کمبود ۸۰ درصدی پاکبانان چه چالش هایی برای تهران ایجاد کرده است؟

به گزارش پارسینه به نقل از دنیای اقتصاد؛ رسیدگی به وضعیت «نظافت شهر تهران» در صدر درخواست‌های تلفنی شهروندان از مدیریت شهری قرار گرفت. طی ۲ ماه گذشته، گلایه‌های شهروندان از کیفیت «نگهداشت پایتخت» در سه مورد رفت‌وروب، حمل زباله و تمیزسازی معابر کوچه‌ها ۲۰ تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کرده است. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» درباره این تغییر چهره پایتخت نشان می‌دهد، خروج اتباع خارجی باعث «کاهش ۸۰ درصدی پاکبانان» در سطح شهر شده است. آنها در گروه «کارگران ارزان» طبقه‌بندی می‌شوند و برای جایگزینی‌شان، طرح «استخدام پاکبانان ایرانی» با شرایط ویژه در دستورکار است.

 

 شهرداری تهران درصدد استخدام و به کارگیری نیروی کار برای مشاغل حوزه خدمات شهری (نگهداشت شامل رفت‌و روب معابر و آبیاری پارک‌ها و فضای سبز) است؛ در پی استمرار خروج مهاجران افغان از کشور طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر؛ بخش خدمات شهری و فضای سبز با چالش کمبود پاکبان و باغبان مواجه شده است؛ هر چند اطلاعیه رسمی درباره این وضعیت از سمت مدیریت شهری منتشر نشده اما فراخوان‌های مرتبط با استخدام کارگر ایرانی و از آن مهم‌تر، مشاهدات شهروندان از سطح کیفیت «رسیدگی به تمیزی معابر شهر»، در کنار تذکر عضو شورای شهر در جریان جلسه علنی روز هفتم مرداد ماه مشخص می‌کند «نظافت معابر و خشکی بخشی از درختان پارک‌ها» در حال حاضر به سبد مشکلات پایتخت افزوده شده است. 

در این شرایط شهرداری تهران درصدد است با جذب کارگران ایرانی برای مشاغل پاکبانی چالش کمبود پاکبان در شهر تهران را مرتفع کرده و از این رو با اعلام فراخوان‌های کشوری درصدد جذب نیروی کار برآمده است. بخشی از فراخوان‌های شهرداری برای جذب پاکبان به مزایای این کار از جمله بهره‌مندی از بیمه تامین اجتماعی، بیمه تکمیلی و دستمزد ماهانه 20 تا 22‌میلیون تومانی پرداخته است.

داوود گودرزی معاون خدمات شهری شهرداری تهران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، جزئیات گذار از «پاکبان افغان» به «پاکبان ایرانی» را تشریح کرد و خواستار «مشارکت شهروندان در پاکیزه نگه‌داشتن شهر» شد. در این شرایط خبرنگار دنیای اقتصاد برای بررسی تاثیر خروج اتباع افغان از کشور بر سطح خدمات حوزه شهری و فضای سبز با چند تن از نیروهای پاکبان و باغبان ایرانی و افغان فعال در مناطق مختلف شهر تهران گفت‌وگو کرد؛ این گفت‌وگوها درحالی‌که بیانگر زحمات چند ساله نیروی کار اتباع برای پاکیزه نگاه داشتن شهر تهران است؛ بخشی از چالش‌های این کار و علت عدم تمایل نیروی کار ایرانی برای انجام این مشاغل را بیان می‌کند.

نگهداشت مویرگی شهر از میان رفت

ناصر امانی عضو شورای شهر تهران در جریان جلسه 345 شورای اسلامی شهر تهران گفت: با خروج بخش قابل‌توجهی از پاکبانان افغان از کشور، نگهداشت شهر دچار چالش‌های اساسی شده است؛ وی تاکید کرد که در بازدیدهای خود از مناطق یکی از پیمانکاران حوزه خدمات شهری از کاهش تعداد پاکبانان خود از 135 نفر به 35 نفر به دلیل خروج اتباع افغان خبر داده و اضافه کرد که از این 35 نفر نیز تنها 5 نفر کارگر ایرانی هستند.

