دریاچه ارومیه را باید کارشناسان نجات دهند

آرمان: از این رو، روند خشک شدن دومین دریاچه شور جهان موجب حساسیت افکار عمومی منطقه شد با این حال، در سال‌هایی که حال بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران وخیم‌تر می‌شد، برنامه‌ریزی و راهکاری برای جلوگیری از این بحران انجام نشد و هیچ‌گونه مدیریت متمرکزی بر انجام مطالعات، تعریف و ارزیابی پروژه‌ها، ارزیابی اجتماعی پروژه‌ها و اجرای آنها وجود نداشت. پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و با حضور وزیران جهاد کشاورزی و کشور و معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری و همچنین رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست مهر سال گذشته تشکیل شد تا با اتکا بر مطالعات انجام‌شده قبلی و نظرات تشکل‌های مردم نهاد ذی‌ربط دریاچه ارومیه، راهکارهای عملیاتی نجات دریاچه را بررسی و نتیجه را برای تصمیم‌گیری نهایی به هیات‌وزیران ارائه دهند.

عیسی کلانتری، دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه، گرما و سرمای بیش از حد، آلودگی و نمکی بودن هوا، تغییرات اکولوژیکی و به تبع آن تغییرات ژنتیکی، مهاجرت مردم منطقه و بروز بیماری‌های مختلف مانند فشار خون، سرطان و بیماری‌های پوستی را از عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه می‌داند.

به تازگی خبر آمده است که بر اساس جدیدترین تصاویر ماهواره‌ای 50 درصد مساحت دریاچه ارومیه آب‌دار شده است. آیا این خبر درست است؟ وضعیت کنونی دریاچه چگونه است؟

در طول این سال‌ها، نمک رسوب کرده و عمق دریاچه کم شده است، و هنگامی که ذره‌ای آب و باران بیاید سطح آن خیس می‌شود و آن سطح خیس را می‌گویند آب گرفته است. در حال حاضر کل آب دریاچه 22 میلیارد متر مکعب و دو دهم است. سطح اکولوژیک آن باید برسد به 15 میلیارد متر مکعب. همچنین دریاچه در حالت ماکسیمم 30 میلیارد متر مکعب آب داشته است. مقدار آب دریاچه در حال حاضر همین مقدار است، اگر صد درصد آن را هم آب بگیرد تبخیر می‌شود.

مهم‌ترین عواملی که باعث شد دریاچه ارومیه به این وضعیت برسد چه بوده‌اند و چرا در طول 10 سالی که این دریاچه در حال خشک شدن بود مسئولان توجهی به این موضوع نکردند؟

نخستین موضوع این است که سهم آب دریاچه را برای توسعه کشاورزی مصرف کردند و دومین دلیل هم این بود که آب‌های روان به علت بارندگی غیر موثر کم شد و سومین مورد هم این بود که مقداری درجه حرارت بالا رفته و تبخیر اضافه شده است. اگر متوسط درجه حرارت افزایش پیدا کند، حدود صد میلیمتر تبخیر اضافه می‌شود. بنابراین هر سه اتفاقات موثر بوده اند؛ کشاورزی توسعه پیدا کرده است، آب‌های سطحی و زیر زمینی که جیره دریاچه بودند مصرف کشاورزی شده و بارندگی 18 درصد کاهش پیدا کرده و روان آبها کم شده، مقداری هم تبخیر زیاد شده است. زیاده‌خواهی‌های نسل امروز سبب اصلی خشکیدن دریاچه شده است. اینکه چرا در طول این سال‌ها به این مساله اهمیت داده نشد، نخستین دلیل آن اهمال خود محیط زیست در گذشته بوده است.

در حقیقت چیزی که در مالکیت خودش بود خوب پایش و دفاع نکرده و دریاچه را رها کرده است. دومین علت هم غلبه اهداف کوتاه مدت بر میان مدت و بلند مدت است؛ هنگامی که به فکر تولید به هر قیمتی باشیم، همین مسائل پیش می‌آید و می‌بینیم این دریاچه به چه روزی افتاده است. البته دریاچه ارومیه را می‌توانیم ببینیم که چه وضعیتی دارد، در حالی که 200 و 300 دریاچه زیر زمین است و نمی‌بینیم، آنها هم به همین وضع هستند.

