مناظره‌ ی قهوه خانه‌ ای؛ برنده ها و بازنده ها!

پارسینه - کوروش متکی: حتما تا به حال شده که وارد یک قهوه خانه بشوید و تعدادی میانسال و پیرمرد را مشاهده کنید که به صف پشت میز نشسته اند. هر کدام از آنها هر از چندی یک پک به قلیانش می زند یا جرعه ای چای می نوشد و بعد شروع به صحبت می کند. نوبت صحبت هم به طور متناوب بین همه حاضران جابجا میشود.

محتوای بحث و گفتگوی پیرمردها و شکل حرف زدنشان در قهوه خانه هم آشنا هست. مثلا یکبار صحبت گرانی و تورم میشود. بعد یکی میگوید: "آقا این چه وضعشه؟ دولت پس چرا هیچکار نمیکنه؟!" دیگری میگوید: "مردم مردند از گشنگی!" و دیگری میگوید: "دولت باید به فکر باشد! آخر اینطور که نمیشه!" البته بحثهای دیگری مثل قیمت بنزین و وضع مسکن و حقوق معلمها و این چیزها هم پیش می آید! حرفها هم حرفهای کلی و شعاری و کیلویی!

باید اقرار کرد که مردم ایران خاطره ی خوبی از واژه ای به نام «مناظره» ندارند! «مناظره ی انتخاباتی» یادآور یکی از تلخ ترین اتفاقات تاریخ سیاست ایران است. باید گفت که مناظرات انتخاباتی در سال 88، یکی از مبتذل ترین برنامه های پخش شده از صداوسیمای ایران بود که اسباب خفت و اختلاف داخلی و آبروریزی در دیدگاه جهانیان را فراهم آورد. به قول یک نفر، «اصلا همه چیز از اون مناظره ها شروع شد!»

ظاهرا امسال مسئولان صداوسیما تصمیم گرفته اند که با تدبیر و چاره اندیشی، مناظره ای بین کاندیداها اجرا کنند که نه منجر به جنگ و خونریزی بشود و نه ننگ و آبروریزی. اما متاسفانه باید گفت که این دفعه از آن ور بام پرت شدند پایین! اگرچه ادعا شد که برنامه ی اجراشده حاصل همفکری کارشناسان و پس از بررسی 20 سناریو بوده است!

ظاهرا مسئولان صداوسیما وقتی دیدند که در سال 88 مجری مناظره نقش دکور را بازی کرد و کاندیداها به طور خودمختار دل و جگر یکدیگر را در آوردند، این بار نقشه ای ریخته اند که اصولا کاندیداها همدیگر را محلی از اعراب ندانند و حواسشان به تست هوش مجری برنامه پرت باشد تا مگر خدای نکرده با یکدیگر بگومگو نکنند! البته مشخص بود که این مدل، کپی ناشیانه و تقلید مسخره ای از مدل مناظرات انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکاست که در آن کاندیداها تنها حق پاسخگویی به سوالات مجری را دارند. اما مسئولان صداوسیما دقت نکرده اند که آن مدل که چندین دهه است در آمریکا اجرا میشود، تنها در صورتی جواب میدهد که دو کاندیدا مقابل مجری باشند نه هشت (!) کاندیدا با وقتی معادل 90 ثانیه (!) برای پاسخگویی به هر سوال!

می شود اسم مناظره ای را که بعد از ظهر جمعه 10 خرداد از شبکه ی یک پخش شد، «مناظره ی قهوه خانه ای» گذاشت! اصلا نیاز نیست که یکی یکی وجوه شباهتش را با قهوه خانه ی اول یادداشت و پیرمردهای چای خورش توضیح دهم. سخیف بودنش واضح تر از این حرفها بود.

اگرچه باید بر این مطلب صحه گذاشت که انتخاب مرتضی حیدری، انتخاب بدی نبود، اما خونسردی، تسلط و مدیریت حیدری در اجرا قربانی قالب عجیب و غریب برنامه ی عصر جمعه شد.


