حزب رئیس‎جمهور کجاست؟

به گزارش پارسینه، حزبی که در بیشتر مقاطع با چراغ خاموش حرکت می‎کرد و در جامعه چندان دیده نمی‎شد؛ بعد از انتخابات 92 به‎عنوان نقطه اول حرکت روحانی به سمت ریاست‎جمهوری مورد توجه قرار گرفت. یاران نزدیک روحانی البته بیش از حزب در قالب مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام با هم همکاری داشتند. مرکزی که ریشه در دوران ریاست‎جمهوری‎ هاشمی رفسنجانی داشت. مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‎جمهوری در سال 1368 تشکیل شد. این مرکز تا سال 1376 زیرمجموعه ریاست جمهوری بود و از آن سال و با ریاست اکبر‎ هاشمی رفسنجانی بر مجمع تشخیص مصلحت نظام، به این مجمع منتقل شد. حسن روحانی که از سال 1371 به‎عنوان رئیس به مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‎جمهوری معرفی شده بود، پس از آن نیز به همراه‎ هاشمی رفسنجانی به مجمع رفت و بر صندلی ریاست مرکز تحقیقات مجمع نشست. گفته می‎شود که او از همان سال در آن مرکز گروهی منسجم را تشکیل داد و به کار تحقیقات سیاسی پرداخت. اکثر همراهان او در مجمع، یاران او در حزب اعتدال و توسعه بودند که اکنون همکارانش در دولت هستند. مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام جایی بود که حسن روحانی پس از حضور در آن بسیاری از یاران امروز خود را در آنجا متشکل کرد. محمدباقر نوبخت دبیرکل فعلی حزب اعتدال و توسعه معاونت اقتصادی - پژوهشی مرکز تحقیقات بود. اکبر ترکان مدیریت گروه پژوهشی امور زیربنایی مرکز تحقیقات را برعهده داشت. محمود واعظی عهده‎دار معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک بود. این افراد و بسیاری کسانی که به حلقه حزب اعتدال و توسعه نزدیک بودند، در مرکز تحقیقات استراتژیک حول محور حسن روحانی جمع شدند و سال‎ها در آنجا به امور تحقیقاتی پرداختند.

خاستگاه تشکیل حزب

دوم خرداد 1376 فضای سیاسی ایران را به کلی دگرگون کرد. جامعه ایران تا پیش از تمرکز خود را به روی بازسازی دوران پس از جنگ گذاشته بود و مطالبات سیاسی مردم نمود چندانی نداشت. دولت اصلاحات اهتمام خود را بر توسعه سیاسی قرار داد و تحزب یکی از مهم‌ترین لوازم توسعه سیاسی بود. فضای سیاسی و رسانه‎ای کشور نشاط تازه‎ای یافت و احزاب مختلف اعلام موجودیت کردند. در اردوگاه اصلاح‎طلبان جبهه مشارکت ایران اسلامی مهم‌ترین حزبی بود که تشکیل شد و برنده مطلق انتخابات دوره ششم مجلس شورای اسلامی شد. البته احزاب دیگری مانند حزب کارگزاران سازندگی هم بودند که در سال 1374 تشکیل شد. اندکی بعد و در سال 78 حزبی به نام اعتدال و توسعه اعلام موجودیت کرد که 14 سال بعد رئیس دولت یازدهم از آن برخاست. حزب اعتدال و توسعه را می‎توان بخشی از جریان «راست میانه» در ایران دانست که مشی خود را در همان مقطع اعتدال تعریف کرد. برخی حتی پا را فراتر نهادند و اعدال و توسعه را نتیجه افراطی‎گری و تندروی جنبش اصلاحات اعلام کردند! مهم‌ترین چهره‌های تشکیل‎دهنده حزب اعتدال و توسعه افرادی مانند محمدباقر نوبخت، محمدرضا نعمت‌زاده، اکبر ترکان، فاطمه‎ هاشمی رفسنجانی، محمود واعظی و حسین موسویان بودند. افرادی که اغلب آنها امروز در دولت حسن روحانی، وزیر و یا صاحب جایگاه‌های مهم هستند. آنها در پاییز سال ۱۳۷۸ پس از دیدار با هاشمی رفسنجانی و مشورت با او تصمیم خود را برای تشکیل حزب قطعی کردند. البته می‎توان این طور گفت که این تصمیم پیش از آن گرفته شده بود و دیدار با رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برای اعلام عمومی رسمیت بخشیدن به تصمیم اولیه بود. رئیس مجمع تشخیص در آن دیدار گفته بود: «اداره کشور با یک جناح فاجعه است و در عوض همه نیروهای معتدل در دو جناح باید متحد شوند تا توسعه سیاسی- اقتصادی را به پیش برند و ستون‌های نظام را تقویت کنند». به همین دلیل بود که برخی چهره‎ها‎ در دولت‎ هاشمی که عضو حزب کارگزاران سازندگی نشده بودند به اعتدال و توسعه آمدند. محمد قوچانی که اینک عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران است، در همان سال‌ها نوشته بود: «کارگزاران بال چپ ‎ هاشمی و اعتدال و توسعه بال راست او خواهد بود.» بنابر سخنی که سید حسین موسویان از بنیانگذاران حزب اعتدال و توسعه گفته بود به توصیه‎ هاشمی رفسنجانی، رئیس دولت یازدهم یعنی حسن روحانی بهترین گزینه برای رهبری حزب بود. حزبی که یکی از اعضای خانواده‎ هاشمی، عضو آن شده بود. حضور فاطمه‎ هاشمی در اعتدال و توسعه، در واقع امضای‎ هاشمی بر تشکیل این حزب بود؛ همانطور که حضور فائزه، محسن و محمد هاشمی در بین کارگزاران تأییدی بر این حزب تلقی می‎شد. انتخابات سال 1378 مجلس ششم اعلام موجودیت رسمی اعتدال و توسعه بود و محمدباقر نوبخت به‎عنوان دبیرکل آن برگزیده شد. رییس‎جمهور فعلی، حسن روحانی هم پای ثابت اکثر جلسات شورای مرکزی اعتدال و توسعه بود. اعتدال کلید واژه آن حزب و رویکرد فعلی دولتی است که بیشتر اعضای آن روزی حزب شان را با همین نام تاسیس کردند.