کل جریان احیای دریاچه ارومیه شامل چه مراحلی می‌شود؟

جریان شامل مطالعات و اجرای برنامه‌ها پیرامون منابع و مصارف آب، زمین‌شناسی و شیمی دریاچه، مسائل اجتماعی و اقتصادی و مسائل زیست محیطی و اکولوژیکی است. هر کدام از این دسته بندی‌ها کمیته‌های خاصی دارند و مطالعات درباره آنها انجام می‌شود که جمع بندی آن تا دو هفته آینده در اختیار رسانه‌ها قرار خواهد گرفت.

اظهار نظرهای مختلفی درباره طول سال‌هایی که دریاچه می‌تواند احیا شود و اعتبار مورد نیاز آن، می‌شود. این اعتبار چقدر است و احیای دریاچه چه مقدار زمان می‌برد؟

در حال حاضر علمی‌ترین گروه کشور مشغول تهیه برنامه هستند همچنین، متخصصان اجرایی و دانشگاهی و علاقه‌مندان خارجی که در نقاط مختلف دنیا هستند دست در دست هم برنامه‌ای را تهیه می‌کنند که ظرف یکی دو هفته آینده به تصویب هیات دولت خواهد رسید. اعتبار مورد نظر هنوز جمع بندی نشده است ولی دولت و آقای رئیس‌جمهور قول داده‌اند که اعتبار مانع احیای دریاچه نخواهد شد. به مفهوم دیگر هر چقدر نیاز اعتباری باشد تامین خواهند کرد.

احیای اکولوژیک با استفاده از منابع آبی حوضه دریاچه ارومیه حدود 10 سال طول خواهد کشید. 10 سال طول کشید این دریاچه خشک شد و 10 سال هم طول می‌کشد تا احیا شود. قطعا امید هست برای احیای دریاچه اما، زحمت و هزینه دارد و از خود گذشتگی مردم منطقه و کمک کشاورزان باید باشد. همه اینها باید دست به دست هم دهد تا دریاچه احیا شود. هزینه‌ها تا کنون خیلی زیاد نشده، چون بیشتر کارها مطالعاتی بوده است ولی در آینده نزدیک و با شروع عملیات اجرایی، هزینه‌ها قطعا زیاد خواهد شد.

گفته می‌شود ژاپن برای احیای دریاچه ارومیه کمک می‌کند، این کمک در چه قالبی است و چه کمک‌های خارجی دیگری دریافت می‌شود؟

البته این کمک‌های خیلی خیلی جزئی را بسیار بزرگ می‌کنند. ژاپنی‌ها کل بودجه‌ای که می‌خواهند برای احیای دریاچه کمک کنند یک میلیون دلار است. در حالی که احیای دریاچه حداقل بین پنج یا شش میلیارد دلار هزینه می‌خواهد. نباید با تاکید بیش از حد بر این کمک، علمیات خودمان را قربانی یک کمک خارجی کنیم. البته از کمک خارجی متشکر هستیم اما، آنقدر این را بزرگ می‌کنند که خود تلاش‌های دولت در حقیقت تحث تاثیر قرار بگیرد. این کمک‌ها یک پنج هزارم یا یک شش هزارم هزینه‌های دولت است؛ این پول زیاد نیست. این پول را می‌پذیریم برای اینکه مساله احیا بین‌المللی شود اما، هزینه اصلی گردن ملت ایران است.

چرا اهمیت دارد که این مساله بین‌المللی شود؟

احیای دریاچه ارومیه مساله‌ای زیست محیطی است و کمک به جهانی شدن احیای مسائل زیست محیطی مساله بدی نیست. مثل زلزله‌ها که مثلا صد هزار دلار یک کشور کمک می‌کند اسمش کمک خارجی می‌شود ولی هزار میلیارد تومان دولت داخلی خرج می‌کند ملت نادیده می‌گیرند، فکر می‌کنم بخشی از این به دلیل لوث کردن تلاش‌های دولت است که کمک‌های کوچک خارجی را بزرگ جلوه می‌دهند یعنی، اینکه خارجی‌ها دریاچه را احیا کردند. مطالعات را خودمان انجام می‌دهیم و هزینه‌ها را خود دولت ایران می‌پردازد.