امانی ادامه داد: اقدام شهرداری تهران در کاهش تعداد پیمانکاران بخش خدمات شهری از بیش از 145 مورد به حدود 15 پیمانکار در بروز وضعیت کنونی دخیل بوده است. داده‌های سامانه 137 نیز این نارضایتی و افزایش درخواست برای تخلیه مخازن زباله و درخواست رفت‌ و روب خیابان‌ها را تایید می‌کند. بررسی‌ها حاکی از آن است که کاهش تعداد پاکبانان و همچنین کم کردن تعداد پیمانکاران حوزه خدمات شهری در بروز این مساله دخیل است. درحالی‌که در گذشته تعدد پیمانکاران و نظارت شهرداری مناطق زمینه‌ساز ارائه خدمات بهتر در حوزه نگهداشت شهر شده بود؛ امروز شهر تهران با چالش بزرگ عدم رقابت میان پیمانکاران حوزه خدمات شهری مواجه شده و این موضوع نیز مزید بر عامل خروج پاکبانان افغان بر چالش‌های شهر افزوده است. 

پاکبانی شغلی با 12 ساعت کار

اگر به شکل معمول در ساعات ابتدایی روز از خانه خارج می‌شوید یا عادت به ورزش صبحگاهی در پارک‌های تهران دارید حتما متوجه کاهش تعداد پاکبانان و همچنین باغبانان فضای سبز در ماه‌ها و هفته‌های اخیر و تاثیر آن بر کثیفی بیشتر شهر و حتی خشکی درختان شهر و بوستان‌ها شده‌اید. با این وجود همچنان در ساعات صبحگاهی می‌توانید در سطح شهر با پاکبانان مواجه شده و از آنها شرایط کاری‌شان را جویا شوید.

در عین حال کاهش محسوس تعداد پاکبانان وباغبانان افغان نیز از دیگر مواردی است که در شهر تهران مشهود است؛ با این وجود برای تهیه این گزارش موفق به صحبت با جوان پاکبان از اتباع افغان شدیم؛ ساعت حدود 6 صبح بود و اولین شیفت کاری این پاکبان جوان به پایان رسیده بود، وی در توصیف شرایط کاری پاکبانان افغانستانی برایمان شرح داد که آنها روزی 12 ساعت مشغول به کار پاکبانی هستند، البته این 12 ساعت مستمر نبوده و طی 3 شیفت کاری یعنی از 12 شب تا 6 صبح، از 9 تا 12 ظهر و از ساعت 14 بعدازظهر تا 17 انجام می‌شود. وی ادامه می‌دهد که حجم کار در شیفت شب بیشتر است و اگر دست شما در کار تند نباشد ممکن است که کار تا ساعت 8 صبح نیز به طول بینجامد.

وی ادامه می‌دهد در ماه‌های ابتدایی امسال برای این حجم کار حقوق ماهانه 11‌میلیون تومانی دریافت می‌کرده و در 2 ماه اخیر که بخش عمده‌ای از کارگران هموطنش به افغانستان بازگشته‌اند و بر حجم کار آنها افزوده شده، حقوق او به 14‌میلیون تومان می‌رسد. این جوان افغان ادامه می‌دهد که تقریبا 4 سال قبل برای کار به ایران آمده و از همان ابتدا به‌عنوان پاکبان در ایران مشغول به کار است؛ وی در این سال‌ها در محلی که شهرداری برای اسکان پاکبانان تهیه کرده در کنار سایر پاکبانان افغان زندگی می‌کند. پاکبانان افغان پس از اتمام شیفت کاری برای استراحت به محل اسکان بازمی‌گردد و صبحانه، ناهار و شام خود را آنجا می‌خورند.

در خلال صحبت با جوان افغان، سرکارگر او که مرد میانسال ایرانی است از راه می‌رسد و این مرتبه، وی شرایط کار پاکبانی را برایمان شرح می‌دهد. وی صحبت‌های جوان افغان در خصوص ساعات کاری و حقوق این کارگران را تایید کرده و اضافه می‌کند؛ هر یک از کارگران ماهانه 3‌میلیون تومان از حقوق خود را برای خرج خوراک روی هم گذاشته و هر روز یکی از آنها مسوول خرید و آماده‌سازی صبحانه، ناهار و شام است.

