خندیدن یا نخندیدن، آیا مساله تنهااین است؟

شاید شمانیزهمچون من، ازکودکی مخاطب برنامه های متعددی از رادیو وتلویزیون ایران بوده اید که ضرورت خندیدن را گوشزد می کرد. ازبرنامه صبح جمعه باشما که سرآمد برنامه های رادیویی بود - وتنهادلیلی بود که می توانست آن را به خواب شیرین صبح جمعه ترجیح داد- تا برنامه ای تلویزیونی که پس از نمایش فیلم کمدی، هرهفته، مجری محترم گوشزد می کرد که " هرچهره ای بالبخند زیباتر است. " ومن هربار می گفتم که این جمله با این چهره همخوانی ندارد وگویی رطب خورده، منع رطب می کند.! واین سلسله ادامه داشت تابرنامه خندوانه.

برنامه ای که تعصب طرفداران و مخالفان، شهرآورد پایتخت رابه ذهن متبادر می کند. آن گونه که تیم موافق بامعرفی آن به عنوان دینی ترین برنامه، آن را به اوج عزت می رسانند و در تیم مقابل، بابرچسب های ساده لوحی و مبتذل به حضیض ذلت.

مسلما ضرورت شاد بودن و دوری ازافسردگی برهیچ کس پوشیده نیست. به ویژه اینکه افسردگی در عصر جدید و در دنیای سخت صنعتی به عنوان یک تهدید تلقی می شود. تاآنجا که سازمان جهانی بهداشت پیش بینی کرد درسال های آینده درمقایسه با سایر بیماری ها، تعداد افراد بیشتری را مبتلا خواهدکرد.

گرچه بنابرآمار همین سازمان، افسردگی درکشورهای فقیرتر درمقایسه باکشورهای ثروتمند و حتی افراد فقیرکشورهای ثروتمند بیشتر است. بااین حال کشورهای پردرآمد 200برابر کشورهای کم درآمد، منابع خود را برای بهداشت روانی اختصاص می دهند. بااین رویکرد و نظربه اهمیت، موضوع جهانی سلامت روان درسال2012 با عنوان " افسردگی، یک بحران جهانی " انتخاب شد.

آمارچند صد میلیونی مبتلایان دردنیا تکان دهنده است. وآنقدر پراهمیت که 10اکتبر، روز جهانی بهداشت روان نام گذاری شده است.

با این اوصاف، به نظر می رسد فارغ از حب و بغض طرفدار و مخالف، باید از زاویه ای دیگر به موضوع برنامه خندوانه چه به لحاظ شکلی و چه به لحاظ ماهوی پرداخت.

اول آنکه قطعا با عنایت به سطور فوق، مساله افسردگی انقدرگسترده، پیچیده و بغرنج است که نمی توان ازآن به سادگی عبور کرد. آمار بالای مبتلایان، مساله را ازحدیک یک مساله اجتماعی ساده خارج کرده وطبعا نگاهی ملی را طلب می کند. مفهوم سلامت روانی در اساسنامه سازمان جهانی بهداشت، چیزی فراتر از نبود اختلال روانی است و نبود سلامت روانی را نباید به " صرفا نخندیدن " تنزل داد و ردپای آن را می بایست درمولفه های رفاه اجتماعی دنبال کرد.

به صرف اینکه حتی هدف فقط شادکردن عمیق و دراز مدت مردم باشد، نگاهی به سابقه علمی و اجرایی تیم خندوانه نشان می دهد این مهم ازتوان ایشان خارج است. گرچه نمی توان از توانایی های فردی برخی ازعوامل- مثل صداپیشه عروسک برنامه که نشان داده برای هر برنامه از حداقل مطالعه بی بهره نیست- چشم پوشی کرد.

ازسویی باید برای هر اقدامی، واقع گرایانه به بستر وظرف زمانی ومکانی و به ویژه به منابع موجود وشرایط محیطی توجه کردو سپس توانمندی یا ناتوانی آن راسنجید.

به دیگرسخن نمی توان از رسانه ملی ایران باهمه محدودیت ها وعقب ماندگی فکری و ابزاری، انتظارمعجزه داشت و یا حتی انتظارداشت که این برنامه مطابق با برنامه ای که گفته می شود ازروی آن کپی برداری شده، اجراشود. دررسانه ای که خط قرمز آن بسیارعقب تراز واقعیت های روز جامعه است و سوژه های پرداختی و نحوه پرداخت به آن، حتی هم طراز کشورهای کوچک منطقه هم نیست، نمی توان انتظارداشت حالا و در این سال های رکود مالی رسانه ملی- که در هر برنامه با شیوه ای کهن وبه شکل سخیفی سعی دربرآورده کردن خواست اسپانسرمالی برای ادامه حیات دارد- انتظار جهانی اندیشیدن راداشت.

بااین اوصاف، اگرباوجود شبکه های متعدد مجازی، بیننده رسانه ملی باشیم، برنامه خندوانه می تواند ازدید درمانی، مسکنی باشد چندساعته، برای تسکین درد دندان کرم خورده ای که " روت کانال " نیازدارد.

*کارشناس ارشد علوم اجتماعی و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی