بازار در محرم کساد است یا پر رنق؟

پارسینه: بازار جای سوزن‌انداختن نیست. فقط باید مشتری باشی تا فروشنده سرش را بگرداند و از بین این‌همه پر و کلاه و طبل و سنج جوابت را بدهد. راسته بازار از انتهای ناصرخسرو تا حوالی چهارراه سیروس، پر است از آدم‌های سیاه‌پوشی که مشغول خرید‌و‌فروشند. یکی زنجیر قیمت می‌کند و دیگری طبل را یکی صدای سنج را در‌آورده و دیگری صدای صاحب مغازه را.

یک ردیف از مغازه‌ها همه پر از وسایل عزاداری محرم است. هر مغازه چندین فروشنده دارد و ده‌ها خریدار. جلوی برخی از مغازه‌ها هم صف است. برخی‌ها قیمت‌ها را روی اجناس زده‌اند که فروشنده زیاد مجبور به جواب‌دادن نباشد و بتواند با سرعت، جواب مشتری را بدهد تا مشتری‌های دیگر را هم راه بیندازد. دسته‌دسته لباس سیاه و پرچم است که از مغازه‌ها بیرون می‌رود و شال‌های سبزی که خریده می‌شود و فروشنده‌ها فقط پول‌ها را می‌شمارند، خدا برکتی می‌گویند و نوبت مشتری بعدی فرا می‌رسد. خستگی از صورتشان می‌بارد. اما بازارشان سکه است.

عَلم‌های 100میلیونی دست‌ساز
عَلم‌های راسته ناصرخسرو بسیار کوچک است. برای پیداکردنشان باید حوالی چهارراه سیروس و مولوی را بگردی. در ساخت عَلم، آنچه پرکارتر و سخت‌تر است؛ ساخت همان تمثال‌ها یا مرغ‌های نشانده‌شده روی عَلم است. اگرچه تیغه‌های عَلم در چهار راه سیروس از یکی،دوماه مانده به محرم ساخته می‌شود اما ساخت تمثال‌ها بیشتر کار تبریزی‌ها و اصفهانی‌هاست.

روی تیغه‌ها معمولا نقش و نگارهایی وجود دارد و برخی خمیدگی‌هایی دارد که کار قلم، چکش و در واقع کار دست است. پس از آنکه تیغه‌های مرغ‌نشان روی بدنه اصلی سوار شد؛ آن‌وقت نوبت به نصب پارچه و پر می‌رسد که کار هنرمندانی است که ذوق را چاشنی کار می‌کنند.

«قیمت عَلم بستگی به نوع سفارش مشتری دارد.» این موضوعی است که فروشنده‌ها می‌گویند. چندتیغه‌بودن عَلم و متعلقات آن، همه در تعیین قیمت نهایی تاثیر دارد. فروشنده می‌گوید: عَلم در بازار تهران تیغه‌ای 180 تا 220هزارتومان و پر آن، بین سه تا 50هزارتومان به فروش می‌رسد. به‌عنوان مثال قیمت متوسط یک عَلم 30تیغه شش‌میلیون می‌شود و اگر هم عَلم پر بخواهی قیمتش می‌شود یک‌ونیم‌میلیون‌تومان. اما اینها کمترین قیمت‌هاست و کوچک‌ترین عَلم‌ها را شامل می‌شود.

برخی عَلم‌ها 20میلیون‌تومان است و برخی تا صدمیلیون هم می‌رسد. صدمیلیونی‌ها آن عَلم‌هایی است که کار دست استاد است و هیات‌های بسیار بزرگ آن را سفارش می‌دهند که حتی ممکن است از صدمیلیون هم بیشتر شود. عَلم‌ها همینجا سر هم می‌شود؛ در کارگاه‌های اطراف بازار تهران.

هیکلی‌‌های یک‌میلیونی
مغاره نبش خیابان است و خلوت است و بوی چرم در آن پیچیده‌. هیکلی (جای نگهداری عَلم روی کمر) می‌فروشد. یک ست کامل آن شامل کمربند، دوبندی که به پشت کمر بسته می‌شود و جای نگهداری عَلم می‌شود. قیمت‌ها هم متفاوت است. از 60هزارتومان تا یک‌میلیون‌و200هزارتومان. 60هزارتومانی‌ها برای هیکلی‌های کوچک است. عَلم‌هایی که بچه‌ها می‌کشند و وزنی ندارند.