وی ادامه می‌دهد کار پاکبانی تعطیلی ندارد و این موضوع جزو دشواری‌های این کار است. این گروه از شاغلان اتباع افغان در تهران، درآمدشان در حدی نیست که بتوانند بخشی از آن را هر ماه برای خانواده‌شان در افغانستان، کنار بگذارند. این سرکارگر ایرانی وضعیت را اینطور برآورد می‌کند که «تعداد پاکبانان با خروج اتباع افغان نصف می‌شود» و می‌گوید به‌رغم بیشتر شدن شیفت کاری پاکبانان موجود، اما در ارائه خدمات شهری با چالش کمبود نیرو مواجه هستیم. از این سرکارگر حقوق پاکبان ایرانی را نیز جویا می‌شویم؛ وی می‌گوید کارگران ایرانی شاغل در حوزه خدمات شهری حقوقی از 14 تا 16‌میلیون تومان یعنی معادل حقوق پایه وزارت کار و مقداری بیشتر دریافت می‌کنند،

این رقم بسته به پیمانکار متفاوت است. وی اضافه می‌کند که شغل پاکبانی برای کارگر ایرانی نیز هر 7 روز هفته است؛ اما معادل قانون کار ماهی 2.5 روز مرخصی دارد و در عین حال ساعات شیفت کاری برای پاکبانان ایرانی کمتر در نظر گرفته شده که البته میزان دقیق آن می‌تواند در مناطق مختلف تهران متفاوت باشد. وی درخصوص کاهش ارائه خدمات شهری نیز می‌گوید: با توجه به کاهش تعداد پاکبانان به‌رغم افزایش شیفت برای نیروها امکان ارائه خدمات بیشتر وجود ندارد.

در گشت‌وگذار خود در پایتخت که با هدف صحبت با پاکبانان و باغبانان است با پیرمرد پاکبانی هم‌صحبت شدم که درحال جارو زدن معابر شهر است؛ وی می‌گوید حدودا 2 ماه می‌شود که به‌عنوان پاکبان مشغول به کار شده است. پیش از این با ماشین سواری خود بار جابه‌جا می‌کرد و حالا که ماشین سواری او به علت تصادف در پارکینگ است برای امرار معاش در این شغل مشغول به کار شده است. وی ادامه می‌دهد که از شغل خود راضی است چرا که از بیمه درمانی برخوردار است. پیرمرد پاکبان در خصوص ساعت کاری خود می‌گوید: پاکبانی برای کارگران، در 2 شیفت کاری قابل انجام است؛ شیفت شب که از 12 شب شروع شده و تا 6 یا 7 صبح ادامه دارد و شیفت صبح که از 7 صبح تا 12 ظهر و از ساعت 14 تا 17 انجام می‌شود. این پاکبان ایرانی در شرایط کنونی به ازای یک شیفت کار ماهانه 16 تا 18‌میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند.

وی می‌گوید در یک ماه ابتدایی کار خود در شیفت شب مشغول به کار بود؛ اما سرکارگر به دلیل سن و سال و دشواری کار در شب پس از یک ماه او را روزکار کرد. وی ادامه می‌دهد: کار شیفت روز آسان‌تر است و در عین حال گاهی مغازه‌داران و مردم به پاکبانان نوشیدنی خنک می‌دهند و این دست اتفاقات از دشواری کار می‌کاهد. پیرمرد پاکبان تاکید دارد اگرچه پیمانکاران شهرداری درصدد جذب پاکبان ایرانی هستند، اما همچنان اغلب پاکبانان موجود در سطح شهر از اتباع افغان هستند، وی در خصوص تعطیلی نیز می‌گوید پاکبانی روز تعطیل ندارد، اما هر کارگر در ماه 2 روز مرخصی دارد.

پایتخت به چند پاکبان نیاز دارد؟

تهران شهری است که در ساعات روز بالغ بر 13‌میلیون نفر و در شب 9‌میلیون نفر را در خود جای داده است، بنابراین این شهر پذیرای 10 تا 14 درصد جمعیت کشور در خود است. طبیعتا نگهداشت صحیح این شهر با این جمعیت کار آسانی نیست و نیاز به استفاده از تعداد زیادی نیروهای خدمات شهری دارد. طی سال‌های گذشته شهرداری تهران با هدف کاهش هزینه نگهداشت شهر و ارائه خدمات بهتر در این حوزه نسبت به استخدام نیروهای افغان اقدام کرد به نحوی که سال گذشته معاون خدمات شهری شهردار تهران از فعالیت 10 هزار پاکبان افغان در شهر تهران خبر داد.

