توسعه‌ی صنعت گردشگری راه نجات کشورهای تک محصولی+ آمار

به گزارش پارسینه ، واژه توسعه (Development) از نظر لغوی در زبان انگلیسی، به معنی بسط یافتن، درک کردن، تکامل و پیشرفت است. توسعه در یک کشور با شاخص‌های آماری چون درآمد سرانه (تولید ناخالص داخلی| GDP)، نرخ سواد، امید به زندگی، و غیره برآورد می‌شود. سازمان ملل، توسعه بالای انسانی را تحت عنوان یک شاخص مرکب از موارد آماری فوق ارائه نموده تا سطح توسعه انسانی را برای کشورهایی که داده‌ها در آن‌ها در دسترس قرار دارد، سنجیده شوند. کشورهای در حال توسعه در مجموع کشورهایی هستند که به درجه قابل توجهی از صنعتی شدن متناسب با جمعیتشان دست نیافته‌اند، و دارای استاندارد پایینی از زندگی هستند. در این کشورها همبستگی شدیدی میان درآمد پایین و رشد بالای جمعیت، هم میان هر دو و هم در بین کشورها وجود دارد.

بر طبق تعریف سازمان جهانی جهانگردی (UNWTO)، گردشگر به فردی اطلاق می‌شود که به دلایل عمده‌ای چون تفریح، استراحت، بازدید از اماکن تاریخی و فرهنگی، زیارت اماکن مقدس، درمان، شرکت در همایش‌ها و نشست‌ها و ... به سرزمین یا کشوری غیر از محل زندگی خود سفر کرده و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا بماند.

گردشگری به دلیل اهمیت فراوان، توسط اقتصاددانان توسعه، در ردیف صنعت قرار گرفت و به عنوان صنعت گردشگری یا صنعت توریسم در جهان مطرح شد. اصلی‌ترین و به بیان دیگر تنها منبع درآمد صنعت گردشگری، گردشگران به شمار می‌روند و توجه به آن موجب دستیابی به یک اقتصاد گردشگری پر رونق می‌شود. گردشگری صرفاً بازدید از مناطق تاریخی، طبیعی و دیدنی‌های دنیا نیست، چرا که امروزه این صنعت در حوزه‌ی تجارت نقش فعالی ایفا می‌کند و راه میانبری برای پیشبرد اهداف اقتصادی برای رسیدن به توسعه در کشورهای جهان سوم و افزودن ثروت کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی می‌باشد و به طور یقین در آینده‌ی نزدیک به یکی از مهمترین شاخص‌های اقتصادی در دنیا تبدیل می‌شود. گذشته از مسائل یاد شده، مساله‌ی گردشگران خارجی، یکی از موثرترین عوامل در توسعه صادرات یک کشور است چرا که می‌تواند زمینه‌ساز آشنایی آن‌ها با عرصه‌های گوناگون فعالیت‌های اقتصادی یک کشور شود و نه تنها توسعه‌ی صادرات را در آن کشور فراهم می‌کند بلکه جذب سرمایه‌های خارجی در عرصه‌های مختلف اقتصادی و صنعتی را فراهم می‌سازد. توجه گردشگران به کالاهای ساخت داخل از جمله صنایع دستی و دیگر صنایع می‌تواند زمینه‌ی بسیار مساعدی برای توسعه‌ی صادرات کشور میزبان بوده و حتی اقتصادی بودن تولید بسیاری از فرآورده‌های صنعتی توجه سرمایه‌گذاران خارجی را نیز به خود جلب می‌کند.

وضعیت صنعت گردشگری در دنیا

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد درآمدهای گردشگری و سهم خدمات مربوط به گردشگری در کل مبادلات تجاری جهان در دهه‌های اخیر افزایش متوسطی داشته است و اگر در شروع دهه‌ی 1950 سهم خدمات گردشگری در کل صادرات جهانی 4/3 درصد بود، اقتصاد جهان در سال‌های پایانی دهه 1980 شاهد افزایش 6/4 درصدی این خدمات بود و سهم خدمات گردشگری در کل صادرات به بیش از 8 درصد رسید. گردشگران در سال 1990 میلادی، 230 میلیارد دلار در کشورهای مختلف جهان خرج کردند و 425 میلیون گردشگر در دنیا به ثبت رسیده است. در سال 2000 تعداد گردشگران جهان به حدود 661 میلیون نفر افزایش یافت و در سال 2007 میلادی این رقم به حدود 900 میلیون رسید.

در سال 2011 میلادی کشورهای سوئیس، آلمان، فرانسه بالاترین رتبه را در جذب گردشگران خارجی از آن خود کردند. در این میان جمهوری اسلامی ایران تنها توانست از میان 139 کشور جایگاه 114 را از آن خود کند. این در حالی است که برخی از کشورهای در حال توسعه، با وجود اینکه از جاذبه‌های گردشگری، تاریخی، طبیعی و زیارتی بی‌بهره و یا کم بهره هستند و با تحولات عمده‌ی سیاسی و تنش‌های امنیتی مواجه می‌باشند، توانسته‌اند با تفاوت نسبتا زیادی نسبت به کشورمان جایگاه بهتری را به خود اختصاص دهند.

