.svg)
از مكتبخانه تا مدرسه
با پیشرفت تكنولوژی و روی كار آمدن شیوه‌های جدید آموزشی، نحوه مدرسه رفتن، درس خواندن و استفاده از وسایل كمك آموزشی تغییر پیدا كرده و مدارس و دانش‌آموزان امروزی تفاوت‌های بسیاری با مكتبخانه‌های قدیم و حتي مدارس قديم و شاگردان آنها كه پایه‌های مدارس امروزی هستند، دارند.
این روزها اگر چه میان مكتبخانه و مدرسه فاصله زیادی وجود دارد و این فاصله ماهیت این دو را به كلی از هم جدا می‌كند، اما ریشه‌های مدرسه‌های امروزی را می‌توان به شكلی در مكتبخانه‌های از یاد رفته دیروز یافت؛ مكتبخانه‌هایی كه تا سه نسل پیش تنها كانون آموزش اجتماعی بودند.
روزگار مكتبخانه و ملا
در گذشته مكتبخانه به نخستین محل آموزش و تربیت گفته میشد و مدیر آن را معلم، مكتبدار، ادیب، ملا یا آخوند می‌نامیدند.
مكتبخانه‌ها در دوران نه چندان دور در ولایت‌ها، قصبه‌ها و حتی آبادی‌های دورافتاده برقرار بودند. این كانون‌های عجیب و در عین حال جالب برای خود، آیین ویژه‌ای داشتند و در برخی مناطق مسجد نامیده می‌شدند و در هر جایی همانند گوشه یك مسجد قدیمی و كوچك یا كنج حیاط یك خانه می‌توانستند پیدایش یابند.
مكتبخانه‌ها از وسایل و امكانات تحصیلی، فقط فضای مسقفی داشتند كه شاگردان را از گرما، سرما، باد و باران حفظ می‌كرد و چند حصیر یا نمد كهنه كف مكتبخانه را می‌پوشاند.
مكتبدار برای تدریس معمولاً شهریه‌ای نمی‌گرفت، چرا كه از دید اعتقادی، گرفتن دستمزد برای تدریس مردود بود و تنها مكتبداری كه سمت یا عنوان مذهبی نداشت از این قاعده مستثنی بود و نياز‌هاي معيشتي او از راه مكتبداری فراهم میشد. وسایل تحصیلی آن زمان بسیار ساده بود.
هركس كه قصد تحصیل داشت، بايد تشكچه می‌آورد و جای مناسبی را در مكتب آماده نشستن می‌كرد و همین كه ساعت تعطیلي می‌رسید، هركس تشكچه را همراه خود به خانه برمی‌گرداند.
افزون بر این دانش‌آموزان خورجین كوچكی نیز از نوع جاجیم می‌آوردند و كتاب، قلمدان و غذای خود را در آن جای می‌دادند.
در فصل زمستان به نوبت، سوخت مكتب را یكی از شاگردان تأمین می‌كرد. گاهی اوقات كه توافقی نبود هركس منقل كوچكی مملو از آتش به همراه خود می‌آورد و از گرمای آن بهره می‌گرفت.
آن روزها برای گرم كردن مكتب بیشتر بخاری دیواری متداول بود و در انتهای محل مكتب قرار داشت.در آن زمان شیوه آموزش در مكتبخانه‌ها انفرادی بود.
شاگردان مكتبخانه تابستان در حیاط و زمستان در اتاق بر تشكچه‌ای كه از خانه می‌آوردند، می‌نشستند و رحل یا لوح در پیش می‌گرفتند. لوح یا رحل صفحه‌ای فلزی بود كه با مركب یا جوهر روی آن نوشته و سپس آن را می‌شستند.
هنگام درس دادن مكتبدار یا ملا داخل مكتبخانه بر سكویی می‌نشست و تركه‌ای در دست و گاهی قلیانی زیر لب داشت.
نخست شاگردان بزرگتر جلو می‌آمدند، درس را از ملا می‌گرفتند و سپس آنان مأمور آموزش به دیگران می‌شدند.
