«سيزده به در» در مصر + تصاوير

پارسينه، گروه بين‌الملل - رسم سنتي «سيزده به در» يا «روز طبيعت» علاوه بر شيوع در جغرافياي فرهنگي ايران‌زمين، در سرزمين فراعنه نيز زنده است. در حالي كه طي سال‌هاي اخير اطلاع‌رساني خوبي در مورد فرهنگ نوروز در ايرانشهر فرهنگي صورت گرفته است؛ هنوز رسانه‌ها و نخبگان ما به اين آيين در مصر باستان توجه نكرده‌اند.

مصري‌ها به صورت گسترده، آيين «سيزده به در» يا «شمّ النسيم» را گرامي مي‌دارند

به گزارش سرويس بين‌الملل پارسينه، ريشه‌هاي اوليه اين سنت - كه گويا ديرپايي آن به آيين عيد نوروز مي‌رسد - به زمان‌هاي بسيار دوري برمي‌گردد كه طبعاً تاريخ‌نگاري مانند امروز نبوده و در نتيجه نمي‌توان ريشه دقيقي براي ان ذكر كرد.

در حالي كه اكثر ايرانيان، ريشه عيد نوروز و سيزده به در را به ايران باستان و جمشيد جم برمي‌گردانند؛ برخي موّرخان ريشه آن را به بين‌النهرين و تمدن بابل بازمي‌گردانند و معتقدند پس از فتح بابل، اين آيين به فرهنگ والاي ايرانيان راه يافت. در همين حال، برخي افراد در شرقي‌ترين نقاط جغرافياي فرهنگي ايران‌شهر، ريشه اين آيين را به بلخ مي‌برند و معتقدند از طريق آنان به فرهنگ‌هاي ايراني (و اديان اسلام و زردشت) و هندي (و دين بودايي) راه يافته است.

بسياري از مصري‌ها، در اين روز به كنار دريا و آب‌هاي روان مي‌روند

با اين حال امروز در تمدن ديرين مصر، شاهد برپايي آيين نوروز و سيزده به در هستند. در مصر، اقليتي زباني و مذهبي به نام «قبطيان مصر» حدوداً 20% اين جامعه را تشكيل مي‌دهند كه زبان و فرهنگ مصر باستان را حفظ كرده‌اند. يكي از رسومات قبطيان مصر كه در سال‌هاي اخير عموميت بيش‌تري يافته است، «عيد الدخول» است كه برابر با عيد نوروز ايرانيان است. البته مشتقات عيد نوروز، نيز در قبطيان مصر جريان دارد؛ مانند «چهارشنبه سوري» و «سيزده به در». قبطيان مصر به روز سيزده به در، عيد «شُوْمْ إنِّسِم» (به الفباي قبطي: Ϭⲱⲙ'ⲛⲛⲓⲥⲓⲙ ) مي‌گويند كه در فرهنگ مكتوب و رسمي مصر، روز «شمّ النسيم» ناميده مي‌شود. «يوم شم النسيم» در زبان عربي به معناي «روز بوئيدن نسيم طبيعت» است كه به خوبي نشان دهنده ضرورت حفط و پاسداشت طبيعت است.

تخم مرغ‌هاي منقش، مهم‌ترين نماد سيزده به در مصري است

ايرانيان معتقدند اين رسم پس از فتح مصر به وسيله هخامنشيان به ان سرزمين راه يافته است؛ اما قبطي‌هاي مصر مي‌گويند اين رسم از 2700 سال پيش از ميلاد (4700 سال قبل) يكي از اعياد فرعون‌هاي مصر بوده است. اين گروه معتقدند اين روز در شهر «هليوبوليس» به عيد «اون» معروف بوده كه در عصر فراعنه به سراسر مصر گسترش يافت و به روز «شمو» شهرت يافت. باستانيان اين شهر، معتقد بودند آفرينش طبيعت در اين روز آغاز شد.