دیدگاه‎های سیاسی و اقتصادی

اعتدال و توسعه هم مانند دیگر احزاب راست میانه دیدگاه‎های راست اقتصادی دارد. اعتقاد به بازار آزاد و خصوصی‎سازی، کوچک کردن دولت و نزدیکی به مجامع اقتصادی جهانی پایه‎ها‎ی اساسی نگاه اقتصادی اعتدال و توسعه است. در بيانيه­ اعلام موجوديت اين حزب در مورد مسائل اقتصادي چنين آمده است: «با تكيه بر مواهب الهي و ظريفت‌هاي موجود كشور، مهيا كردن بسترهاي مناسب براي سرمايه‌گذاري، حفظ امنيت سرمايه و سرمايه‌گذار، توسعه­ی اقتصادي مردم‌گرا و جوان­ محور به بسط منابع توليد اقتصادي ياري مي‌رساند و كاهش بيكاري را به دنبال خواهد داشت اين عمل تحول اقتصادي و استقلال ملي را از شعار به­ عمل تبديل خواهد كرد و از تصدي‌گري دولت مي‌كاهد و بخش خصوصي را پرنشاط خواهد كرد».
اين حزب از لحاظ سياسي و اقتصادي يك حزب با گرايش راست به­ شمار مي‌رود، اما كاملا مستقل از جناح راست سنتي، به ­عبارت بهتر راست ميانه‌رو و تا حدودي نزديك به راست مدرن است كه داراي ديدگاه­‌هاي نزدیک به آن چیزی است که امروز از آن به‎عنوان جریان اعتدالی یاد می‌شود. مهم­ترين ديدگاه­هاي سياسي اين حزب را می‎توان اعتقاد به ايجاد بك نوع فضاي متكثر سياسي در كشور به دور از جنجال و خشونت و ايجاد رقابت سالم بين گروه­هاي سياسي در فضاي آرام به­منظور رشد و توسعه اقتصادي دانست. اما حزب اعتدال و توسعه از سال 78 تاکنون برای پیشبرد این دیدگاه‎ها در عرصه سیاسی، راهی پرفراز و نشیب را طی کرده که در این گزارش نگاهی به آن داریم:


