را بايد از خودشان بپرسيد، مي‌توانيد اين سوالات را از مخترع و مبتكر واكسن هم بپرسيد.»

رييس سازمان غذا و دارو هم چندي قبل در رد اصل ماجرا با تاكيد بر اينكه واكسن مرفين تاييديه سازمان غذا و دارو ندارد، گفته بود: «اين واكسن مورد تاييد سازمان غذا و دارو نيست. اصلا واكسني به نام شيشه و مرفين نداريم. اين موضوع يك طرح تحقيقاتي براي آنتي‌بادي بوده است به طوري كه وقتي اين واكسن تزريق شود جلو اثرگذاري مرفين را بگيرد. مطالعاتي در اين خصوص انجام شده اما غذا و دارو آن را تاييد نكرده است و اين پرونده گيرهاي زيادي دارد.»

فشار رسانه‌اي و انتظارات نابجا

رسول ديناروند حدود چند ماه پيش با بيان اينكه اين موضوع فقط يك طرح تحقيقاتي است، گفته بود: «طبيعتا صدور مجوز بايد مراحل خود را طي كند اما پرونده از نظر ما قابل تاييد نيست. ساير مسوولان هم اصلا لازم نيست فشار رسانه‌يي بياورند و انتظارات نابجا ايجاد كنند. مطمئن باشيد كه اگر در دنيا واكسني براي جلوگيري از اعتياد وجود داشته باشد، سازمان غذا و دارو نخستين گروهي است كه از آن استقبال مي‌كند.»

ديناروند البته گفته بود كه احتمال اينكه واكسن مرفين به عنوان يك طرح تحقيقاتي مراحلي را طي كرده باشد، منتفي نيست. «البته هر كار باليني در سطح تحقيقاتي نيازي به كسب مجوز ما ندارد و ممكن است مجوز كميته اخلاق مركز تحقيقاتي خود يا دانشگاه خود را گرفته باشد. در مورد اين فرآورده نيز شايد كميته اخلاق مركز تحقيقاتي پاستور مجوز آن را صادر كرده باشد.»

ماجرا به اينجا هم ختم نشد. رييس انستيتو پاستور ايران كه گفته مي‌شد واكسن مرفين در آنجا توليد شده و به ثبت رسيده است هم در واكنشي اعلام كرد كه وجود واكسن مرفين تنها به عنوان يك طرح تحقيقاتي قابل تاييد است. همان زمان دكتر مصطفي قانعي، رييس انستيتو پاستور اعلام كرد كه «گزارش ساخت واكسن اعتياد به هرويين و مرفين مربوط به طرح تحقيقاتي است و جنبه دارويي و قانوني ندارد.»

واكسن هست اما صنعتي نشده

چنانكه در ادامه اين گزارش آمده، قانعي در پاسخ به اخبار منتشر شده در برخي از رسانه‌ها به نقل از جزيني، قائم مقام دبيركل ستاد مبارزه با مواد مخدر مبني بر اينكه واكسن اعتياد به هرويين و مرفين در ايران ساخته و اين واكسن ايمني بدن را در مقابل مواد بالا مي‌برد به طوري كه بعد از تزريق نيز اگر شخصي مرفين يا هرويين مصرف كند اين مواد هيچ تاثيري روي بدنش نخواهد داشت؛ گفته بود: «گزارش نتايج طرح واكسن اعتياد به هرويين و مرفين مربوط به 10سال پيش بوده و اين كار در قالب طرح تحقيقاتي است و تا صنعتي شدن فاصله دارد.»

رييس انستيتو پاستور ايران با بيان اينكه زماني يك دارو مي‌تواند در جامعه استفاده شود كه از كار تحقيقاتي به صنعتي تبديل شود، گفته بود: «بررسي‌هاي لازم در پيش‌نياز طرح‌هايي با زيرساخت توليد دارو توسط سازمان غذا و دارو صورت مي‌گيرد و مجوز لازم توسط اين مرجع صادر مي‌شود.»

عليرضا جزيني، قائم مقام دبيركل ستاد مبارزه با موادمخدر هم مدتي پيش بار ديگر بر مواضع قبلي اين ستاد صحه گذاشت. او در گفت‌وگويي با ايسنا گفته بود: «وجود واكسن مرفين از طريق تلويزيون و مطبوعات مطرح و با توليد‌كننده اين واكسن نيز مصاحبه شده است.»

وي با اشاره به اينكه اين فرد درحال حاضر نيز در انستيتو پاستور درحال خدمت است، گفت: «اين واكسن را روي برخي حيوانات و 1500انسان آزمايش و نتيجه گرفته شده است و درحال حاضر اين واكسن ثبت اختراع شده است؛ تقاضاي ما اين است كه وزارت بهداشت فرآيند تاييد اين واكسن را تسريع كند زيرا واكسن مرفين از نظر ستاد مبارزه با مواد مخدر يك اقدام موثر است.»

نامه‌هايي با مضمون واكسن

مديركل نظارت و ارزيابي دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو اما در مقابل سوالات ما پاسخ‌هايي دارد كه به نظر مي‌رسد جاي درنگ بيشتري داشته باشند. از دكتر مهدي پيرصالحي پرسيديم كه آيا واكسن مرفين واقعا وجود دارد يا نه؟ او هم مي‌گويد كه سازمان غذا و دارو پيش‌تر بارها مواضعش را در اين مورد اعلام كرده. «اگر كسي مدعي است كه چنين واكسني تهيه كرده است، اين اوست كه بايد مداركش را ارائه بدهد.» ادعاي توليد‌كنندگان در مورد انجام آزمايش‌هايي روي انسان را براي پيرصالحي مطرح كرديم و شنيديم: «اگر مي‌گويند روي انسان آزمايش كرده‌اند كه گناهشان سنگين‌تر هم هست و بايد از آنها پرسيد كه مجوز آزمايش روي انسان را از كجا گرفته‌اند؟ علاوه بر اين، خود دكتر قانعي، رييس انستيتو پاستور هم كذب بودن ماجرا را تاييد كرده است.»