با توجه به شیفت کاری 2 برابری تعیین شده برای پاکبانان افغان، اگر قرار باشد که خدمت مشابهی از سوی پاکبانان ایرانی ارائه شود طبیعتا نیاز است که تعداد نیروهای پاکبان ایرانی به کار گرفته شده 2 برابر باشد. تامین این تعداد پاکبان در شرایطی که به گفته مدیران شهری نیروی کار ایرانی تمایلی به انجام چنین خدماتی ندارد و بنابراین تامین تعداد کافی پاکبان برای پایتخت دشوار است.

درختان قربانی کمبود باغبان

در ادامه بررسی تاثیر خروج اتباع افغان بر موضوع نگهداشت شهری با چند تن از باغبانان فضای سبز بوستان‌ها در مناطق مختلف شهر گفت‌وگوهایی انجام شد. اولین باغبان پیرمردی با 28 سال سابقه فعالیت است؛ وی می‌گوید: من زمانی به‌عنوان باغبان در شهرداری تهران مشغول به کار شدم که آقای کرباسچی شهردار تهران بود و حدود 2 سال دیگر نیز باید بازنشسته شوم. وی از سختی‌های این شغل اینگونه یاد می‌کند که هر روز از ساعت 5صبح تا ساعت 13 بدون هیچ‌گونه تعطیلی در گرما و سرما مشغول به فعالیت است. او ادامه می‌دهد: میزان حقوق دریافتی باغبانان فضای سبز بسته به پیمانکاری که در منطقه حضور دارد متفاوت است، اغلب پیمانکاران حقوق پایه را می‌پردازند، اما برخی از آنها حقوق بیشتری نیز پرداخت می‌کنند. وی ادامه می‌دهد: ما سال گذشته حقوق 10‌میلیون و 700 هزار تومانی دریافت می‌کردیم، حقوق 3 ماه ابتدایی امسال نیز بر مبنای حقوق سال قبل پرداخت شد و از تیر ماه حقوق ما به 13‌میلیون و 700 هزار تومان رسید.

البته در شرایط کنونی با این حقوق نمی‌توان زندگی کرد و اغلب باغبانان شهرداری بعد از این کار مجبور هستند که کار دیگری داشته باشند، من بعد از اتمام ساعات کاری خود به‌عنوان باغبان با ماشین شخص خود نسبت به جابه‌جایی مسافر اقدام می‌کنم و حتی درآمد بیشتری از آن شغل دارم. این باغبان سالخورده از خروج نیروهای اتباع طی ماه‌های اخیر و افزایش وظایف محوله می‌گوید و اضافه می‌کند: بیش از 50 درصد باغبانان این منطقه را اتباع افغان تشکیل می‌دادند که در حال حاضر بیش از 90درصد آنها رفته‌اند و همین موضوع باعث شده تا بر حجم کار ما افزوده شود.

اگرچه سرکارگر از ما می‌خواهد که روزانه به فضای سبز بیشتری رسیدگی کنیم، اما به واقع چنین امری میسر نیست و نتیجه آن کاهش آبیاری فضای سبز و در نتیجه خشکی درخت‌ها و گیاهان است. در پارک دیگری با باغبان میانسالی هم صحبت می‌شوم که حدود 15سال سابقه فعالیت در این کار را دارد؛ وی می‌گوید برای 8 ساعت کار سخت در هفت روز هفته حقوق پایه را دریافت می‌کند؛ البته باغبانانی که قرارداد مستقیم با شهرداری دارند حقوق بیشتری در حدود 20 تا 22‌میلیون تومان نیز دریافت می‌کنند. وی می‌گوید با 3 فرزند نمی‌توان خرج زندگی را با این حقوق داد و بنابراین بعدظهر مشغول کار خدماتی می‌شود. این باغبان میانسال با اشاره به کاهش 70درصدی باغبانان در پی خروج اتباع افغان از کشور می‌گوید: جوانان ایرانی با این حقوق حاضر به انجام این شغل نیستند؛ در حال حاضر کارگران میدان میوه و تربار حقوق به مراتب بیشتری دریافت می‌کنند و طبیعتا کسی تمایلی برای انجام چنین کاری را ندارد.  

داوود گودرزی معاون خدمات شهری و محیط زیست شهرداری تهران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» در خصوص برنامه شهرداری تهران برای چگونگی حل چالش کاهش تعداد پاکبانان شهر با ایجاد جریان خروج اتباع افغان از کشور گفت: وابستگی قابل‌توجه سیستم خدمات شهری در مشاغلی نظیر پاکبانی به اتباع افغان از ابتدا سیاست درستی نبود و باعث شد تا امروز با تغییر سیاست‌های کشور در موضوع اتباع افغان؛ امروز بخش خدمات شهری با چالش مواجه شود.

