واکسن کرونا؛ شرکت‌ها و کشور‌های پیشتاز کدامند؟/ از چین و روسیه تا اروپا و آمریکا

تحریریه پارسینه- حامد کشاورز : همه گیری کرونا و رکود کم سابقه در اقتصاد جهانی موجب شده تا زندگی میلیارد‌ها انسان در سراسر کره خاکی تحت تاثیر قرار بگیرد. در حالی که برخی کشور‌ها همچون ژاپن و اسپانیا توانسته بود تا اندازه زیادی شیوع این ویروس را مهار کنند، اما اکنون و در مرحله دوم گسترش آن، اوضاع بدتری از بهار گذشته دارند.

قرنطینه سراسری طولانی مدت به دلیل دشواری‌های اجرا، هزینه‌های اقتصادی گزاف و مشکلات روانی جانبی برای افراد، راه حل مورد علاقه دولت‌ها نیست، ضمن آن که تجربه هم نشان داده است تا این ویروس در سراسر جهان تحت کنترل در نیاید، هر آن امکان سرایت از کشوری به کشور دیگر وجود دارد.

به این ترتیب، در حال حاضر تنها امید مردم و دولت‌ها به ساخت واکسنی موثر برای مقابله با ویروس کرونا است تا به تدریج روال زندگی عادی از سر گرفته شود.

بنابر اطلاعات سامانه «ردیاب واکسن ویروس کرونا» در نیویورک تایمز، پژوهشگران در سراسر جهان مشغول توسعه بیش از ۱۶۵ واکسن برای مقابله با ویروس کرونا هستند و ۴۱ واکسن به مرحله آزمایش‌های انسانی رسیده اند. از این تعداد تا کنون دو واکسن روسی و چینی مورد تایید نهایی قرار گرفته اند، هشت واکسن در فاز سوم، ۱۱ واکسن در فاز دوم و ۲۰ واکسن هم در فاز اول آزمایش‌های انسانی قرار دارند.

آزمایش پیشابالینی : دانشمندان واکسن را به حیواناتی، چون موش و میمون تزریق می‌کنند تا ببینند آیا واکنشی که ایجاد می‌کند ایمن است یا خیر.

مرحله ۱ آزمایش سلامت : دانشمندان واکسن را به شمار اندکی از افراد تزریق می‌کنند تا سلامت و میزان (دوز) آن را آزمایش کنند و تایید شود که واکسن مذکور سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند.

مرحله ۲ آزمایش‌های گسترده تر : دانشمندان واکسن را به صد‌ها نفر که به چندین گروه، همچون کودکان و سالمندان، تقسیم شده اند تزریق می‌کنند تا ببینند آیا در میان آن‌ها عملکرد متفاوتی دارد یا خیر. این آزمایش‌ها ارزیابی بیشتری از سلامت و توانایی واکسن در تحریک سیستم ایمنی ارائه می‌کنند.

مرحله ۳ آزمایش درجه تاثیر : دانشمندان واکسن را به هزاران نفر تزیرق می‌کنند تا ببینند چند نفر از آن‌ها در مقایسه با کسانی که دارونما دریافت کرده اند دچار علائم می‌شوند. این آزمایش‌ها می‌توانند مشخص کنند که آیا واکسن از افراد در مقابل ویروس کرونا محافظت می‌کنند یا خیر. در ماه ژوئن سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرد که واکسن کرونا باید بتواند دست کم از ۵۰ درصد از افراد واکسینه شده محافظت کند تا به عنوان واکسنی موثر درنظر گرفته شود. به علاوه، مرحله سوم به قدر کافی گسترده است که اثرات جانبی نادری را که در مطالعات اولیه دیده نشده بود، آشکار سازد.

تایید شده : نهاد‌های ناظر در هر کشوری نتایج آزمایش‌ها را بررسی کرده و تصمیم می‌گیرند که آیا واکسنی را تایید کنند یا خیر. در جریان یک همه گیری ممکن است پیش از تایید رسمی، واکسنی اجازه استفاده اضطراری را بگیرد. زمانی که واکسنی مجوز گرفت، پژوهشگران افراد را همچنان زیر نظر می‌گیرند تا از ایمنی و اثرگذاری واکسن مطمئن شوند.

مراحل ترکیبی: راه حل دیگر برای توسعه سریع‌تر واکسن ترکیب مراحل است. برخی واکسن‌های ویروس کرونا در مرحله ۲/۱ قرار دارند که آزمایش آن‌ها از ابتدا به جای جمع کوچکی از افراد، بر روی صد‌ها نفر انجام می‌شود.