هر كودك پس از گرفتن درس، وظیفه داشت بر جای خود بنشیند و درس خود را یكسره با صدای بلند بخواند و تكرار كند، به گونه‌ای كه در مكتبخانه پیوسته صدای شاگردان بلند و با هم آمیخته و با حركت متفاوت بدن آنها همراه بود زیرا ملای مكتب معتقد بود بلند خواندن درس باعث می‌شود نخست شاگرد تلفظ كردن كلمه‌ها را فرا بگیرد، سخن گفتن بیاموزد و به اصطلاح زبان باز كند و دوم آن كه حواس خود را متوجه و متمركز درس كند.
از بركردن، مهم‌ترین روش یاد گرفتن بود و ذوق و استعداد شاگرد و به طور كلی فهمیدن و فكر كردن مورد توجه نبود. در مكتبخانه‌های قدیم خط زیبا اعم از درشت یا ریز كه اولی به نام مشق و دومی به نام كتابت مرسوم بود، ملاك و معیاربرداشت تحصیلی بود.
هركس در هر مقطع تحصيلي خط خوبی نداشت مورد توجه واقع نمي‌شد. در واقع خط خوب پوششي مناسب برای بی‌دانشی بود.
در آن زمان آنچه می‌نوشتند با قلم نی و مركب سیاه بود. سر قلم فلزی و مركب‌های رنگی بویژه مركبی كه از جوهر گرفته بودند نه‌تنها مردود بود، بلكه اگر دانش‌آموزی از چنین وسایلی استفاده می‌كرد، تنبیه جانانه‌ای را به رایگان می‌خرید.
نوشتن هر مطلب در آغاز روی زانوی راست صورت می‌گرفت و دانش‌آموز زمانی به اوج كمال خود می‌رسید كه می‌توانست ایستاده، قلمدان و دوات را در شال كمر خود گذارد و بی‌آن‌كه قلم خوردگی پیدا شود، بدون پیش‌نویسی كتابت كند و قواعد و نظم سطور نوشته را نیز به نحو مطلوب و به اصطلاح آن روز من‌البدو و الی الختم رعایت كرده باشد. آنگاه بود كه نویسنده از دید تحصیلی در درجه عالی قرار داشت و عنوان میرزا می‌گرفت.
ورود به مدارس امروزی
گذر از مكتبخانه‌ها به مدارس یكی از مهم‌ترین تغییرات نظام آموزشی ماست كه ازانقلاب مشروطه و پس از وضع قانون اساسی و متمم آن به وجود آمد.
تحولی كه باعث شد در گذر زمان نوع مدارس و شیوه‌های و روشهای آموزشی تا به امروز تغییرپیدا كند.طی چند دهه اخیر با تغییر نظام آموزشی و روی كار آمدن شیوه‌های جدید آموزش، نوع مدارس، نحوه درس خواندن، مدرسه رفتن و استفاده از امكانات آموزشی برای دانش‌آموزان تغییر پیدا كرده است و ديگر به مكتبخانه‌هاي قديم هيچ شباهتي ندارند.
دانش‌آموزان امروزی در شرایطی به مدارس خود در مقاطع مختلف تحصیلی می‌روند كه كتاب‌های درسی تفاوت زیادی با گذشته دارد و ديگر از لوح‌ها خبري نيست و محتوای این كتاب‌ها براساس نیاز روز تغییر كرده است.
شیوه درس خواندن دانش‌آموزان نیز بسیار متفاوت با زمان‌های درس خواندن و مدرسه رفتن پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و حتي پدران و مادران آنهاست.
در حال حاضر فرزندان دانش‌آموزان دیروز از وسایل درسی و كمك آموزشی جدید بهره می‌گیرند و داشتن كامپیوتر و لپ‌تاپ جزيي‌ترين وسايل آموزشي آنهاست.
كتاب‌های درسی امروزی گرچه سخت‌تر و پیچیده‌تر شده‌اند، اما با كمك كتاب‌های كمك درسی متنوع و مختلف یادگیری ساده‌تر شده است.
در عصر امروز دیگر همانند چند دهه قبل دانش‌آموزان در شب‌های امتحان تا صبح بیدار نمی‌مانند یا به صورت دسته‌جمعی در خانه‌های یكدیگر جمع نمي‌شوند و درس نمی‌خوانند.