با این وجود طی هفته‌های گذشته و همزمان با کاهش تعداد پاکبانان به دلیل خروج اتباع افغان از کشور؛ معاونت خدمات شهری و محیط زیست شهرداری تهران درصدد جذب نیروی کار ایرانی برای شغل پاکبانی برآمد. سعی شده تا با ایجاد شرایط بهتر کاری و ارائه مشوق‌ها، این شغل برای نیروی کار ایرانی نیز جذاب شود. 

گودرزی ادامه داد: اگرچه هنوز تعداد درخواست کمی برای شغل پاکبانی داشتیم، اما این موضوع با توجه به زمان کم طبیعی است و بر این باور هستیم که اگر فراخوان‌ کار در حوزه خدمات شهری به درستی اطلاع‌رسانی شود، حتما افراد جویای کار سراغ این شغل می‌آیند. شهرداری درصدد است تا با فراخوان گسترده در شهر تهران، شهرهای حاشیه و حتی شهرستان‌های استان بتواند نیروی لازم را تامین کند. در عین حال برای کارگران غیربومی نیز خوابگاه به‌عنوان محل اسکان در نظر گرفته شده است. در این شرایط رسانه‌ها می‌توانند با انتشار فراخوان‌های جذب نیرو برای شغل پاکبانی به کمک معاونت خدمات شهری و در واقع شهر تهران بیایند.

وی افزود: تغییر نیروی کار از اتباع افغان به نیروی کار ایرانی طبیعتا یک دوره گذار است که در آن کاهش ارائه خدمات شهری اتفاق می‌افتد؛ چرا که این جایگزینی طی یک بازه زمانی اتفاق می‌افتد. لازم است که ابتدا متقاضیان شغل پاکبانی ثبت‌نام کرده، مورد بررسی قرار گرفته و ضمن آشنایی با این شغل آموزش‌های لازم را ببینند. در چنین شرایطی برای عبور بهتر از این دوره گذار نیازمند است که شهروندان تهرانی مشارکت بهتری در بخش پاکیزگی شهر داشته باشند.

معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران گفت: متاسفانه مردم نسبت به ساعت در نظر گرفته شده برای تخلیه زباله بی‌توجه هستند و این قضیه برای زباله خانگی، زباله مغازه‌ها و حتی کارگاه‌ها وجود دارد. در عین حال در بسیاری از موارد شاهد هستیم که شهروندان زباله‌های مختلف نظیر بطری آب معدنی، ته سیگار و... را در سطح شهر رها می‌کنند. تا زمانی که این موارد وجود دارد، نمی‌توان تهران را به شهری پاکیزه تبدیل کرد.

تا زمانی که مردم زباله‌های خود را در خانه تفکیک نکرده و زباله تر را در ساعت 9 شب در مخازن زباله تخلیه نکنند و زباله‌های خشک را در بازه‌های مشخص به بخش پسماند تحویل ندهند و در عین حال از ریختن زباله در سطح شهر خودداری نکنند، رفع چالش کثیفی پایتخت امکان‌پذیر نیست. داوود گودرزی در خصوص کم‌توجهی در دوره‌های گذشته نسبت به هوشمندسازی و نوسازی ناوگان خدمات شهری در افزایش بهره‌وری و کاهش نیاز به نیروی کار گفت: از ابتدای این دوره مدیریت شهری این موارد مطرح بود و به جد پیگیری شد. در این راستا به سراغ شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات و ماشین‌آلات هوشمند رفتیم، جلسات متعددی با آنها برگزار شد و از آنها خواسته شد تا با تولید تجهیزات جدید، به بهره‌وری حوزه خدمات شهری کمک کنند.

به عنوان مثال در آینده نزدیک چند جاروی مکانیزه که با قدرت مکش پیاده‌روها را تمیز می‌کند از سوی یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان طرف قرارداد به حوزه خدمات شهری تحویل داده می‌شود و ادامه مکانیزه شدن خدمات شهری نیز در دست پیگیری است. معاون خدمات شهری شهرداری تهران در خصوص تعداد نیروی پاکبان ایرانی مورد نیاز برای جایگزینی با 10 هزار پاکبان افغان گفت: مطابق بررسی انجام شده حداکثر 10هزار پاکبان ایرانی جایگزین پاکبانان افغان می‌شوند.