تفاوت روایت شریعتی و مولایی از "وزارت امور روضه خوانی"

دکتر علی شریعتی در کتاب معروف " تشیع علوی و تشیع صفوی" اشاره‌ای دارد به "وزارت امور روضه خوانی و تعزیه داری" در دوره صفوی، که با ادبیات خاص وی نگاشته شده است.

به گزارش پارسینه، مرتضی مولایی در مقاله‌ای با عنوان " چكامه هايي پيرامون علم وعلامت هاي عزاداري" که در یکی از سایت‌های سازمان تبلیغات منتشر شده است از کتاب دکتر شریعتی به عنوان مرجع و منبع استفاده کرده است اما ادبیات و جملات مرتضی مولایی در این یادداشت با ادبیات دکتر شریعتی تفاوت جالبی دارد که با ذکر هر دو مطلب به تفاوت آن اشاره می شود:

دکتر شریعتی:

" صفویه ناگهان نهضت تشیعی را که همیشه در زیرزمین ها مبارزه می کرد، روی کار می آورد، می آورد روی بالکن، در صحنه باز جامعه. اما اقلیت شیعه ایرانی چونکه هرگز در طول تاریخ نتوانسته یک جامعه مستقل بسازد جز در دوره کوتاه حکومت آل بویه و حکومت هایی محلی موقتی چون سربداریه، هیچ گاه آزاد نبوده و امکان تظاهرات اجتماعی نداشته و در تقیه بسر می برده، هنوز شعارهای اجتماعی ندارد، هنوز مراسم عملی ندارد، هنوز نمی داند که چگونه و در چه فرمهای جمعی و نمایش های عمومی تجلی کند، سمبل و علائم و مراسم اجتماعی ندارد باید کاری کند. این کار بسیار ساده انجام شد یک مقام رسمی وزارتی به وجود آمد، و شخصیتی به اسم"وزیر امور روضه خوانی" ماموریت یافت تا دراین زمینه دست به کار شود. این وزیر امور روضه خوانی اولین تحفه های غرب را در قرن 16و17 به ایران سوغات آورد."

مرتضی مولایی:

" در دروان صفويه تا زمان شاه عباس اول عزاداريها و حركتهاي شيعي بطور زيرزميني انجام مي گرفته و شاهان و سلاطين هميشه از اجتماعات شيعي خوف داشتند و برخلاف امنيت دستگاه حكومتي خود مي ديدند تا اينكه در زمان حكومت شاه عباس دوم ورق برمي گردد و شاه عباس دوم به شدت مدافع شيعه و عزاداري سيدالشهداء مي شود و براي نشر و گسترش عزاداريها و اجتماعات سوگواري شيعي به فكر چاره مي افتد او در دستگاه حكومتي خود وزارتي بنام وزارت روضه‌خواني و تعزيه‌داري ايجاد كرده و وزيري براي آن منصوب مي‌كند."

دکتر شریعتی:

" وزیر امور روضه خوانی و تعزیه داری رفت به اروپای شرقی(که در آن هنگام صفویه روابط بسیار نزدیک و مرموز ویژه ای با آن ها داشتند) و درباره مراسم دینی و تشریفاتی مذهبی آن جا تحقیق کرد، مطالعه کرد و بسیاری از آن سنت ها و مراسم جمعی مذهبی و تظاهرات اجتماعی مسیحیت، و برگزاری و نقل مصیبت های مسیح و حواریون و شهدای تاریخ مسیحیت و نیز علائم و شعائر و ابزار ها و وسایل خاص این مراسم و دکور ها ی ویژه محافل دینی و کلیسا را اقتباس کرد و همه را به ایران آورد و در اینجا به کمک روحانیون وابسته به رژیم صفوی، آن فرم ها و رسوم را با تشیع و تاریخ تشیع و مصالح ملی و مذهبی ایران تطبیق دادند و به آن قالبهای مسیحی اروپایی، محتوای شیعی ایرانی بخشیدند بطوریکه ناگهان در ایران سمبل ها و مراسم و مظاهر کاملا تا زه ای که هرگز نه در ملیت ایران سابقه داشت و نه در دین اسلام و نه در مذهب شیعی، بوجود آمد."