1378/ شکست در ایستگاه اول: در فضای انتخابات مجلس ششم، حزب اعتدال و توسعه لیستی متشکل از معتدلین راست و برخی چهره‎ها‎ی معتدل در جناح چپ و با سر لیستی اکبر‎ هاشمی رفسنجانی ارائه داد و وارد اولین کنش جدی خود شد. لیستی که نقاط اشتراکش با لیست جامعه روحانیت مبارز بیش از همه بود. شاید بتوان این را اولین و بزرگترین اشتباه اعتدال و توسعه انداخت. شرایط انتخابات مجلس ششم به گونه‎ای بود که می‎شد پیش‎بینی کرد با اکثریت مطلق اصلاح‎طلبان با محوریت جبهه مشارکت ایران اسلامی به پایان می‎رسد. در نهایت اکبر‎ هاشمی رفسنجانی پسی از بازشماره آرا به‎عنوان نفر آخر سهمیه تهران می‎توانست وارد مجلس شود که از آن انصراف داد. البته محمد باقر نوبخت موفق شد به‎عنوان نماینده رشت وارد مجلس شود و با بعضی از همفکران خود فراکسیون اعتدال را در مجلس راه‎اندازی کند. فراکسیونی که در عمل تاثیرگذاری چندانی نداشت و تنها اسمی بود که سال‎ها بعد بر سر زبان‎ها افتاد. اولین چالش اعتدال و توسعه دستاوردی غیر از شکست نداشت.

1380/ حمایت کمرنگ از خاتمی: انتخابات ریاست‎جمهوری دور هشتم در شرایطی برگزار می‎شد که رئیس محبوب دولت اصلاحات در ابتدا قصد کاندیداتوری مجدد نداشت. احزاب، گروه‎ها و بدنه اجتماعی حامی اصلاحات با روش‎های مختلف سعی در راضی کردن رئیس دولت اصلاحات برای حضور دوباره داشتند. پس از کش‎وقوس‎ها‎ی فراوان سید محمد خاتمی ثبت نام کرد و با رای بیش از بیست و دومیلیونی در پاستور ماند. احزابی مانند مشارکت، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و کارگزاران سازندگی برای او سنگ تمام گذاشتند؛ اما حمایت اعتدال و توسعه از رهبر اصلاحات از یک بیانیه تجاوز نکرد.

1382/ انتخابات پرماجرای مجلس هفتم: پس از رد صلاحیت گسترده اصلاح‎طلبان برای انتخابات مجلس هفتم، حرف و حدیث‎ها‎ی فراوانی به وجود آمد. استعفای دسته جمعی نمایندگان مجلس ششم در اعتراض به تفسیر شورای نگهبان از قانون اساسی و نظارت استصوابی بخشی از آن ماجراها بود. عده‎ای پا را فراتر گذاشته و انتظار داشتند رئیس‎جمهور آن انتخابات را برگزار نکند. حزب اعتدال و توسعه واکنش خاصی به آن اتفاقات نداشت و به هر روی 8 اسفند 1382 انتخابات مجلس هفتم برگزار شد. حزب اعتدال و توسعه 4 نفر از اعضای شورای مرکزی خود را در لیست تهران گنجاند. محمد باقر نوبخت با وجود شانس بالایی که داشت، در این انتخابات کاندیدا نشد. مجلس هفتم در نبود اصلاح‎طلبان با پیروزی قاطع اصولگرایان همراه شد.

1384/ هاشمی و احمدی‎نژاد: اوج فعالیت سیاسی حزب اعتدال و توسعه به انتخابات ریاست‎جمهوری سال 1384 و دعوت این حزب از‎ هاشمی رفسنجانی برای کاندیداتوری برمی‏گردد. در حالی‌که احزاب اصلاح‎طلب و حتی کارگزاران سازندگی در ابتدا به دنبال میرحسین موسوی بودند، حزب اعتدال و توسعه هیچگاه غیر‎ از هاشمی نام دیگری مطرح نکرد. محمدباقر نوبخت سخنگوی ستاد انتخابات‎ هاشمی شد و اعتدال و توسعه جلوتر از دیگر احزاب نزدیک به‎ هاشمی سردمدار کمپین انتخابات او بود. در نهایت احزاب اصلاح‎طلب به حمایت از مهدی کروبی و مصطفی معین روی آوردند و اعتدال و توسعه به همراه حزب اسلامی کار و کارگزاران از‎ هاشمی حمایت کردند. نوبخت، دبیرکل حزب اعتدال و توسعه، از شاخص‏ترین حامیان هاشمی بود که در مناظره‎های سال 84 در برابر حامیان احمدی‎نژاد قرار گرفت؛ اما در نهایت محمود احمدی نژاد از بهشت راهی پاستور شد. 4 سال بین 84 تا 88 و حضور احمدی‎نژاد بر کرسی ریاست دولت، اعتدال و توسعه را به یکی از بزرگترین احزاب منتقد دولت مستقر بخصوص در دو حوزه اقتصاد و سیاست خارجی تبدیل کرد. 4 سال دولت اول احمدی‌نژاد و خروج اعضای اعتدال و توسعه از قدرت باعث شد تا اعضای این حزب منسجم‎تر از قبل جلسات شورای مرکزی و فعالیت‎های تشکیلاتی خود را سامان دهند.

