دود سیگار در چشم نوجوانان!

تحریریه پارسینه: پُک کوتاهی به سیگار می‌زند. حلقه‌های دود می‌پیچد به هُرم داغ هوا و می‌خورد توی صورت دوستش که شانه به شانه او نشسته. خاکستر سیگار را می‌تکاند و باقی مانده‌اش را می‌دهد به دوستش. صدای خنده دخترها به آسمان می‌رود و لابلای سر و صداهای دیگری که در پارک به گوش می‌رسد، گم می‌شود. دخترها سن و سالی ندارند. به نظر 12 یا 13 ساله می رسند. روپوش های مدرسه هنوز بر تن‌شان نشسته. پاکت سیگار و فندک کنار دستشان است تا تمام مدتی که دور هم نشسته اند، سیگار دود کنند. البته دخترها تنها نیستند! دور تا دور پارک، پر است از دخترها و پسران کم سن و سالی که در گعده های دوستانه نشسته اند و حلقه های دود را به هوا می فرستند. چند قدم آن طرف تر، اما پسرهای نوجوان یله داده اند به همدیگر. بوی تند «گُل» با گرمی هوا آمیخته و سیلی می زند توی صورت. پسرها ابایی ندارند و بدون توجه به آدم های دور و برشان گل می کشند؛ مخدری که این روزها به ماده ای محبوب بین نوجوانان و جوانان تبدیل شده و با قیمت کم و خیلی آسان در اختیارشان قرار می گیرد. این روزها شهر پر شده از دختران و پسران نوجوانی که در گوشه و کنار شهر دور هم می نشینند و سیگار یا گل یا قلیان می کشند.

قبحی که ریخته است!

 فرقی نمی کند؛ چه توی پارک و فضاهای سبز چه حوالی مدرسه و کنج پاساژها و  هر جای دیگری که فکرش را بکنید، نوجوانان در حا کشیدن سیگار هستند! اگر تا پیش از این مصرف دخانیات توسط مردان میانسال نیز تابو به شمار می آمد، حالا اما در شهرهای مختلف شاهد کاهش سن مصرف آن هستیم. در این میان، اما در سال های اخیر، زنان نیز به مصرف گرایش پیدا کرده اند و همین هم شده که روزانه و در لابلای روزمره ها و دلمشغولی هایمان شاهد نوجوانانی هستیم که بی پروا سیگار یا ماده مخدر گل می کشند؛ بدون اینکه از عوارض و پیامدهای این امر آگاه باشند.

آمارها چه می گویند؟

آمارهای موجود نیز کاهش سن مصرف دخانیات را تایید می کند. سال گذشته بود که فرزانه فراهانی، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت در این باره در گفت و گو با رسانه ها گفت: «نتیجه آخرین مطالعه‌ای که در خصوص وضعیت مصرف دخانیات در بین نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله انجام دادیم، این بود که مصرف سیگار در بین دختران همین گروه سنی، ۱۳۳ درصد افزایش پیدا کرده و از ۹ دهم درصد به ۲/۱ دهم درصد رسیده است.» نتیجه آخرین مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۵ و در خصوص وضعیت مصرف دخانیات در بین نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله انجام شد، این بود که مصرف سیگار در بین دختران همین گروه سنی، نسبت به مطالعه دوره قبلی که در سال ۱۳۸۷، انجام شده بود، ۱۳۳ درصد افزایش پیدا کرده و از ۹ دهم درصد به ۲/۱ دهم درصد رسیده است و این نشان می‌دهد که مصرف سیگار در بین نوجوان دختر ۱۳ تا ۱۵ ساله ۲ برابر شده است. «سعید صفاتیان» ، مدیرکل پیشین درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، کارشناس و پژوهشگر حوزه اعتیاد نیز در گفت و گو با رسانه ها نیز با بیان اینکه اعتیاد در جوانان به سمت مواد مخدر جدید در حال افزایش است، گفت: آموزش و پرورش نیز باید در این زمینه فعال‌تر باشد و برنامه‌های آموزشی و پیشگیرانه را در مدارس و مراکز آموزشی پیاده‌سازی کند. این همکاری و اتحاد می‌تواند به بهبود وضعیت اعتیاد در کشور کمک کند و آسیب‌های ناشی از آن را کاهش دهد. آموزش و پرورش باید به موضوع اعتیاد توجه بیشتری داشته باشد و نباید از اعلام مشکلات پرهیز کند. وی افزود: اگر در یک مدرسه سه نفر معتاد وجود داشته باشند و به آن‌ها کمک نشود، این سه نفر می‌توانند به دیگران آسیب بزنند و در نهایت تعداد معتادان افزایش یابد. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت پیشگیری و حمایت از دانش‌آموزان است. اگر در مدارس دو درصد از دانش‌آموزان مصرف‌کننده مواد مخدر باشند، این عدد می‌تواند به سرعت افزایش یابد و به چهار درصد برسد. بنابراین نیاز به توجه جدی به این موضوع وجود دارد. صفاتیان به نگرانی‌ها در مورد افزایش مصرف مواد مخدر، به‌ویژه در بین دانش‌آموزان دبیرستانی اشاره کرد و گفت: این مسئله بسیار جدی است. مواد مخدری مانند ماری‌جوانا به‌طور فزاینده‌ای عادی شده و این موضوع می‌تواند عواقب خطرناکی به همراه داشته باشد. این نیاز به یک رویکرد مستقل و تخصصی در حوزه پیشگیری و درمان دارد. به‌ویژه در مدارس، باید برنامه‌های مؤثری طراحی شود که به دانش‌آموزان کمک کند تا با خطرات اعتیاد آشنا شوند و مهارت‌های لازم برای مقابله با فشارهای اجتماعی را یاد بگیرند.