عَلم‌های بزرگتر هیکلی‌های بهتری می‌خواهند. آنهایی که قیمتشان از 500هزارتومان شروع می‌شود و به یک‌میلیون‌و200 تا 300هزارتومان هم می‌رسد. فروشنده می‌گوید هیکلی‌ها را خودشان تولید کرده‌اند و فقط در دوماه محرم و صفر عرضه می‌کنند. بقیه ایام سال، بدلیجات می‌فروشند و انگشتر و تسبیح که برخی از‌آنها هنوز بالای مغازه دیده می‌شود. می‌گوید اکثر مغازه‌های اینجا کارشان همین است. در دوماه عزاداری محرم و صفر زمینه کارشان را تغییر می‌دهند و اثاث عزاداری می‌فروشند.

یکی، دوجا هم اغذیه‌فروشی‌ها تغییر موقت شغل داده‌اند. فر و دستگاه سرخ‌کن را خاموش کرده‌اند و به‌جای آنها «پر آزادی» رنگارنگ آورده‌اند و کلاه‌خود و پرچم‌های کوچک.

پرچم‌های چینی در راه مانده
حداقل پنج تا شش‌مغازه ردیف کنار هم پرچم می‌فروشند و جای ورود به مغازه نیست. از پرچم‌های سه‌گوش بسیار کوچک گرفته تا پرچم‌های 6×4. قیمت‌ها هم متفاوت است. برخی قیمت‌ها روی پرچم‌ها خورده. هر سوال اضافه‌ای بیجاست و فروشنده جواب آن را نمی‌دهد. فقط باید اشاره کنی از کدام پرچم چه تعداد می‌خواهی. جای هیچ سوال‌و‌جواب اضافه‌ای نیست. یکی سفارش می‌گیرد. یکی جنس را جور می‌کند. یکی بسته‌بندی می‌کند و یکی پول را می‌شمرد.

همه خسته‌اند و با چشم‌های قرمز می‌گویند حال و وقت حرف‌زدن ندارند. مغازه‌دار بعدی کمی وقت می‌دهد. پرچم‌ها از سه‌هزارتومان شروع می‌شود تا حدود یک‌ونیم‌میلیون‌تومان. قیمت‌ها اکثرا حوالی 30 تا 400هزارتومان است. پرچم‌ها داخلی است. از قم و مشهد و یزد می‌رسد و بیشتر اصفهان.

یکی دیگر از فروشنده‌ها می‌گوید پرچم‌های چینی هم دارد. اما وقتی سراغ آنها را می‌گیرم و قیمتش را می‌پرسم در جواب «شرق» می‌گوید: پرچم‌ها در راه است و هنوز وارد نشده است. در جواب این سوال که پس چه زمانی قرار است پرچم‌های چینی را بفروشید، فقط می‌خندد. انگار تب تبلیغ جنس خارجی همه‌جا را گرفته. حتی پرچم‌های عزا را. همین چند روز پیش هم بود که برخی اخبار مبنی بر چینی‌بودن اجناس بازار محرم در رسانه‌ها درج شد.

لباس تعزیه از 100 تا 500هزارتومان
مغازه بعدی لباس تعزیه دارد. یک‌دست لباس معمولی تعزیه‌خوانی شامل زره، بلوز و شلوار، کلاه‌خود، سپر و شمشیر می‌شود صدهزارتومان، اما جنس چندان مرغوبی ندارد. هر دست لباس تعزیه اگر چکمه‌های چرمی بلند هم به آن اضافه شود یا اگر بخواهی جنس چرمش بهتر باشد یا زره آن کیفیت بهتری داشته باشد، باید حداقل دوبرابر پول بدهی که گاهی لباس‌ها تا 500هزارتومان هم می‌رسد. لباس‌های سبز و ساده که مربوط به نقش یاران امام‌حسین(ع) است 70 تا صدهزارتومان قیمت دارد و لباس‌های قرمز یاران یزید که جزییات بیشتری دارد گران‌تر است.

کلاه‌خودها هم قیمتشان متفاوت است. 60 تا صدهزارتومان. سپرها هم نقش‌های مختلفی دارند و هم اندازه‌های‌ متفاوتی. قیمت‌ها از 70هزارتومان شروع می‌شود تا 200هزارتومان. انواع شمشیر هم قیمت‌ها و مدل‌های مختلفی دارد. از 60هزارتومان شمشیر وجود دارد، که چندان جنس مرغوبی ندارد تا 250هزارتومانی که شمشیرهایی شکیل و زیباست. پَر هم تا دلت بخواهد در این راسته وجود دارد. پرهایی به‌نام پر آزادی در رنگ‌های سرخ و سبز و سفید.