تخم‌مرغ‌هاي رنگارنگ، به وفور در اين روز يافت مي‌شوند

رسم‌هاي سيزده به در مصريان بيش‌تر از ايرانيان است. ايرانيان در اين روز به طبيعت رفته و سبزه گره مي‌زنند يا در آب جاري رها مي‌كنند. مصري‌ها نيز در اين روز به دامن طبيعت مي‌روند و با خود تخم مرغ، نوع خاصي از ماهي به نام فسيخ، كاهو و نوعي سبزي به نام «الملانة» مي‌برند. بنا بر تاريخ هرودوت، تخم مرغ در اين روز به نقش الهه خلقت عصر فراعنه (بتاح) مزيّن شده و يادآور آن باورهاست. فسيخ نيز ماهي مشهور رود نيل بوده و مصرف آن يادآور پيوند با طبيعت است. پياز، يكي از مهم‌ترين نمادهاي تغيير محيط و آب و هوا در فرهنگ مصر است و ملانه نيز نوعي سبزي است كه صرفاً در گلزارهاي بهاري مي‌رويد.

ماهي فسيخ

رسم است در سيزده به در، اين ماهي را تناول كنند

امروزه مصري‌ها اين آيين را با حضور در طبيعت، رنگ‌آميزي و تزئين تخم مرغ‌ها و خوردن فسيخ و الملانه گرامي مي‌دارند. همان‌گونه كه ايرانيان، سبزه را در طبيعت رها كرده يا در جريان آب رها مي‌سازند؛ مصري‌ها نيز كاهو و سبزي خود را بايد در آب روان رها كرده يا در طبيعت رها كنند. البته مصري‌ها در اين روز بايد بذر «كاهو» را در طبيعت بكارند. يك تفاوت ديگر در بين سيزده به در ايراني و شم النسيم مصري، استفاده از آتش و مواد دودزاست. مصري‌ها در اين روز، استفاده از آتش را در دامن طبيعت خوش‌يمن نمي‌دانند. حتي ماهي‌هاي خوراكي را بايد در روزهاي قبل كباب كرده و در اين روز، آتش را روشن نكنند.

سبزي «الملانة» كه در اين روز مصرف مي‌شود

يك سفره كامل براي روز «شم النسيم»

در منابع تاريخي يهود نيز به اين رسم در بين مصريان اشاره شده است و امروزه در فرهنگ يهوديان نيز آئين‌هاي مشابهي وجود دارد. در سال‌هاي اخير، افراطيون سلفي موضع منفي در برابر اين آيين گرفته و آن را رد كرده‌اند. استدلال سلفي‌ها براي رد كردن شم النسيم، ديرپايي آن در فرهنگ قبطي است و معتقدند آن‌چه از دوران باستان پيش از اسلام مانده، بايد رها شود؛ زيرا در صورتي كه قابل تأييد بود، بايد تصريحاتي از اسلام بر تأييد آن مي‌آمد. فرهنگ‌دوستان مصري با تمسخر اين ايده مي‌پرسند از نگاه سلفيان تنها معيار براي داوري، عصر رسول اكرم است [برخلاف شيعه كه اولاً به امامان به عنوان مبيّنان شريعت اعتقاد دارد و ثانياً با تدوين اجتهاد پويا، خود را از اين تنگ‌نظري‌ها رها ساخته است.] و پيامبر اسلام در حجاز، چرا بايد در مورد سنت‌هاي مصر اظهار نظر مي‌كرده‌اند؟

شيخ سلفي: ماهي فسيخ، تحريم نيست. مهم‌ترين مسأله اين است كه آن را از چه جايي تهيه كنيم؟

كاريكاتوريست مصري كنايه مي‌زند به شيوخ سلفي كه بر اساس منافع‌شان، موضع‌گيري مي‌كنند.

تنگ‌نظري سلفي‌هاي مصر، به پيوندهاي عاطفي خانواده‌ها آسيب جدي زده است.