پای مواد مخدر به مدارس باز شده است

کاهش سن مصرف دخانیات و باز شدن پای آن به مدارس، موضوعی انکارناشدنی است. مهدی، دانش آموز 14 ساله ای است که در یکی از مدارس غیرانتفاعی درس می خواند. او می گوید که همکلاسی‌هایش به راحتی و با ترفندهای مختلف در مدرسه «گل» جابه جا می کنند و می فروشند: «جاهای مختلفی آن را پنهان می کنند و بعد به یگدیگر آدرس می دهند؛ مثلا لای فلان آجر دیواری که کسی خیلی سمتش نمی رود. حتی یکی دوباری دیده ام که آنها مشروب نیز به مدرسه می آورند و می فروشند.» خیلی از کسبه ای که در اطراف مدارس مغازه دارند، می گویند که بارها دیده اند که دانش آموزان کم سن و سال بعد از تعطیلی مدرسه از دکه ها و سوپری ها سیگار می خرند و در فضای سبزی که وجود دارد، شروع به سیگار کشیدن می کنند. محسن، مرد میانسالی که روبه روی یک مدرسه پسرانه مغازه دارد، این موضوع را تایید می کند و می گوید: «من خودم به هیچ عنوان به بچه ها سیگار نمی فروشم؛ اما دیده ام که خیلی وقت ها بچه ها حوالی مدرسه سیگار تهیه می کنند و دور هم آن را مصرف می کنند. خیلی وقت ها هم از کنارشان رد که می شوم، بوی گل به مشامم می خورد! یکی دوباری به اولیا مدرسه تذکر داده ام، اما فایده ای نداشته است! با خود بچه ها هم همکلام که می شوم، برخورد خیلی مناسبی ندارند و شروع به فحاشی می کنند!»

فروش دخانیات به کودکان، ممنوع!

