توافق هسته ای قطعی است؟

به گزارش پارسینه،سعید جعفری پویا از لوزان نوشت: گفتگوهای هسته‌ای ایران و گروه کشورهای ۵+۱ دیگر واقعا به مراحل حساس و سرنوشت‌ساز رسیده‌ است، هرچند احتمالا از شنیدن و خواندن این عبارت به اندازه کافی خسته شده‌اید اما فاصله‌ای تا گام پایانی باقی نمانده است. به زمان اعلام دست‌آوری تازه برای ایران و آمریکا ساعاتی بیشتر زمان باقی نمانده و احتمالا پاسی از شب، قدری دیرتر یا زودتر وزرای خارجه ۷ کشور روبه‌روی شاترهای متعدد دوربین‌های عکاسان می‌ایستند و عکس‌های یادگاری خود را در تاریخ ثبت می‌کنند. اما چارچوب این توافق چگونه خواهد بود؟ ما چه به دست می‌آوریم و در مقابل چه چیزهایی خواهیم داد؟ با گپ و گفت‌هایی که با خبرنگاران کشورهای مختلف و همچنین منابع آگاه داشتم به برخی از جزئیات مهم توافق دست یافته‌ام که برخی از آنها را مرور می‌کنیم. هرچند تا لحظه پایان، احتمال هر نوع تغییر در این موارد وجود دارد اما به نظر می‌رسد با توجه به دسترسی این خبرنگاران و کارشناسان به منابع دست اول و آگاه از هیئت‌های دیپلماتیک کشورهای مختلف، کلیت این اطلاعات قابل اعتنا باشد.

تعداد سانتریفیوژها

 پس از رایزنی‌های فشرده و فراوانی که میان طرفین انجام شده، ظاهرا دو طرف روی عدد ۶ هزار برای سانتریفیوژها توافق کردند. بدین ترتیب که ایران ضمن برخورداری از حق غنی‌سازی اورانیوم حتی می‌تواند ۶ هزار سانتریفیوژ فعال هم داشته باشد. امری که تا چند سال پیش کاملا غیر قابل حصول ارزیابی می‌شد. چرا که طرف آمریکایی تنها به برچیده شدن کلیه تاسیسات هسته‌ای ایران نظر داشت و باقی ماندن حتی یک سانتریفیوژ هم بر نمی‌تافت. اما با دیپلماسی دکتر ظریف حالا ایران می‌تواند ۶ هزار سانتریفیوژ فعال که غنی‌سازی ۵ درصد هم انجام می‌دهند را در اختیار داشته باشد. 

برداشتن تحریم‌ها

یکی از موارد مهم در مذاکرات هسته‌ای نحوه و مکانیزم کنار رفتن تحریم‌ها است. در شرایطی که تا یک‌سال پیش کمتر کسی انتظار داشت تحریم‌های اساسی و فلج کننده اقتصادی، از قبیل تحریم نفت، بانک مرکزی و بیمه به یکباره کنار رود، امروز این اتفاق حاصل شده‌است. بدین معنا که پس از امضای توافق جامع (که احتمالا در تیرماه خواهد بود) تمامی تحریم‌های مربوط به کشورها به صورت یکجا برداشته‌ می‌شوند. تحریم های اتحادیه اروپا، تحریم‌های دوجانبه مضاعف که از سوی کشورهایی چون سوئد، چین، ژاپن و .... وضع شده اند و همچنین تحریم‌های آمریکا (شامل فرامین اجرایی رئيس جمهور و تحریم‌های کنگره) همگی بالافاصله پس از امضای توافق جامع برداشته خواهد شد. (هرچند برخی از آنها لغو و برخی دیگر تعلیق می‌شوند) دیگر تحریم‌هایی که به مسائل تسلیحاتی و امنیتی مربوط می‌شود همچنان به نتیجه شفافی نرسیده است. یک دیپلمات اروپایی حاضر در مذاکرات در این رابطه می‌گوید: با برداشتن همین حجم تحریم‌ها اقتصاد ایران رشد ۸ درصدی را تجربه خواهد کرد، اما با این وجود تیم ایرانی به همین اندازه هم رضایت نمی‌دهد و خواهان کنار رفتن هرچه سریعتر تحریم‌های تسلیحاتی و امنیتی است. اتفاقی که پذیرش آن برای طرف غربی با توجه به سابقه ایران در مذاکرات غیر قابل پذیرش است.

به نظر می‌رسد پس از اعلام اولیه این توافق (که تا ساعاتی دیگر انجام خواهد شد) معین می‌گردد که تحریم‌های اقتصادی که بیشترین لطمه را هم در این سال‌ها به کشور وارد کرده بلافاصله پس از امضای توافق جامع ( نهایتا در تیر ماه) برداشته خواهد شد، اما تا لحظه تنظیم این گزارش سرنوشت تحریم‌های تسلیحاتی و امنیتی مشخص نشده است. این در حالیست که تا همین چند ماه پیش، حتی خوش‌بین‌ترین تحلیل‌گران هم انتظار برداشته شدن یکباره تحریم‌های کلیدی و مهم مانند نفت و بانک مرکزی را نداشتند.

