کارشکنی صدا و سیما در مراقبت از نگاتیو فیلم های قدیمی

در ادامه سعید عقیقی «جام حسنلو» را یکی از نمونه های مهم سینمای آوانگارد ایران دانست و گفت: اساسا می توان این پرسش را مطرح کرد که چه ضرورتی برای ساخت چنین فیلم های وجود دارد و سپس شیوه های برخورد با سینما از نگاه تاریخی را مورد بررسی قرار داد. اگر به روش تاریخی فیلم های سینمای ایران را ببینیم، عدم درکِ تقریبا کاملی از مفهوم سینما را شاهد خواهیم بود. این نادانی در زمینه شناخت مفهوم سینما خود را در استفاده از عناصر مدرن اما با درکی پیشامدرن نشان می دهد. سینمای داستان گوی ایران بیشتر از مدل پاورقی و روحوضی وام گرفته است، مدل هایی که با داستان گویی ارسطویی در تنازع قرار می گیرد و این خود از برخورد کج ما با دلالت های ارسطویی ریشه می گیرد.

وی سپس به استراتژی شاعرانه برای بیان تصویری در سینمای ایران پرداخت و ادامه داد: استراتژی شعر در مقابل استراتژی پاورقی قرار می گیرد و می بینیم که اکثر سینماگران آوانگارد ایران به نحوی درگیر شعر هستند. در این شکل از سینما، تصویر صرفا بهانه ای برای داستان گفتن نیست. جوانانِ سازنده فیلم «جام حسنلو» در آن زمان با ادبیات و فرهنگ کهن ایرانی و همین طور بخشی از تفکر غرب آشنا بوده اند. آنها راه حل میانه ای را انتخاب کردند و بر روی پل لرزانی گام گذاشتند، چرا که می خواستند راه حل هایی برای دریافت استراتژی شاعرانه به زبان تصویر پیدا کنند. این تقریبا مشابه کار پازولینی در سینماست که در آن سیلان تصویریِ ناشی از برخورد تصاویر، نوع داستان گویی را تحت تاثیر قرار می دهد. کمتر سینمای مستندی در دنیا وجود دارد که در آن تا این حد از روایت شاعرانه و متون کهن استفاده شود.

اصلانی توانسته جام را به گفتگو وادارد

در ادامه کیوان کثیریان به طرح پرسشی در خصوص دیالوگِ میان تصویر، کلام، صدا، موسیقی و جزئیات فیزیکی جام پرداخت که موجب شخصیت بخشیدن به جام و ایجاد کلیتی قابل درک و دریافت می شود.

عقیقی در پاسخ به وی گفت: این جام فی نفسه به عنوان یک شیء اهمیتی ندارد، بلکه اهمیت آن ناشی از چیزهایی هست که درونش جای می گیرند، در این فیلم گویی کل تاریخ را بر اساس جزئیاتی متناظر درون جام ریخته اند. آنگونه که هر جزء شما را به جزیی تازه تر می رساند و همه این اجزاء نیز با هم ارتباط درونی دارند و در نهایت یک کلیت را می سازند. اگر اصل تداعی به درستی اتفاق بیفتد، نشان می دهد که رابطه جزء و کل نیز به درستی برقرار بوده است. برای این کار از حرکات انسانی، خطوط روی جام، صدا، روایت و... بهره گرفته شده است و اصرار فیلمساز بر نگاه دقیق به جزئیات، تحسین برانگیز است. یک جام کوچک از زوایای متعددی نگریسته شده که هربار شاهد مسیر و برشی متفاوت هستیم و در نهایت برخورد این تصاویر موجب آفرینشِ سیلانی تازه و در نتیجه شکل گرفتن مفهومی جدید می شود.

در ادامه این نشست احمد مسجد جامعی که در میان تماشاگران حاضر بود گفت: همان گونه که در همه حوزه های علوم، صنایع و... نیازمند بحث های پیشینی هستیم، در عرصه فرهنگ و از جمله سینما نیز باید از پیشینه تاریخی، ادبیاتی و اسطوره ای، آگاهی داشته باشیم. چنین پایه ای می تواند زمینه خلاقیت را فراهم کند و این گفتگو پیش از آنکه نمود بیرونی داشته باشد، باید در ذهن و زبان سازنده اثر ساخته و جاری شود. «جام حسنلو» نمود واقعی این اتفاق است و اصلانی توانسته این جام را به گفتگو وادارد. او برای ساحتِ هنری ما و جهان ارزش قائل بوده و این امری ستایش برانگیز است. همان گونه که پرده خوان توانایی به حرف آوردن یک تابلوی غیرمتحرک را دارد، اصلانی نیز با توانایی فرهنگی اش، از هر نقطه و خط و نشانه این جام بیانی پدید آورده و همه عناصر را به خدمت فهم بهتر معنا درآورده است. این توانایی کارگردان مبتنی بر آن مقدمات و داشتن دانش های لازم در این زمینه است و این نشان می دهد سینماگران ما در ابتدا باید ایرانشناس بوده و به تمدن و فرهنگ سرزمین خود آگاهی داشته باشند. خلاقیت و نوآوری محمدرضا اصلانی جای تبریک فراوان دارد.

در پایان خسرو سینایی نیز به بحث شعر و سینما پرداخت و گفت: شعر در ذهن فرد شکل می گیرد اما می تواند علاوه بر کلام، در نقاشی، موسیقی و سینما نیز نمود بیرونی پیدا کند. من با فیلم قصه گو مشکلی ندارم اما باور دارم که تصویر، صدا، موسیقی و... صرفا نباید در خدمت قصه قرار بگیرند. سینما ابزاری است که باید آن را به خوبی شناخت و با ذهنیت خود آن را به کار بست و از آن برداشت کرد. سینما هنری ترکیبی است که هم می تواند شکلی تجربی به خود بگیرد و هم شکلی ادبی-نمایشی. مهم ترین ویژگی «جام حسنلو» را هم چندصدایی بودن آن می دانم که اصلانی توانسته با جرات فراوان به خلق آن دست بزند.