مرتضی مولایی:

" او وزير روضه خواني و تعزيه داري خود را به اروپاي شرقي «كه در آن زمان صفويان روابط بسيار نزديك ، مرموز و ويژه‌اي با آنها داشته‌اند مي‌فرستد» كه در رابطه با مراسم ديني و تشريفات مذهبي آن جا تحقيق كند. وزير روضه خواني و تعزيه داري در رابطه با اين موضوع تحقيق كرده و بسياري از سنتها و مراسم جمعي مذهبي و تظاهرات اجتماعي مسيحيت و برگزاري و نقل مصيبتهاي مسيح و حواريون و شهداي تاريخ مسيحيت و نيز علائم و شعارهاي آنان و ابزارها و وسايل خاص اين مراسم و دكورهاي ويژه محافل ديني و كليسا را اقتباس كرده و همه را به ايران مي‌آورد و در اينجا به كمك وابستگان به رژيم صفوي ، آن فرمها و رسوم را با تشيع و تاريخ تشيع و مصالح ملي و مذهبي ايران تطبيق داده و به آن قالبهاي مسيحي اروپايي و محتواي شيعي ايراني مي بخشند بطوري كه ناگهان در ايران سمبلها و مراسم ، مظاهر كاملاً تازه اي كه هرگز نه در مليت ايران سابقه داشت و نه در دين اسلام و نه در مذهب شيعه ، بوجود آمد.

دکتر شریعتی:

مراسمی از نوع تعزیه گردانی،شبیه سازی، نعش و علم و کتل و عماری و پرده داری و شمایل کشی و معرکه گیری و قفل بندی و زنجیر زنی و تیغ زنی و موزیک و سنج زنی و تعزیه خوانی و فرم خاص و جدید و تشریفاتی "مصیبت خوانی" و "نوحه سرائی جمعی" ... که همه شکلش اقتباس از مسیحیت است و هر کس با آن آشنا است، به سادگی تشخیص می دهد که تقلید است. اساس مراسم عزاداری مسیحیان بر نمایش زندگی شهدای نخستین نهضت مسیحیت و نشان دادن مظلومیت و شهادت آنان در دوران حکومت شرک و کفر و امپراطوری وحشی سزار ها و سرداران آن ها است ونیز شرح حال حواریون و تراژدی مریم و بیان فضائل و کرامات و رنج ها و مظلومیت های او و از همه مهمتر احیای خاطره خونین عیسی مسیح و شکنجه ها و ظلم ها و سختی هایی که از قوم خود(یهودی ها) و از ظلمه(رومی های بیرحم) تحمل کرده است تحت عنوان یعنی"مصائب" که مراسم و اشکال برگزاری و نمایش و بیان آن به وسیله صفویه تقلید و اقتباس شده است و در خدمت تاریخ خاص شیعه و بیان مصائب اهل بیت و حضرت فاطمه زهرا و بالاخص شهادت امام حسین و خاندان و اصحاب بزرگوارش قرار گرفته است. قفل زنی و سینه زنی و زنجیرزنی و تیغ زنی حتی هم اکنون، به همین شکل در " لورد" سالیانه در سالروز شهادت مسیح برگزارمی شود و این است که با اینکه از نظر اسلامی این اعمال محکوم است و علمای حقیقی اسلامی نه تنها آن را تایید نکرده اند که جداً مخا لفند و این نمایش ها را بر خلاف موازین علمی شرع می دانند ولی همواره و همه ساله در این دو سه قرن انجام می شده و این در عین حال که شگفت انگیز است روشن کننده این است که این مراسم ابتکار سیاست بوده است نه روحانیت واقعی و نشان می دهد که این تظاهرات پرشور و سازمان یافته و بسیار نیرومند، با اینکه صد در صد مذهبی و شیعی است و به نام امام و خاندان پیغمبر و ولایت علی و عشق مذهبی انجام می شود مورد تایید علمای شیعی نیست و حتی علما غالباً در برابر آن ناچار" تقیه " می کرده اند و از مخالفت علنی و جدی خودداری می نموده اند و این روشن می کند که مصالح سیاسی و قدرت حکومت بوده است که این مراسم و اعمال و شعائر را بر علما تحمیل کرده است و گردانندگان آن نیز خود به این امر بیش و کم واقفند که عالم و فقیه واقعی شیعی آن ها را تایید نمی کند ولی بنام اینکه: این، کار عشق است، کار شرع نیست، خود را از قید فتوای عالم رها میکرده اند موسیقی که علما آن همه با کراهت و حرمت تلقی می کنند، در شبیه و تعزیه و نعش تقلید کورکورانه از مراسم" میسترهای هفتگانه " و" میراکل " و نمایش نعش عیسی بر صلیب و فرود آوردن و دفن و صعود و دیگر قضایا است. نوحه های دسته جمعی درست یادآور" کر "های کلیسا است و پرده های سیاه که به شکل خاصی بر سر در تکیه ها و پایه ها و کتیبه ها آویخته می شود و غالبا اشعار جودی و محتشم و غیره بر آن نقش شده بی کم و کاست از پرده های کلیسا در مراسم تقلید شده و شمایل گردانی و نقش صورت ائمه و دشمنان و حوادث کربلا و غیره که در میان مردم نمایش داده می شود،پرتره سازی های مسیحی است حتی اسلوب نقاشی ها همان است، در حالیکه صورت سازی در مذهب ما مکروه است، حتی نوری که به صورت یک هاله گرد سر ائمه و اهل بیت دیده می شود درست تقلیدی است و شاید با فره ایزدی و فروع یزدانی در ایران باستان توجیه شده است. این مراسم و تشریفات رسمی و مخصوص عزاداری اجتماعی و رسمی، همه فرم های تقلیدی از عزاداری و مصیبت خوانی و شبیه سازی مسیحیت اروپایی است، و حتی گاه بقدری ناشیانه این تقلید را کرده اند که شکل صلیب را هم که در مراسم مذهبی مسیحی ها جلو دسته ها می برند، صفویه بدون اینکه کمترین تغییری در آن بدهند آوردند به ایران و همین الان هم بدون توجه به شکل رمزی و مذهبی آن در مسیحیت، جلو دسته ها راه می برند و همه می بینند که شاخصه نمایان هر دسته سینه زنی همین صلیب یعنی جریده(عَلم) است.