نكته: اگر تا ديروز فلك بستن و تنبيه و جريمه عامل فشار براي درس خواندن و رفتن به مدرسه بود، امروز والدین با افزایش پول‌توجیبی و دادن وعده خریدن وسایلی همانند دوچرخه، موبایل، لپ‌تاپ و... دانش‌آموزان خود را به درس خواندن ترغیب می‌كنند
این روزها دانش‌آموزان ترجیح می‌دهند اوقات خود را در كلاس‌های كمك درسی، كامپیوتر و كمك آموزشی كنكور بگذرانند و با خواندن نمونه سوالات امتحانی و كتاب‌های كمك‌درسی، خود را برای امتحان دادن آماده كنند.
در واقع كلاس‌های كمك درسی و كنكور به نیاز اصلی دانش‌آموزان تبدیل شده است و دانش‌آموزان و والدین آنها ثبت‌نام و شركت در این كلاس‌ها را یك نیاز اساسی برای درس خواندن و پیشرفت تحصیلی می‌دانند.
اگر تا ديروز فلك بستن و تنبيه و جريمه عامل فشار براي درس خواندن و رفتن به مدرسه بود، امروز نوع نگاه و توجه پدر و مادران برخی از دانش‌آموزان به درس خواندن فرزندانشان نیز دستخوش تغییر شده و آنها به روشهای مختلف همانند افزایش پول توجیبی و دادن وعده خریدن وسایلی همانند دوچرخه، موبایل، لپ‌تاپ و... دانش‌آموزان خود را به درس خواندن و شركت در این كلاس‌ها ترغیب می‌كنند.
باید گفت والدین امروزی بیش از گذشته به آینده فرزندانشان اهمیت مي‌دهند و به همین منظور سعی می‌كنند بعد از مقطع ابتدایی فرزندان خود را به كلاس‌های كمك درسی بفرستند تا آنها را پيشاپيش برای شركت در كنكور دانشگاه آماده كنند.
كنكوری كه طی چند دهه اخیر در ایران به غولی تبدیل شده كه شكستن شاخ آن و ورود به دانشگاه آرزوی اكثر نوجوانان است.
امروزه انتخاب مدرسه نيز براي خود حكايتي دارد، پدران و مادران يك سال تحصيلي را به دنبال يافتن مدرسه‌اي خوب و كارآمد براي فرزندان خود سپري مي‌كنند و آنقدر از اين مدرسه به آن مدرسه به رفت و آمد مي‌پردازند تا فرزند نوآموز خود را در بهترين مدرسه شهر با بهترين امكانات ثبت‌نام كنند.
براي آنها ديگر شهريه معنايي ندارد، حتي اگر با درآمد آنها نيز همخواني نداشته باشد با قرض و وام، گران‌ترين مدرسه را ـ كه از نظر آنان بهترين نيز هست ـ انتخاب مي‌كنند.
تازه داستان به همين جا هم ختم نمي‌شود؛ در كنار مدرسه انواع كلاس‌های كمك درسی و جانبی همانند موسیقی، ورزش و... را هم در برنامه‌هاي فرزندانشان قرار مي‌دهند.
در روزگار از رونق افتادن مكتبخانه‌ها كه خبری از رحل‌های فلزی و قلم نی و جوهر نیست، دانش‌آموزان با خودكارهایی متنوع با رنگ‌های فسفری تكالیف خود را می‌نویسند، در خانه رایانه شخصی دارند و با خود تلفن همراه به مدرسه مي‌برند و مسافت اندك خانه تا مدرسه را با سرويس طي مي‌كنند.
در اين مدارس تخته‌های سیاه‌رنگ كلاس‌های درس جای خود را به تخته وایت‌برد‌های سفیدی داده‌اند كه به جای گچ سفید با ماژیك‌های تیره روی آنها می‌نویسند.
اكنون این باور اثبات نشده كه تحصیل در مدارس غیرانتفاعی همراه وسایل جدید آموزشی آینده تحصیلی دانش‌آموزان را تامین می‌كند، ذهن بسیاری از والدین را مشغول كرده است.