امروزه اقتصادهای تک محصولی بیشترین ضربه را از نظر اقتصادی متحمل می‌شوند. بسیاری از کارشناسان حوزه‌ی اقتصاد بر این اعتقاد هستند که وابستگی اقتصادی بسیاری کشورها از جمله ایران به درآمدهای سرشار ارزی حاصل از فروش فرآورده‌های نفتی دلیل ضعف اصلی کشورها در اقتصاد گردشگری است. در پایان سال 1390 کل درآمد ارزی ایران بالغ بر 110 میلیارد دلار برآورد شده بود که از این رقم 69 میلیارد و 561 میلیون دلار آن مربوط به درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی بود. رهایی از اقتصاد تک محصولی نیاز به برنامه‌ریزی‌های بسیار وسیع و بلند مدت دارد، چرا که تبعات بسیار پیچیده‌ای را به همراه دارد و زمینه‌ساز ایجاد مشکلات ساختاری گسترده‌ای بر پیکره‌ی یک کشور است. باید همواره این نکته را مدنظر قرار دهیم که ذخایر بیشمار نفتی و گازی روزی به پایان خواهد رسید. همچنین اتکای کشورهای نفت‌خیز به درآمدهای نفتی باعث می‌شود این کشورها در مراودات سیاسی خود با مشکلات عدیده‌ای مواجه شوند، یا مدارا کنند و یا قربانی تحریم‌های سخت سیاسی و اقتصادی شوند و با کوچکترین مشکلی درآمدها بلوکه شده و مسئولان کشور مجبور شده برای کسب درآمد از بسیاری از اهداف خود چشم‌پوشی کنند.

یکی از راه‌های رهایی از اقتصاد تک‌محصولی در این قبیل کشورها، اهمیت دادن ویژه به گردشگری و توسعه‌ی این صنعت می‌باشد. گردشگری صنعتی مستقل است که می‌تواند مکمل درآمد حاصل از فروش نفت خام باشد و در بهبود تراز صادراتی کشورها و تولید ناخالص ملی موثر واقع شود. بی‌شک نباید به سادگی از کنار توسعه‌ی گردشگری عبور کرد. کشورهای عربی حوزه‌ی خلیج‌فارس از این طریق توانسته‌اند به خوبی به توسعه‌ی زیرساخت‌های کشورشان بپردازند و گام‌های موثری در حوزه‌ی تجارت بردارند. در کل می‌توان از گردشگری به عنوان صادرات پنهان یاد ‌کرد، صنعتی که درآمد حاصل از آن به شاخص‌های اقتصادی نظیر افزایش یا کاهش ارز ملی و نیز بازدید و خرید گردشگران از کشورها بستگی دارد.

طبق آمارهای موجود، جمعیت فعال در بخش گردشگری در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته بالغ بر 10 درصد نیروی کار می‌باشد در صورتی که در کشور ما تنها 50 هزار نیروی فعال در این بخش مشغول می‌باشند. با توجه به میزان گردشگران و توسعه‌ی این صنعت، دولتمردان می‌بایست با ایجاد زمینه‌های مناسب حدود یک و نیم میلیون نفر نیروی کار آموزش دیده را وارد این بخش کنند. این مسئله در کشورهایی که با کمبود نیروی کار روبه رو هستند ایجاد مشکل می‌کند چرا که نیروی کار ماهر نه تنها پرهزینه است بلکه ممکن است با مخالفت‌های دولت روبه رو شود که تمام این مسائل باعث می‌شود صنعت گردشگری نتواند جایگاه خود را پیدا کرده و پیشرفت کند. اما در ایران با توجه به این موضوع که با مازاد نیروی کار مواجه هستیم، ضرورت دارد دولت و سازمان گردشگری با ایفای نقش نظارتی و هدایتی خود و اتخاذ استراتژی‌های مناسب، موانع موجود بر راه توسعه‌ی گردشگری را شناسایی کرده و سپس راهکارهایی از جمله بالابردن سطح امکانات رفاهی در شهرها و جاده‌های ایران، افزایش هتل‌ها و مهمان‌پذیرها در شهرهای توریستی، توجه به خواسته‌های گردشگران، ایجاد فضاهای ارزان قیمت اقامتی، بازسازی و ترمیم اماکن تاریخی و گردشگری و ... برای از میان برداشتن این مسائل ارائه دهند. امید است که روزی صنعت گردشگری به یکی از بزرگترین واقعیت‌های اقتصادی در کشورهای در حال توسعه تبدیل شود.