تا کنون دو واکسن ساخت روسیه و چین از سوی مقامات بهداشتی این کشور‌ها مورد تایید قرار گرفته اند. «انستیتو تحقیقات گامالیا» که بخشی از وزارت بهداشت روسیه است، در ماه ژوئن مرحله اول واکسن خود را آغاز کرد. روز ۱۱ اوت ولادیمیر پوتین، رئسی جمهور، اعلام کرد که این واکسن مورد تایید مقامات بهداشتی این کشور قرار گرفته و نام «اسپوتنیک وی» بر آن نهاد شد. این واکسن بدون آن که وارد مرحله سوم شود، مورد تایید قرار گرفته است و کارشناسان این اقدام را خطرناک توصیف کرده اند. در هر حال، خبرگزاری تاس گزارش داده است که ویتنام به زودی برای خرید ۵۰ تا ۱۵۰ میلیون دوز واکسن اقدام خواهد کرد.

«کانسینو بایالوجیکس» دیگر شرکتی است که اعلام کرده واکسنش مورد تایید قرار گرفته است. این شرکت چینی که در مشارکت با «آکادمی علوم پزشکی نظامی» به توسعه واکسن کرونا دست زد، در ماه ژوئن ارتش چین این واکسن را به عنوان «داروی مورد نیاز ویژه» برای مدت یک سال تایید کرد. در ماه اوت هم ریاض اعلام کرد که مرحله سوم آزمایش این واکسن در عربستان سعودی انجام خواهد شد. مقامات چینی روز ۱۷ اوت مجوز ثبت رسمی آن را به عنوان اولین واکسن کرونای این کشور را صادر کردند.

از شناخته شده‌ترین واکسن‌هایی که در آخرین مرحله آزمایش قرار دارند، واکسنی است که توسط «مدرنا» در حال توسعه است. دولت آمریکا برای پیشبرد تلاش‌های مدرنا نزدیک به ۱ میلیارد دلار به آن کمک کرده بود. مدرنا در شراکت با «انستیتو ملی بهداشت» آمریکا دریافته است که این واکسن می‌توانند از میمون‌ها در مقابل ویروس کرونا محافظت کند. مرحله سوم آزمایش این واکسن از ۲۷ ژوئیه آغاز شده و قرار است نزدیک به ۳۰ هزار آمریکایی در آن حضور داشته باشند. دولت آمریکا ۱.۵ میلیارد دیگر در قبال دریافت ۱۰۰ میلیون دوز واکسن تایید شده، به این شرکت اهدا کرد.

واکسن مشترک شرکت سوئدی انگلیسی «آسترازنکا» و «دانشگاه آکسفورد» انگلیس هم در مرحله ترکیبی دوم و سوم قرار دارد. مرحله ۳/۲ در انگلیس و هند و مرحله سه در برزیل و آفریقای جنوبی در جریان است. دولت آمریکا در ماه مه ۱.۲ میلیارد دلار برای تولید این واکسن کمک کرد. آسترازنکا اعلام کرده است چنانچه در این مرحله نتایج مثبتی حاصل شود، واکسن تولیدی می‌تواند تا ماه اکتبر به صورت اضطراری توزیع شود. ظرفیت کامل تولید واکسن توسط این شرکت، ۲ میلیارد دوز است.

شرکت‌های «بایو اِن تک» آلمان، «پیفایزر» آمریکا، و «فوسان فارما»‌ی چین هم تلاش مشترکی را برای تولید واکسن پیش می‌برند که از ۲۷ ژئن مرحله ۳/۲ آن با ۳۰ هزار داوطلب در کشورهایی، چون آمریکا، آرژانتین، برزیل و آلمان آغاز شده است. دولت ترامپ قراردادی به ارزش ۱.۹ میلیارد دلار در ازای ۱۰۰ میلیون دوز واکسن برای تحویل در ماه دسامبر با گزینه خرید ۵۰۰ میلیون دوز دیگر را با این مجموعه منعقد کرده است. همزمان، ژاپن ۱۲۰ میلیون و اتحادیه اروپا ۴۰۰ میلیون دوز از واکسن این شرکت‌ها را پیش خرید کرده اند. پیفایزر گفته است که این مجموعه می‌تواند تا پایان سال ۲۰۲۱، بیش از ۱.۳ میلیارد دوز از واکسن کرونا را تولید کند.

«انستیتو ووهان محصولات بیولوژیکی»، «سینوفام» در شراکت با «انستیتو پکن محصولات بیولوژیکی»، و «سینووَک» دیگر شرکت‌های چینی هستند که در مرحله سوم آزمایش واکسن کرونا قرار دارند. «انستیتو تحقیقات کودکان مورداک» در استرالیا هم وارد مرحله سوم آزمایش واکسن کرونا شده است.

«زایدوس کادیلا» در هند، «ایمپریال کالج لاندن» و «مورنینگ ساید ونچرز» در انگلیس، «انگس» و «دانشگاه اوزاکا» و «تاکارا بایو» در ژاپن، «آرکتوروس تراپیوتیکس» آمریکا و «مدرسه پزشکی دوک- دانشگاه ملی سنگاپور»، از دیگر شرکت یا گروه شرکت‌هایی هستند که کار تولید واکسن کرونا را دنبال میکنند.