1385/ پرونده هسته‎ای و اتهام جاسوسی: حسن روحانی روزگاری دبیر شورایعالی امنیت ملی و مسئول مذاکرات هسته‎ای ایران با غرب بود. بیشترین انتقادات او و حزب اعتدال و توسعه از محمود احمدی‌نژاد هم بر سر مناقشه هسته‎ای ایران و غرب بود. مذاکرات سعدآباد از یک سو و نوع مواجهه دولت نهم با پرونده هسته‎ای از سوی دیگر اوج منازعات دو طرف بود. در روزگاری که اصولگرایان تمام قد از دولت محبوبشان حمایت می‎کردند، روحانی و حزب اعتدال و توسعه به انتقاد از رویکرد دولت جدید پرداختند. کار تا انجایی پیش رفت که حسین موسویان از بنیان‌گذاران حزب اعتدال و توسعه متهم به جاسوسی و روانه زندان شد. البته اتهام موسویان هیچگاه اثبات نشد و حسن روحانی در همان مقطع ادعاهای مطرح شده درباره او را کذب محض خوانده بود. حتی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلت برای آزادی او از زندان بیانیه‎ای صادر کرد. در بخشی از این بیانیه آمده بود: «آزادي دكتر سيدحسين موسويان، معاون مركز تحقيقات استراتژيك كه پس از رفع برخي ابهامات انجام شد، موجب خرسندي اين مركز و مديران دلسوز نظام شد. اين آزادي در شرايطي صورت گرفت كه تفرقه‌‏افكنان و اختلاف‌‏آفرينان داخلي و خارجي قصد داشتند در سالي كه توسط مقام عظماي ولايت سال «اتحاد ملي و انسجام اسلامي» خوانده شد، بين صفوف سربازان نظام تفرقه ايجاد كنند و منافع شخصي و جناحي خود را بر منافع ملي و مصالح كشور ترجيح داده و اين مساله را دستاويزي براي منافع جناحي و حزبي خود قرار دهند.»

1386/ فعال کردن وبسایت آفتاب: در سال 1383 وبسایت آفتاب به عنوان پایگاه خبری تخصصی و انرژی هسته‎ای اغاز به کار کرد. اما پس از آنکه حسن روحانی از شورایعالی امنیت ملی رفت، این سایت نیز در اختیار حزب اعتدال و توسعه قرار گرفت و هم اکنون فعالیت خبری خود را در راستای اهداف حزب اعتدال و توسعه ادامه می‎دهد. به طور مثال در سال 1386 و در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی این سایت خبری نقش ارگان حزب را بازی کرده و به معرفی نامزدهای حزب اعتدال و توسعه می‎پردازد.

1387/ اختلاف بر سر نقد احمدی‎نژاد: انتقادات تند حسن روحانی و محمد باقر نوبخت به سیاست‎ها‎ی اقتصادی دولت احمدی‎نژاد که هر روز تندتر هم می‎شد باعث شد چهار تن از اعضای شورای مرکزی، راه خود را از حزب جدا کنند. حمیدرضا حاجی بابایی، کاظم جلالی، محمدجواد ایروانی و مجید قاسمی با امضای بیانیه‎ای اعضای دیگر را متهم به عبور از اهداف اولیه و چرخش به سمت اصلاح‎طلبان کنند و راه خود را جدا کردند.

1388/ انتخابات پربحث: میرحسین موسوی کاندیدای اصلاح‎طلبان و حتی بخشی از جریان‎ها‎ی راست میانه در انتخابات ریاست جمهوری 88 بود. اعتدال و توسعه هم از این قاعده مستثنی نبود و رسما از موسوی حمایت کرد. پس از انتخابات، اعتدال و توسعه راه خود را از دیگران جدا کرد و نتیجه را پذیرفت. فضای سیاسی کشور پس از انتخابات سال 88 به گونه‎ای شد که بیشتر احزاب را به محاق برد. از فعالیت دو حزب اصلی اصلاح‌طلب جلوگیری شد و سایر احزاب هم عملا خروجی خاصی نداشتند. حزب اعتدال و توسعه هم همین روند را در پیش داشت.