 این درحالی است که براساس قانون، فروش دخانیات به کودکان زیر 18 سال ممنوع است. قانون جامع مبارزه با دخانیات در سال ۱۳۹۸ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و برای متخلفان جریمه هایی را در نظر گرفته است. اما بنا به گفته کارشناسان هر سه سال یک‌بار این جرائم باید به‌روزرسانی شوند. در سال ۱۳۹۸ جرائم تبلیغات به حدود ۴۴ میلیون تومان، جرائم فروش بدون پروانه به حدود ۲۶ میلیون تومان، جریمه فروش به افراد پایین‌تر از ۱۸ به ۸ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان و جریمه مصرف دخانیات در اماکن عمومی به ۸۷ هزار تومان رسیده بود. با این وجود، این قوانین نتوانسته راه گشا باشد و همین هم شده که حالا، تمایل به مصرف بین نوجوانان و جوانان زیاد شده است. در این باره غلامعلی افروز، روانشناس و استاد ممتاز دانشگاه تهران ضمن هشدار نسبت به مصرف مواد اعتیاد آور نظیر گل، حشیش و کراک در بین دانش آموز دبیرستانی در گفت و گو با رسانه ها گفت: مکان فروش برخی از فروشنده‌های مواد مخدر و اعتیادآور نظیر گل، حشیش و کراک مقابل دبیرستان‌هاست و برخی از دکه‌ها و مغازه‌ها در کنار کاسبی خود گل، حشیش و ... می فروشند که نشان از سود این مواد برایشان دارد. این استاد ممتاز دانشگاه تهران با اشاره به کاهش سن مصرف مواد مخدر و اعتیاد آور گفت که برخی نوجوانان با اهدافی نظیر سرخوش شدن این مواد را مصرف کرده و یکدیگر را به مصرف آن ترغیب و تشویق می کنند. این روانشناس همچنین این را هم گفت که بعضا نوجوانان و جوانان حاضر در مهمانی‌هایی نظیر جشن تولد همراه با دوستان خود، مواد اعتیادآوری نظیر حشیش را به عنوان سوپرایز آن مهمانی مصرف می کنند و یا این مواد را در قالب قرص به یکدیگر تعارف می کنند تا به سرخوشی برسند، حال آنکه این سرخوشی محدود است و پس از مدتی دچار کسالت می شوند. افروز معتقد است که اعتیاد به وسایل الکترونیکی و اعتیاد به مواد مخدر دو اعتیاد خطرناک در کشور محسوب می شوند. غلامرضا ترابی، روان‌پزشک نیز در گفتگو با اطلاعات، نگاهی کلان‌تر به ماجرای اعتیاد به سیگار دانش‌آموزان دارد و معتقد است شروع به سیگار کشیدن می‌تواند منجر به شروع یک اختلال روان‌پزشکی تازه شود. او می‌گوید شروع مصرف سیگار در نوجوانی، هم نشانگر وجود آسیب‌پذیری بالای نوجوان و هم عاملی برای ایجاد مشکلات روانی و جسمی شدیدتر است‌ و  باید تلاش کرد تا سن شروع مصرف دخانیات بالاتر برود.  به گفته وی وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش باید با همکاری هم و اخذ نظر مشورتی انجمن علمی روان‌پزشکان ایران و سایر مراکز علمی، سازوکار لازم را برای شناسایی و هدایت نوجوانان مصرف‌کننده سیگار به مراکز غربالگری و حمایتی، طراحی و اجرا کنند. پرداخت هر نوع هزینه و سرمایه‌گذاری در این مسیر با کاهش بار بالای عوارض جسمی و روانی سیگار، معقول و به‌صرفه خواهد بود.

ترویج دخانیات توسط سلبریتی ها

البته این هشدارها درحالی است که در سال های اخیر، به وفور شاهد استعمال دخانیات توسط سلبریتی های زن و مرد در فیلم ها و سریال های تلویزیونی هستیم؛ موضوعی که به راحتی می تواند منجر به ترویج این مواد در بین دانش آموزان و جوانان شود؛ چرا که سلبریتی ها به عنوان مرجع و الگوی جوانان و نوجوانان نقش مهمی در این زمینه دارند و نوجوانی که در سنین حساس قرار دارند با تقلید و پیروی از آنها می توانند به سمت و سوی مصرف این مواد روی آورند. همانطور که گفته می شود دوره نوجوانی، دوره‌ای حساس و شگرف و حد فاصل کودکی و جوانی است. بنابراین  خانواده‌های هوشیار باید با آگاهی از شرایط ویژه این دوره، همواره مراقب فرزندان نوجوان خود باشند. موقعیت حساس شأن را درک کنند و هرچه بیشتر آنها را در پناه خود بگیرند. وقتی که مشکلات نوجوان در محیط خانه و در جمع صمیمی خانواده بدون ترس از تنبیه و شماتت مطرح شود و از طریق راه حل‌های منطقی والدین رفع گردد، دیگر نیازی به حضور و دخالت دوستان و همسالان نیست. نقش تربیتی خانه و خانواده به عنوان محیطی که فرزندان بیشترین وقت خود را در آن می‌گذرانند تا جایی مهم است که به جرأت می‌توان گفت، منشأ تمام موفقیت‌ها و شکست‌ها را باید در شیوه تربیتی خانواده‌ها جستجو کرد. والدین باید هوشیار باشند و ارتباطات، رفتار و آمد و شدهای نوجوان خویش را تحت نظر بگیرند، و اگر احساس کردند بلای مهلک سیگار، گریبان فرزندانشان را گرفته با سعه صدر و بدون فوت وقت این نطفه شوم را خفه کنند.