اظهار نظرهایی در این رابطه می‌شود که برخی مناطق دریاچه ارومیه خشک شده است و باید از آن استفاده دیگری کرد، برای مثال مراکز تفریحی احداث کرد، نظر شما در این رابطه چیست؟

به هر حال 77 میلیون ایرانی وجود دارد و یک دریاچه؛ همه حق اظهار نظر دارند. مگر می‌شود حق اظهار نظر را از افراد گرفت؟ در سطح اکولوژیک مطرح است که دریاچه به ارتفاع 1274/1 متر احیا شود. جنوب دریاچه از رسوب پر شده است یعنی، شما اگر دریاچه را احیا کنید جنوب دریاچه را ‌آب نخواهد گرفت چون، هم تراز با ساحل است و آنجا را رسوب پر کرده است؛ این منطقه حدود 140 هزار هکتار است. پیش بینی شده است این مناطق محل حیات وحش شود که خودش محل اکولوژیکی و اکو توریسم می‌شود. در واقع، از 5300 کیلومتر، 4200 کیلومتر احیا می‌شود.

خشک شدن دریاچه ارومیه چه عواقب دیگری داشته است؟

نخستین موضوع، سلامت و بهداشت مردم منطقه است که به خطر می‌افتد و دومین مساله تغییر اقلیم منطقه است که گرما و سرمای بیش از حد؛ تابستان‌هایی با پنج درجه گرم‌تر و زمستان‌هایی با پنج درجه سردتر از حد معمول را رقم می‌زند. علاوه بر این، خسارت‌هایی که به محصولات کشاورزی می‌زند و احتمالا تغییرات ژنتیکی که به علت تغییرات اکولوژیکی در منطقه ایجاد می‌کند و معلوم نیست چه عواقبی به بار بیاورد. از این رو، خشک شدن این دریاچه هزینه‌های سنگینی خواهد داشت. همچنین، آلودگی و نمکی بودن هوا و بیماری‌های مختلف مانند فشار خون، سرطان و بیماری‌های پوستی و گوارشی از عواقب دیگر خشک شدن این دریاچه است. اگر خدایی نکرده این دریاچه کاملا خشک شود با مهاجرت جمعیت بسیاری از ارومیه مواجه خواهیم بود. البته ما به دنبال این هستیم تا از خشک شدن دریاچه جلوگیری کنیم.

چه نهادهایی در روند احیا دخیل هستند و از چه نهادهایی انتظار دارید که در این زمینه کمک‌های لازم را انجام دهند؟

در حال حاضر، وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست، سازمان زمین‌شناسی و سازمان هوا‌شناسی و وزارت صنایع و تجارت در این اقدام دخیل هستند. دانشگاه‌های منطقه‌ای و کشوری؛ 17 دانشگاه داخلی؛ کمک می‌کنند. برخی دانشگاه‌های خارجی، آمریکایی و اروپایی هستند. سازمان‌های مردم نهاد خیلی فعال هستند و کمک می‌کنند. در آینده کمک‌های مردمی بیشتری را می‌خواهیم. در قالب تشکل‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشاورزان و مصرف‌کنندگان آب نیازمند کمک هستیم. از حمایت‌های دولت سپاسگزاریم زیرا تا آنجایی که مقدور بوده است کمک کرده‌اند. شخص رئیس‌جمهور قول داده‌اند که هزینه‌های مورد نیاز دریاچه را برای احیا تامین خواهند کرد.

از مردم هم می‌خواهیم صبر و بردباری داشته باشند. حدود 10 تا 12 سال طول کشید دریاچه خشک شود و یک شبه نیز احیا نخواهد شد. حداقل همین مدت طول خواهد کشید که در سطح اکولوژیک احیا شود. از مطبوعات هم سپاسگزاریم که پیگیر این ماجرا هستند، رسانه‌ها ما را در انعکاس این موضوع باید کمک کنند تا هم مردم کمک بیشتری کنند و هم آستانه تحمل را در احیای دریاچه ارومیه بالا ببرند.

صدا و سیما چقدر در این زمینه سهم دارد و چقدر این سهم را ادا کرده است؟

صدا و سیما در سطح منطقه خوب بوده است .بهتراست صدا و سیما مسئولان و دست اندر کاران و کسانی که شش هفت ماه است که شبانه روز زحمت می‌کشند را دعوت کند. صدا و سیما مسئولان پروژه را بخواهد تا در این رابطه توضیح دهند. البته افرادی هستند که علاقه‌مندند ولی کارشناس نیستند در حالی که، دریاچه را باید کارشناسان نجات دهند. صدا و سیما نسبت به سایر مسائل به این مساله توجه خوبی داشته است .در حال حاضر همه مسائل دریاچه آشکار است و مساله پنهانی وجود ندارد.