ظاهرا اين تغييرات تمامي ندارد، زيرا در حالی كه طی چند قرن اخیر كتاب‌های كاغذی درسی به عنوان اصلی‌ترین وسیله آموزشی در مدارس مختلف كشور استفاده می‌شده و خاطرات زیادی از مطالب این كتاب‌ها در ذهن دانش‌آموز دیروز و امروز نقش بسته است ولي در عصر ارتباطات و پیشرفت تكنولوژی، وسایل آموزشی نیز دستخوش تغییر و تحول شده‌اند و قرار است به مرور زمان دانش‌آموزان با كتاب‌های درسی كاغذی خداحافظی كنند، به گونه‌ای كه معاون پژوهشی وزارت آموزش و پرورش در تازه‌ترين اظهارنظر خود از توزیع لپ‌تاپ در بین دانش‌آموزان برای جایگزینی كتاب‌های كاغذی خبر میدهد.
محی‌الدین بهرام محمدیان با اشاره به اجرای آزمایشی توزیع كیف الكترونیكی در برخی مدارس كشور طی امسال می‌گوید: این طرح از شیوه‌های نوین یادگیری و در راستای هوشمندی مدارس است و نقش‌آفرینی بیشتر دانش‌آموزان را در یادگیری، یاددهی و تولید محتوا فراهم می‌كند.
به اعتقاد وی براساس این طرح دانش‌آموزان به جای حمل انبوه كتاب‌های درسی، رایانه همراه (لپ‌تاپ) به مدرسه می‌برند كه در آن مطالب كتاب‌های درسی به صورت محتوای الكترونیكی با قابلیت چندرسانه‌ای طراحی شده است.
توجه به كمیت به جای كیفیت آموزش
كنار تمام اين تغييرات، ایجاد این باور در ذهن دانش‌آموزان و والدین آنها كه دروس را فقط باید برای قبول‌شدن خواند نه یاد گرفتن، باعث شده كه در نظام آموزشی ما به كمیت بیشتر از كیفیت توجه شود.
موضوعی كه به اعتقاد حسن شریعتی، كارشناس مسائل آموزشی باعث شده در حال حاضر در آموزش‌هایی كه در مدارس و جاهای مختلف ارائه می‌شود درصد قبولی دانش‌آموزان بیشتر از كیفیت یادگیری توسط آنها مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به این كه در حال حاضر آموزش‌هایی كه به دانش‌آموزان ارائه می‌شود عمق و كیفیت ندارد، می‌گوید: ما امروزه در آموزش دانش‌آموزان فقط رفع تكلیفی عمل می‌كنیم و برخلاف گذشته كه آموزش‌ها عاشقانه، مهارتی و عمیق بود، آموزش‌های امروزی سطحی و فقط در جهت كسب نمره قبولی است.
وی با بیان این كه دانش‌آموزان امروز به جای یاد گرفتن درست و عمیق، درس می‌خوانند تا در آینده پزشك، مهندس و... شوند و فقط كسب نمره قبولی در امتحانات برای آنها مهم است، می‌افزاید: پيش از اين در مدارس به دانش‌آموزان می‌گفتند درس بخوان تا علم بیاموزی یا بنویس تا نوشتن را یاد بگیری، اما امروزه ديگر اينچنين نيست.
این كارشناس مسائل آموزشی با اشاره به این‌كه در حال حاضر مهارت شركت در امتحان و نحوه پاسخ دادن به پرسش‌های چندگزینه‌ای جای آموختن صحیح و درست را گرفته، تصریح می‌كند: بسیاری از دانش‌آموزان براساس مهارت‌هایی كه در كلاس‌های كنكور براساس ابزار و روشهای تست‌زدن یاد می‌گیرند در كنكور قبول می‌شوند و كمتر كسی است كه براساس یادگرفتن عمیق در كنكور قبول شود.
شریعتی درصد هوش و یادگیری دانش‌آموزان امروز را با دانش‌آموزان دیروز متفاوت نمی‌داند و با بیان این كه امروزه امكانات جدید آموزشی همانند كامپیوتر و دیگر وسایل آموزشی در زندگی تحصیلی دانش‌آموزان گنجانده شده است، می‌افزاید: امروزه به دلیل استفاده از وسایل كمك آموزشی جدید، معلم محوری به سمت دانش‌آموز محوری پیش رفته است و با در اختیار قرار دادن ابزار و وسایل كمك آموزشی در اختیار دانش‌آموزان، ارتباط آنها با معلم كمتر شده كه این برای نظام آموزشی ما خطرناك است.