فروشنده می‌گوید: پرهایی که روی تیغه‌های عَلم‌ها و کلاه‌خود نصب می‌شود متعلق به شترمرغ‌های ایران است. به‌گفته او پرها معمولا توسط افراد رنگ شده و به صورت الوان فروخته می‌شود. توضیح می‌دهد که از هر شترمرغ 24 شاهپر به دست می‌آید، اما این پرها بعد از چهار یا پنج‌سال کیفیت اولیه خود را از دست می‌دهند و باید تعویض شوند. قیمت‌ها از پنج‌هزارتومان تا 30هزارتومان متغیر است.

طبل‌های وارداتی همیشه بوده است
چند مغازه هم طبل دارد و سنج و زنجیر. قیمت‌ها هم بسته به سایز مختلف است. طبل‌های کوچک از 50هزارتومان شروع می‌شود تا 400 و 500هزارتومان. برخی مغازه‌ها هم طبل‌های یک‌میلیونی دارند. اکثرا تولید داخل است. این را دو، سه‌نفر از فروشندگان می‌گویند.

در جواب این سوال «شرق» که آیا وارداتی است یا تولید داخل می‌گوید: طبل‌های بزرگ تولید داخل است. کوچک‌ترها وارداتی است و گران‌تر از بقیه. از چین آمده. می‌پرسم امسال اولین سالی است که طبل‌های چینی وارد شده می‌گوید: نه، همیشه طبل را وارد کرده‌ایم. از قبل انقلاب این دستگاه‌ها وارد می‌شده و اکنون چندسال است که ما خودمان شروع به ساخت طبل کرده‌ایم. مدل طبل‌های وارداتی نشان می‌دهد با بقیه فرق دارد. می‌گوید همان دستگاه‌های جاز دیگر کشورهاست. اما اکنون 80درصد طبل‌ها تولید ایران است و 20درصد هم وارداتی.

ایرانی‌بودن اکثر طبل‌های محرم را علی شربیانی، عضو هیات‌رییسه اتحادیه صنف فروشندگان دستگاه‌های صوتی و تصویری به «شرق» می‌گوید: طبل‌های دست‌ساز ساخت ایران است. او با رد این خبر که طبل چینی وارد کشور می‌شود، توضیح می‌دهد که ممکن است پوست‌های روی طبل را از سایر کشورها مثل مالزی، اندونزی و چین وارد کنیم اما این به مفهوم واردات طبل چینی نیست. به‌گفته شربیانی طبل‌ها اگر هم وارداتی باشند محصول کشورهای ژاپن و کره‌جنوبی است و اغلب مارک یاماها را روی خود نشان می‌دهد.

حتی آن دسته از طبل‌هایی که دست‌ساز ایران است نیز همین آرم روی آن حک می‌شود. یعنی بدون اجازه و به‌صورت تقلبی طبل‌های ایرانی به‌نام کره به مشتریان عرضه می‌شود. وی با اشاره به اینکه ساخت طبل‌ها در بهارستان انجام می‌شود، می‌گوید: سالیان سال است که ساخت این نوع ادوات در بهارستان و چهارراه سیروس توسط خود ایرانی‌ها انجام می‌شود. پوست‌های طبل اغلب مصنوعی است و از نوعی پلاستیک تهیه می‌شود.

بازار سکه دستفروشان فصلی
زنجیر هم به وفور وجود دارد و مشتری‌‌هایش هم زیاد است. قیمت‌ها از 10هزارتومان و کمتر از آن شروع می‌شود تا زنجیرهایی که با دانه‌های بسیار زیاد که فروشنده قیمت آن را صدهزارتومان اعلام می‌کند. فقط مغازه‌ها نیست که شلوغ است. کنار پیاده‌رو هم بساط پهن کرده‌اند. یکی خیمه می‌فروشد و دیگری گهواره و یکی هم لباس نوزاد سبز و سفید. شال سبز و سیاه هم به وفور یافت می‌شود. اینها دستفروش‌هایی هستند که هربار به فراخور زمان و مناسبت‌ها جنسی می‌فروشند.

خیمه‌ها را شب شام غریبان به آتش می‌کشند. پس جنس‌شان اغلب پلاستیک است تا با یک شعله بسوزند. قیمت‌ها هم چندان بالا نیست. خیمه‌های سبز و قرمز بزرگ هرکدام 40هزارتومان است و کوچک‌تر‌ها از 10 تا 20هزارتومان قیمت دارند. گهواره‌های سبز هم هرکدام حدود 45 تا 60هزارتومان قیمت دارند. چون برخی عروسک دارند و داخل بعضی هم عروسک نیست. شال‌های سبز هم همه‌جا آویخته شده است و از هزارتومان تا 12هزارتومان قیمت دارند.