مرتضی مولایی:

مراسمي از نوع تعزيه‌گرداني ، شبيه‌سازي ، نقش و علم و كتل‌سازي و پرده‌برداري و شمايل‌كشي و معركه‌گيري و قلب‌بندي و زنجيرزني و تيغ‌زني و موزيك و سنج‌زني و تعزيه‌خواني و فرم خاص و جديد و تشريفاتي «مصيب‌خواني» و «نوحه سرايي جمعي» كه اكثر آن تقليدي است. اين مراسم و تشريفات مخصوص عزاداري اجتماعي و رسمي ، همه فرمهاي تقليدي از عزاداري و مصيبت‌خواني و شبيه‌سازي مسيحيت اروپايي است و حتي گاه به قدري ناشيانه اين تقليد را انجام داده‌اند كه شكل صليب را هم كه در مراسم مذهبي مسيحي‌ها جلوي دسته‌ها مي‌برند. صفويان بدون اينكه كمترين تغييري در آن بدهندآن را به ايران آورده‌اند و امروزه هم بدون توجه بشكل رمزي و مذهبي آن در مسيحيت ، جلوي دسته‌هاي عزاداري راه مي‌برند و همه مي‌بينند كه شاخصة نمايان هر دسته سينه زني همين صليب جريده است .

دکتر شریعتی:

در عین حال در نظر هیچکس معلوم نیست برای چیست؟ و هیچکس از آنهایی هم که آنرا می سازند و حمل می کنند نمی دانند برای چه چنین می کنند؟ اما، با اینکه این جریده در میان ما هیچ مفهومی ندارد و کاری نمی کند، همه شخصیت و عظمت و افتخار یک دسته به همان جریده اش وابسته است، دعواها سر جریده است، ارزش و اعتبار و شکوه و فداکاری، اندازه ایمان و شور دینی یک دسته به بزرگی و سنگینی و زیبایی و گرانی جریده اش بستگی دارد، جریده نه تنها از نظر شکل همان صلیب است، بلکه از نظر لفظ هم همان صلیب است که همراه مسمی از اروپای شرقی و از زبان لاتین به فارسی آمده چون کلمه"جریده" نه در فارسی و نه در عربی با این شکل هیچ مفهومی ندارد، دکور ها و پوشش ها و پرده هایی که در اروپای شرقی و ایتالیا و غالب کلیسا های کاتولیک وجود دارد و همه می بینند، با همان شکل به ایران آمد، و چون مسجد امکان پذیرش این مراسم و این تزئینات جدید را نداشت و برای چنین کارهایی ساخته نشده بود، ساختمان های خاص این امور بنا شد بنام " تکیه

مرتضی مولایی:

در عين حال در نظر هيچكس معلوم نيست براي چيست و هيچكس از آنهايي هم كه آن را مي‌سازند و حمل مي‌كنند نمي‌دانند براي چه چنين مي‌كنند ؛ اما با اينكه اين جريده در ميان ما هيچ مفهومي ندارد و كاري نمي‌كند همه شخصيت و عظمت و افتخار يك دسته به همان جريده اش مي باشد همه اختلافات بر سر جريده مي‌باشد. ارزش و اعتبار و شكوه و فداكاري ، اندازه ايمان و شور ديني يك دسته به بزرگي و سنگيني و زيبايي و گراني جريده اي است كه در جلوي آن دسته حركت مي كند و جالب در اين جاست كه جريده نه تنها همان شكل جريده مسيحيت است بلكه لفظ آن هم همان اسم صليب است كه همراه مسمي از اروپاي شرقي و از زبان لاتين به فارسي آمده است چون لفظ جريده نه در فارسي و نه در عربي با اين شكل هيچ مفهومي ندارد و همه مي بينند كه جريده با همان شكل به ايران آمده است لفظ جريده نيزهمان جروئيده و به معني صليب است.