المانیتور: انگشت اتهام گرانی دلار در ایران به سمت دولت نشانه رفته است

از زمانی که ارزش ریال در ۲۷ دسامبر به پایین ترین رقم خود در طول تاریخ رسیده، ولی اله سیف، رئیس کل بانک مرکزی ایران تصریح کرده که بانک مرکزی ایران از همه ابزارهای خود برای تقویت ارزش ریال استفاده خواهد کرد. سیف وعده داده که کاهش ارزش ریال جبران شود و اینکه قیمت واقعی دلار ۳۶ هزار ریال است.

در طی یک دهه گذشته، ارزش ریال حدود ۴۵۰ درصد کاهش یافته است. افکار عمومی ایران به شدت نسبت به نوسانات ارزش دلار حساس است زیرا معتقد است که تضعیف ریال نشانه افزایش نرخ تورم است. در واقع، با توجه به اینکه اقتصاد ایران به شدت وابسته به واردات مواد خام و کالاهای سرمایه ای است، کاهش ارزش ریال منجر به جهش در قیمت کالاها می شود.

مسئولان بانک مرکزی ایران که از این تبعات آگاهی دارند، همواره تلاش کرده اند تا بازار را به نفع پول ملی دستکاری کننند. اما سیاست قوی نگه داشتن ریال نسبت به ارزش واقعی آن، انتقاداتی را برانگیخته است. با توجه به تفاوت قابل توجه تورمی بین ایران و آمریکا، ارزش  دلار آمریکا روی کاغذ در سال ۲۰۱۶ به ۴۷ هزار و ۶۹۰ ریال رسید. از این رو، اقتصاددانان طرفدار بازار آزاد معتقدند که بانک مرکزی باید اجازه دهد عرضه و تقاضا ارزش واقعی پول ملی را تعیین کند.

با وجود افت ناگهانی ارزش ریال در هفته های اخیر، بانک مرکزی ایران به دلیل اینکه عامدانه اجازه کاهش ارزش ریال را داده، تحت فشار قرار گرفته است. منتقدان استدلال می کنند که از آنجایی که دولت به جبران کسری بودجه نیاز دارد، این بانک اجازه داده تا ارزش ریال کاهش یابد تا از این طریق، دولت از طریق تبدیل دلارهای نفتی، ریال بیشتری به دست آورد.

عزت الله یوسفیان ملا، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس ایران گفت: «بدون شک، دولت بیشترین بهره را برای مرتفع کردن کسری بودجه خود برده است.» فرشاد مومنی، محمد قلی یوسفی و جمشید پژویان، اقتصاددانان برجسته ایرانی همگی بر این عقیده اند که بانک مرکزی ایران ممکن است عامل اصلی کاهش اخیر ارزش ریال بوده باشد. اما یوسفی با بانک مرکزی ابراز همدردی می کند و معتقد است که دولت جایگزین دیگری برای جبران کسری بودجه ندارد. به عقیده وی، دولت یا باید مالیات های سنگینی بر بخش کشاورزی و تولید اعمال می کرد یا باید به بانک مرکزی متوسل می شد تا نرخ ارز را افزایش دهد.

استفاده از تفاوت بین ارز آزاد و ارز دولتی، به عنوان ابزاری برای جبران کسری بودجه در تاریخ ایران بی سابقه نیست. به گفته پژویان «دولت قبلی نیز از همین شیوه استفاده می کرد.» این فرآیندی معمول است که هنگام مواجهه دولت با کسری بودجه بانک مرکزی اجازه می دهد ارزش ریال در بازار آزاد کاهش یابد و سپس ارز را با قیمتی بالاتر در بازار می فروشد. پس از مدتی، بانک مرکزی برای پایان دادن به نوسانات وارد بازار می شود، و اندکی ارزش ریال را تقویت می کند. بسیاری از اقتصاددانان و ناظران در این زمینه با پژویان هم نظر هستند، اما باید این نکته را نیز در نظر گرفت که بانک مرکزی با محدودیت های مالی مواجه است.

تحریم های پابرجای دولت آمریکا همچنان بر سیستم بانکی ایران فشار وارد می آورد و نقل و انتقال پول را کند می سازد. بنابراین بخش عرضه بازار پولی می تواند گاهی در هنگام افزایش تقاضا با وقفه مواجه شود. به گفته احمد حاتمی یزد، کارشناس امور بانکی و مدیر عامل سابق بانک صادرات، در چنین شرایطی، نگرانی از کاهش ارزش ریال موجب هجوم سرمایه گذاران به سمت بازار و خرید دلار می شود و این موجب کاهش بیشتر ارزش ریال می شود.