.svg)
از ناهمخوانی شناختی تا تغییر موضع؛ چرا به خود دروغ می‌گوییم؟
پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهند که خودفریبی، برخلاف تصور رایج، نه‌تنها رفتاری آگاهانه نیست، بلکه می‌تواند به‌سادگی و بدون هیچ انگیزه‌ای رخ دهد.
به گزارش پارسینه و به نقل از psychologytoday،این پدیده، که در ظاهر بی‌ضرر به نظر می‌رسد، در واقع می‌تواند باورهای فرد را به‌تدریج دگرگون سازد و او را از مواضع اصیل و درونی‌اش دور کند.
دلایل خودفریبی
افراد به دلایل متعددی به خود دروغ می‌گویند؛ از جمله تمایل به حفظ انسجام رفتاری و اجتناب از احساس ناهماهنگی. با این حال، مطالعه‌ای جدید نشان داده است که حتی بدون وجود مشوق یا فشار بیرونی، صرفاً قرار گرفتن در جایگاه مخالف یک دیدگاه می‌تواند منجر به تغییر باور شود.
از خوداقناعی تا خودفریبی
مطالعه‌ای مشترک از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) در سال ۲۰۲۵، خودفریبی را نوعی خوداقناعی معرفی می‌کند. در این فرآیند، فرد با ارائه استدلالی در دفاع از دیدگاهی که در ابتدا با آن موافق نبوده، به‌تدریج به آن باور پیدا می‌کند. این تغییر، به‌ویژه زمانی رخ می‌دهد که فرد در موقعیتی قرار گیرد که نیازمند هماهنگی میان رفتار و باورهایش باشد—وضعیتی که در روانشناسی با عنوان «ناهمخوانی شناختی» شناخته می‌شود.
شواهد تجربی
در دو آزمایش آنلاین با مشارکت بیش از ۴۰۰۰ نفر، پژوهشگران دریافتند که صرفاً مواجهه با اطلاعات و ارائه استدلال در دفاع از دیدگاه مخالف، می‌تواند موجب تغییر موضع افراد شود—even بدون هیچ‌گونه انگیزه یا پاداش. در یکی از این مطالعات، شرکت‌کنندگان باید میزان باور خود به چند گزارهٔ سیاسی را ارزیابی می‌کردند. سپس برخی از آن‌ها موظف شدند استدلالی موافق یا مخالف بنویسند، و برخی دیگر صرفاً خلاصه‌ای از آن را ارائه دهند. نتایج نشان داد که افراد در هر دو گروه، پس از دفاع از دیدگاه مخالف، موضع خود را تغییر دادند.
در مطالعهٔ دوم، همین روند با تغییراتی تکرار شد و مشخص گردید که حتی خلاصه‌نویسی ساده، بدون هدف اقناع، به همان اندازه مؤثر است.
پیامدهای شناختی و اخلاقی
این یافته‌ها نشان می‌دهند که تغییر باور، الزاماً نتیجهٔ تلاش آگاهانه یا تمایل به انسجام نیست؛ بلکه ممکن است صرفاً با قرار گرفتن در جایگاه مخالف رخ دهد. در چنین شرایطی، فرد نه‌تنها ممکن است تحت تأثیر سخنان دیگران قرار گیرد، بلکه حتی ممکن است به باورهایی که خود بیان کرده—اما در ابتدا به آن‌ها اعتقاد نداشته—ایمان بیاورد.
راهکارهای مقابله با خودفریبی
برای جلوگیری از لغزش به‌سوی باورهای نادرست، ضروری است که فرد نسبت به فرآیندهای ذهنی خود آگاه باشد. مواجهه با دیدگاه‌های مخالف می‌تواند موجب کشف ظرافت‌هایی شود که پیش‌تر نادیده گرفته شده‌اند، اما در عین حال ممکن است فرد را از مواضع صادقانه‌ای که طی سال‌ها شکل گرفته‌اند، دور سازد.
جمع‌بندی
دروغ گفتن به خود، حتی بدون انگیزه‌ای مشخص، رفتاری رایج و در عین حال خطرناک است. برای حفظ انسجام درونی و وفاداری به باورهای اصیل، ضروری است که فرد با تأمل و آگاهی، مواضع خود را مرور کند و اجازه ندهد مواجههٔ سطحی با اطلاعات، مسیر اخلاقی و فکری او را منحرف سازد.
ارسال نظر