فروشنده می‌گوید اکثرا برای دسته‌های عزاداری شال‌های هزارتومانی را می‌برند و شال‌های 12هزارتومانی مربوط به افرادی است که تنها چند عدد شال می‌خواهند.

از بازار مواد غذایی چه خبر؟
جدای از ابزار عزاداری، برخی از مواد غذایی هم در ماه محرم با افزایش تقاضا مواجه می‌شوند. گوشت، برنج، روغن و برخی از حبوبات از جمله لپه پرمصرف‌ترین مواد در این‌روزهاست. هر سال هم ستاد تنظیم بازار قیمت‌هایی را کمی پایین‌تر از قیمت بازار اعلام می‌کند تا هیات‌ها و مساجد بتوانند اقلام مورد نیاز خود را با قیمت کمتری تهیه کنند.

طبق اعلام سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران هیات‌ها، مساجد و حسینیه‌ها می‌توانند برنج وارداتی هندی را کیلویی سه‌هزارو900تومان، گوشت قرمز منجمد داخلی را کیلویی 16هزارتومان، مرغ منجمد داخلی را کیلویی پنج‌هزارو800تومان، شکر فله را کیلویی دوهزاروصدتومان و روغن نباتی جامد حلب 16کیلویی را 61هزارو700تومان بخرند. اما در بازار آزاد قیمت‌ها متفاوت است. هرکیلو برنج ایرانی قیمتی بالغ بر هشت‌هزارتومان دارد و برنج‌های هندی هم در قیمت‌های مختلف هر کدام بالای پنج‌هزارتومان است. قیمت گوشت قرمز از 25 تا 30هزارتومان است. لپه که یکی از پرمصرف‌ترین مواد این ماه است بسته به ایرانی و خارجی‌بودن و زمان پخت آن بین پنج تا هفت‌هزارتومان قیمت دارد. مرغ تازه کیلویی شش‌هزارتومان است و شکر هم کیلویی سه‌هزارتومان.

رییس اتاق بازرگانی چین: بازار محرم دست ایرانی‌هاست
این‌روزها گزارش‌ها یکی پس از دیگری می‌رسد؛ از بازار داغ ادوات مورد نیاز در ماه محرم. همه هم متفق‌القول تاکید می‌کنند که چین، سهم بالایی در این بازار دارد و گاهی ذکر می‌شود این سهم به 80درصد هم می‌رسد.

اما اسدالله عسگراولادی، رییس اتاق ایران و چین در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید: سهم چین چندان قابل‌ملاحظه نیست و گویا بر حسب عادت است که کالاهای عرضه‌شده را با نام چین شناخته و سودآوری هر بازار را به پای این کشور می‌زنیم. عسگراولادی ضمن رد تمام گزارش‌هایی که بازار این ایام را در قبضه چین می‌داند، می‌گوید: هیچ‌یک از این انتسابات واقعیت ندارد. ما هیچ‌گاه واردات طبل از چین نداشته‌ایم. طبل‌ها عمدتا محصول کشور ژاپن و کره است که از قدیم‌الایام به کشور ما وارد می‌شد آن هم پوست روی آن.

او تصریح می‌کند: تمام پارچه‌ها و پرچم‌هایی که در محرم مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز توسط سباغان و گل‌زنان خود ایران نوشته می‌شود. ممکن است پارچه‌های استفاده‌شده در پرچم‌ها وارداتی باشد اما طراحی و ساخت پرچم توسط ایرانیان انجام می‌شود. به اعتقاد او همیشه تامین‌کننده زنجیر و تیغه‌های علم‌ها در همدان، تبریز، شیراز و البته اصفهان به‌عنوان یک کشور فولادی انجام می‌شد و هنوز هم کار صنعتگران این مناطق ادامه دارد.

به عقیده عسگراولادی اینها شایعاتی است که مخالفان تجارت ایران و چین ایجاد و در سطح جامعه منتشر می‌کنند. وی با اشاره به جانمازها و تسبیح‌های چینی در عربستان سعودی می‌گوید: زایران ما از عربستان جنس چینی می‌خرند و به‌عنوان سوغات به کشور می‌آورند در حالی که جانمازها و تسبیح‌های داخلی ساخت کشور خودمان است.