حكمت قاسم‌خانی - جام‌جم
با عرض سلام و تشکر به خاطر اینکه منو با سیستم آموزشی مکتب آشنا کردین و یه
قسمت عمده از این سوالو که ما چرا به اینجا رسیدیم و نزدیک صد ساله که پیشرفت
فرهنگی ما رشد معکوس داشته رو دادین. من میتونم ده مزیت سیستم مکتب رو بر
آموزش مدرن امروز ایران بیارم
-اول اینکه کمبود امکانات بغیر از گرمایشی اون موقع کمکی بوده برای تمرکز بچه ها
روی درس تا تمرکز روی کیف، خودکار، دفتر، گوشی و اخیرا لپ تاپ جدید
دوستاشون. این نشونه ی دور اندیشی طراحای سیستم مکتب بوده.
-دوم تدریس گروهی که روش مدرن داعیه ی اون رو داره مال اون موقع ما بوده
تازه مفیدتر هم بوده چون حین تدریس گروهی، دانش آموزای کوچکتر آموزش
احترام به بزرگتر و بزرگترا آموزش یاد دادن آنچه که بلدی به دیگران رو میدیدن.
-سوم هدف گذاری در آموزش؛ درس خواندن برای علم و امروز درس خواندن برای
مدرک سپس شغل سپس پول. عجیب نیست که در این دوره ثروت رو به علم ترجیح
میدن چون اینطور آموزش دیدن.
-چهارم به فکر وا داشتن؛ فهمیدن معنی ساقی سیم ساق ما گر همه درد میدهد
کیست که تن چو جام می جمله دهن نمیکند سختتره یا حفظ اینکه واکنشهای
هسته ای دو دسته اند فوزیون و فیسیون؟
-پنجم آموزش عرفان و حکمت به وسیله ی قرآن و اشعار حافظ و سعدی که به
دانش آموزان دید وسیعی میداده و در آینده براشون بسیار تاثیر گذار بوده.
-ششم همین تنبیه بدنی بله تنبیه بدنی این جزو محاسن این آموزشه البته ترس از
تنبیه بدنی که بیش از نود درصد مواقع به تنبیه ختم نمیشده اما تاثیر خودشو
میذاشته ببینین قدرت نیمه سخت یا سیستم تشویق و تنبیه بالاخره باید یه جا کاربرد
داشته باشه! نتیجه ی اون سیستم، مردمی بودن که انقلاب مشروطه رو راه می اندازند
و دومین مجلس نمایندگان آسیا رو تاسیس میکنند(انقلاب اسلامی رو هم میشه گفت
چون امثال پدر خودم جزو تحصیل کرده های مکتب بودن و بعد سیستم جدید رو هم
خوندن) حاصل سیستم امروز، مردمین که برای کنترل تخلفات رانندگیشون باید سر
چهارراهها دوربین نصب کرد که کسی از چراغ رد نشه. اگه از این قدرت نیمه سخت
بجاش یعنی بین هفت تا چهارده سالگی استفاده میشد این وضعیت امروز ما نبود.
البته منظورم از تنبیه بدنی فلک نیست حداکثر سیلی یا لگدی که به هیچ وجه جای
ضربه ،کبود یا سرخ نشه.
-هفتم تمرین تمرکز که خود شما هم اشاره کردین.
-هشتم جدیدا استدلال میکنن که یادگیری از راه چشم و خوندن تاثیر کمتری از
یادگیری از راه گوش یعنی بلند خواندن و شنیدن داره خواندن درس با صدای بلند
یادگیری رو افزایش میده.
-نهم دیدن اینکه عده ای مستقیما از ملا آموزش میبینن انگیزه ی جالبی برای درس
خوندن و رسیدن به اون درجه رو ایجاد میکرده.
-دهم تمرین قانون مداری تمرینی که امروزه جای خود را به تمرین قانون گریزی یا
یافتن روشهای دور زدن قانون عوض کرده از آوردن موبایل در مدارسی که ممنوع
است تا محتوای مدیاهایی که در گوشیها ذخیره است.
با تشکر مجدد
امیر هستم از کرمان
واقعا سایت خوبیه فقط اگر کمی بیشتر راجع به تنبیه بدنی توضیع دهید بهتر میشه.
سایت خیلی خوبیه مخصوصا واسه ما دانش اموزان که تو انشا میتونیم ازش بهره بگیریم