اما برنده های این مناظره دو نفر بودند: سید محمد غرضی و محمدرضا عارف. چرا؟

البته لازم است بگویم که منظورم از برنده این نیست که الزاما در جلب آرای مخاطبان موفق تر بوده است، بلکه منظورم این است که از میان این افرادی که در آن موقعیت غیرمنتظره قرار گرفتند و واقعا هم غافلگیر شده بودند، کدام یک موفق تر و فعال تر به محیط واکنش نشان داد.

غرضی، البته به شکل ناخواسته و از روی طبع و نه برنامه ریزی شده، با فرم جالب پاسخ دادنش و حرف های ساده و عام پسندش، دقیقا به مقتضای قالب مناظره واکنش نشان داد. وقتی مناظره ی انتخابات ریاست جمهوری تبدیل به یک «محفل دور همی و قهوه خانه ای» می شود، کسی که فضا را جدی نمی گیرد یا واکنشش غیر جدی به نظر می رسد، می تواند برنده محسوب شود. طبق برخی نظرسنجی ها، غرضی حداقل از حداد عادل جلوتر است. بعید نیست که رویکرد عامه پسندانه ی غرضی و حرفهای صریحش رای برخی را جلب کرده باشد و رتبه اش را ارتقا داده باشد.

برنده ی دوم، محمدرضا عارف بود. این کاندیدای اصلاح طلب ابتدا در چند موقعیت سعی کرد فضای بی منطق این شبه-مناظره را بشکند و نسبت به سخنان دیگر کاندیداها واکنش نشان داد. اما موفقیت منحصر به فرد عارف در این بود که علنا اعتراض خود را نسبت به طرح ناکارامد صداوسیما برای مناظره اعلام کرد. این مطلب حتی باعث شد که برخی دیگر کاندیداها هم شجاعت لازم را کسب کنند و نسبت به توهین آمیز بودن این سبک از برنامه اعتراض کردند که آخر موجب شد همه با هم حرف بزنند و البته حداد عادل هم شعر می خواند. حرکت جالبتر عارف، «تحریم» سوالات مرتضی حیدری بود! بازهم جالبتر این که تحریم عارف جواب داد و نهایتا منجر به انصراف مجری برنامه از پرسش سوالات تستی شد! اما خبط عارف این بود که گول زرق و برق عکسها و هیجان آن را خورد! واقعیت این بود که بخش «عکس و نقاشی» بسیار مبتذلتر از بخش سوالات تستی بود و موجب مضحکه شدن شرکت کنندگان در مسابقه شد.

بازنده ی این مناظره هم در مرتبه ی اول خود صداوسیما و در مرتبه ی دوم، کاندیداهایی بودند که منفعلانه به نمایش مناظره تن دادند.

علی الظاهر مسئولان صداوسیما خودشان هم باورشان شده که مناظره ی انتخاباتی، تست هوش و مسابقه ی اطلاعات عمومی است و تصمیم گرفته اند که نه تنها در نوع اجرای برنامه، بلکه در سوالات مطرح شده هم کاندیداها و مردم را غافلگیر کنند! واقعا چه ایرادی دارد که بخش های مختلف مناظره، نوع اجرای آن، و ریز سوالاتی که پرسیده خواهد شد از چند روز پیش از مناظره به اطلاع کاندیداها برسد؟ آیا این کار موجب دقت بیشتر کاندیداها برای پاسخگویی، استفاده بهتر از وقت، دوری از جوابهای آنی و خنده برانگیز، و نهایتا احترام به مخاطبان نمی شود؟

اگرچه همین یک برنامه هم خوراک یک سال جوک و طنز و اسمس برای ملت ایران فراهم کرد، اما خنده و شادی و مهربانی در هر حال بر جنگ و تحقیر و خونریزی ترجیح دارد!

حال بایستی ببینیم که آیا مسئولان صداوسیما از رخداد پیش آمده درس عبرت می گیرند یا اینکه باید در مناظره بعدی منتظر مجری باشیم که با تی شرت صورتی و کلاه نارنجی و با صدای بلند رو به دوربین میگوید: "یک و یک و یک! دو و دو و دو! سه و سه و سه! مناظره ی محله!"