بازه زمانی اعتماد سازی

بازه زمانی که پس از امضای توافق جامع لازم است تا طرفین دوره اعتمادسازی را طی کنند یکی از موارد اختلاف جدی دو طرف بوده است. این اختلاف البته با موضوع تحقیق و توسعه (R&D) هم گره خورده است. بدین معنا که طرف غربی خواهان محدودیت شدید تحقیق و توسعه در مراحل پس از توافق بوده و ایران نمی‌خواهد کمترین زنجیری بر پای خود داشته باشد. یکی از خبرنگاران غربی حاضر در محل مذاکرات در این رابطه به من می‌گوید: اختلاف در این موضوع تقریبا حل شده است اما هنوز فرانسه تا اندازه‌ای با آن مخالفت می‌ورزد. این خبرنگار در ادامه به صحبت‌های آقای عراقچی در گفتگو با تلویزیون ایران اشاره می‌کند و می‌افزاید: آنجا که معاون وزیر خارجه شما به وجود اختلاف‌های فنی در درون یکی از تیم‌های مذاکره اشاره می‌کند در واقع به مخالفت‌های فرانسه کنایه می‌زند. چرا که همه طرفین با دو بازه زمانی ده و پانزده ساله موافقت کرده‌اند. به این ترتیب که در مرحله اول ایران در یک بازه زمانی ده‌سال محدودیت قرار می‌گیرد و پس از آن در دوره دوم که پانزده ساله خواهد بود، در همان پنج سال اول تا اندازه زیادی از حجم محدودیت‌ها علیه ایران کاسته می‌شود و این کاهش هر سال کمتر و کمتر خواهد شد. اما فرانسه مخالف این موضوع است و تاکید داشته کاهش‌ها در دوره پانزده ساله دوم باید ثابت باشد و در انتهای آن پانزده سال محدودیت‌ها برداشته شوند.

هرچند این اختلاف هنوز حل نشده است و فرانسه همچنان بر موضع خود پافشاری می‌کند، اما یک منبع آگاه به نقل از دیپلمات‌های فرانسوی به من گفت که این موضوع قابل حل است و مشکلی اساسی در روند مذاکرات به شمار نمی‌رود. گفته می‌شود شام دیشب جان کری با لوران فابیوس هم برای متقاعد کردن وزیر خارجه فرانسه صورت پذیرفته است.

بیشتر گرفته‌ایم یا داده‌ایم؟

با این تفاسیر فاصله چندانی تا اعلام توافق در این مرحله باقی نمانده و طرفین به چارچوبی مهم و کلیدی برای حل اختلافات دست می‌یابند. چارچوبی که البته هنوز مشخص نیست در چه قالبی ارائه خواهد شد؟ آیا همانطور که ایران می‌خواهد تنها در حد توافقات شفاهی خواهد بود و نهایتا به یک بیانیه مطبوعاتی ختم می‌شود؟ یا آنطور که طرف آمریکایی تاکید کرده، موارد توافق مکتوب می‌شوند تا دست کنگره برای انجام اقدامی تخریبی علیه ایران بسته بماند؟ بدیهی است که هر نوع توافق شفاهی از ضریب شکنندگی بالایی برخوردار خواهد بود و شاید مکتوب کردن آن به سود ایران باشد چرا که در آن صورت طرف غربی دیگر نمی‌تواند وعده‌های داده شده را پس بگیرد و یا آنها را عوض کند. به هر ترتیب تا ساعاتی دیگر همین نقاط اندک ابهام باقی مانده هم برطرف خواهد شد و گامی مهم و کلیدی برای پایان بخشی به این مناقشه طولانی شده برداشته خواهد شد.

پایانی که بیش از هر کس وامدار شخص دکتر ظریف و دیپلماسی دقیق و حرفه‌ای این حقوقدان ورزیده خواهد بود. موید این امر اظهارتی است که یکی از دیپلمات‌های فرانسوی حاضر در مذاکرات در خصوص وضعیت مذاکرات نقل می‌کند، او می‌گوید جان کری بیش از اندازه در مقابل ایرانی‌ها کوتاه آمده و دلیل مخالفت و نگرانی ما هم همین مسئله است، چرا که با این شرایط ایران به امتیازات مهم و کلیدی دست می‌یابد در حالیکه تحریم‌ها در شرایطی برداشته می‌شوند که خودمان هم می‌دانیم دیگر قابل بازگشت نیستند.