1392/ از فرش تا عرش: غلامعلی دهقان، سخنگوی وقت حزب اعتدال و توسعه، در آبان‎ماه 1391 خواهان حضور حسن روحانی در انتخابات یازدهم شد. پس از ممانعت از حضور سید محمد خاتمی و ردصلاحیت‎ هاشمی رفسنجانی، و نهایتا انصراف عارف، حسن روحانی کاندیدایی بود که اصلاح‎طلبان و میانه‎روها بر روی او به اجماع رسیدند. در این میان حزب اعتدال و توسعه میدان‌دار اصلی بود. تمامی پست‌های کلیدی ستاد انتخاباتی روحانی و بعدتر، پست‌های کلیدی کابینه روحانی به این حزب رسید. در واقع گروهی که در سال‌های گذشته از زمان تاسی خروجی و تاثیرگذاری خاصی نداشت به یکباره وارد عالی‌ترین سطح قدرت اجرایی کشور شد. اکنون دیگر رئیس جمهوری اسلامی ایران رهبر اعتدال و توسعه هست و احتمالا در مجلس آینده نیز، روحانی با شعار اعتدال و سرمایه حزب خود بازی خواهد کرد.

1393/ به زودی حزب فعال می‎شود؟

اوایل دی‎ماه در کنگره جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی، دبیرکل موتلفه به انتقاد از آنچه« قلع و قمع اصولگرایان» می‎خواند، پرداخت و حزب اعتدال و توسعه را متهم کرد مشغول فعالیت انتخاباتی در استان‎ها با هماهنگی اصلاح‎طلبان است. او گفت: «احزابی مانند اعتدال و توسعه گره زدن زلف مسئولان ستادهای رئیس‌جمهور و اصلاح‌طلبان را انجام می‌دهند و این نه تحلیل بلکه خبر است». این در حالی است که طیفی از فعالان سیاسی و رسانه‎ها از بی‎عملی اعتدال و توسعه (بعنوان نزدیک‎ترین حزب به رییس‎جمهور) انتقاد می‎کنند. اما محمدباقر نوبخت، دبیرکل حزب، این پرسش‎ها را با چنین پرسشی پاسخ می‎دهد: «کدام احزاب در کشور فعال هستند که ما دومی باشیم؟». وی اوایل هفته جاری در گفت‎وگو با خبرگزاری فارس در پاسخ به این پرسش که «آیا برنامه‌ای برای فعال کردن حزب متبوعتان دارید؟»، گفت:‌ «انشاءالله به‎زودی فعال خواهیم شد».

نوبخت همچنین در آخرین اظهارات خود به‎عنوان دبیرکل حزب اعتدال و توسعه (که هفته گذشته در نشست احزاب اسلامی عنوان شد)، گفت که «در میان دو جریان اصولگرایی و اصلاح‌طلبی جریان میانه‌ای وجود دارد که حزب اعتدال و توسعه بر این جغرافیا قرار گرفته است؛ یعنی ما در مرام خود نه اصولگرایی و نه اصلاح‌طلبی را نفی نمی‌کنیم». با چنین موقعیتی در جغرافیای نیروهای سیاسی ایران، حزب اعتدال و توسعه اکنون اصلی‎ترین پست‎های دولت را در اختیار دارد و مهمتر از همه آنکه حسن روحانی، به‎عنوان پدر معنوی حزب، در جایگاه ریاست‎جمهوری قرار دارد. رییس‎جمهوری که برای پیشبرد برنامه‎های خود با چالش‎های جدی به‎ویژه با مخالفان پارلمانی مواجه است و حتی از به کار بستن ابزارهایی چون همه‎‏پرسی برای رفع این چالش می‎گوید؛ طبعا به انتخابات آتی مجلس هم چشم دارد. اما در این شرایط، کمتر نامی از حزب اعتدال و توسعه به میان می‎آید. امروز حزب اصلی یاران رییس‎جمهور کجاست؟ آیا سران آن به خاطر مشغله دولت از حزب کنار گرفته‎اند یا آنکه باید گفته دبیرکل مؤتلفه را پذیرفت و تصور کرد بار دیگر این حزب بی‎سروصدا در حال پیشبرد برنامه‎های انتخاباتی است؟
مردم امروز