.svg)
هشدار ! کم‌آبی، بحران جیره‌بندی آب تا شهریورماه را جدی‌تر می‌کند
ابرچالش کم‌آبی اگر به درستی مدیریت نشود به راحتی آب خوردن تا شهریورماه به مرحله جیره‌بندی آب خواهیم رسید.
ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است به همین خاطر مجالی برای اسراف و سپس برنامه‌ریزی برای مدیریت هدفمند مصرف باقی نمی‌ماند و به عقیده کارشناسان باید قبل از اینکه بحران کم‌آبی به یک چالش بزرگ تبدیل شود با ارائه یک الگوی درست و فرهنگسازی، توجه آحاد جامعه را به این مساله مهم جلب کرد.
از آنجا که بارش کم طی سال‌های اخیر به تدریج از حجم آب های زیرزمینی و سدها در نقاط مختلف کاسته است، کارشناسان همواره نسبت به این موضوع هشدار داده و از راهکارهای مختلفی سخن گفته اند که می تواند تا حدود زیادی به بهینه مصرف کردن این مایه حیات کمک کند.
اهمیت چالش کم آبی تا بدانجا است که عباس علی آبادی وزیر نیرو به تازگی اعلام کرده است که غیر از استان‌های گیلان و بخشی از مازندران در دیگر استان‌ها وضعیت بسیار پرتنش آبی قرار داریم و استان‌های اصفهان، مرکزی، سیستان و بلوچستان و خراسان در وضعیت سختی هستند.
وی به این مطلب هم اشاره کرده است که برنامه‌هایی در دستور کار قرار گرفته تا مرداد و شهریور سخت را پشت سر بگذاریم و امید است طرح‌ها را به نحوی اجرا و بهره‌وری را اصلاح کنیم که کمتر با مشکل مواجه شویم.
علی‌آبادی در خصوص احتمال جیره‌بندی آب نیز اظهارامیدواری کرد به این نقطه نرسیم اما درعین حال گفت که مرداد و شهریور سختی را در پیش داریم و برای سال آینده به‌گونه‌ای پروژه‌ها را اجرایی خواهیم کرد که مشکلات کاهش یابد.
مدیرعامل آبفای تهران نیز در مورد اینکه آیا روز صفر آب تهران فرارسیده است، گفت: زمانی که منابع آبی به پایان برسد و سدها کاملا خالی شوند، آن روز را روز صفر می‌نامیم البته این روز بسته به میزان مصرف مردم قابل عقب‌افتادن است و اگر با جدیت صرفه‌جویی نکنیم، به آن نقطه نزدیک می‌شویم.
محسن اردکانی با اشاره به اینکه، پایتخت وارد پنجمین سال پیاپی خشکسالی شده و برخلاف گذشته که دوره‌های خشکسالی دو ساله بود، امسال با ثبت تنها ۱۵۴.۵ میلی‌متر بارندگی در سال آبی جاری، شاهد یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های یک قرن اخیر هستیم، تنها راه نجات تهران از بحران آبی را صرفه جویی در مصرف دانست و از مردم خواست حداقل ۲۰ درصد صرفه جوبی آب را رعایت کنند.
در ادامه فرصتی پیدا کردیم که با هدایت‌الله فهمی از کارشناسان حوزه آب و آبفای کشورمان که حدود ۱۰ سال در دولت های یازدهم و دوازدهم مسئولیت معاونت دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو را عهده دار بوده است در خصوص مشکل کم‌آبی و بحران آبی فعلی که هم اکنون گریبانگیر کشورمان شده و راهکارهای پیش رو به گفت و گو بنشینیم.
فهمی در سال ۱۳۷۲ و سال‌ها پیش از آنکه گزارش ناسا در سال ۱۳۹۲ درخصوص پیش بینی خشکسالی ۳۰ سال آینده در برخی از مناطق دنیا از جمله خاورمیانه منتشر شود، گزارشی علمی مبنی براینکه ایران تا ۳۰ سال آینده با بحث تغییر اقلیم با یک خشکسالی و شرایط حادی روبرو خواهد شد، تهیه و به مسئولان مرتبط ارائه کرد.
این کارشناس متولد سال ۱۳۳۵ در شهرستان مهاباد استان آذربایجان غربی است و تحصیلات خود را در رشته مهندسی منابع آب در ایران و هلند به پایان رسانده و حدود پنج سالی می شود که به افتخار بازنشستگی نائل شده است.
وی علاوه بر فعالیت به عنوان معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو، در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و چندین مرکز آموزشی و پژوهشی دیگر به تدریس اشتغال دارد و در مقام استاد راهنما، هدایت بسیاری از پایان نامه های دانشجویان دوره های کارشناسی ارشد و دکتری را عهده دار بوده است.
عضویت در اتاق فکر آب وزارت نیرو، همکاری با اندیشکده آب، محیط زیست، امنیت غذایی و منابع طبیعی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، همکاری با موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو تنها بخشی از فعالیت های علمی و پژوهشی این کارشناس زبده کشورمان است.
فهمی که هم اکنون به عنوان مدیر مرکز تحقیقات پژوهاب گستر از مراکز تحت نظارت وزارت علوم فعالیت می کند، موفق به تدوین دانشنامه آب در ۶ مجلد شده است که در دست ویرایش و در مرحله نهایی است. او در سال ۱۳۷۹ از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان پژوهشگر برگزیده ایران در رشته آب انتخاب شده است.
هشدارهای کارشناسان حوزه آب جدی گرفته نشده است
این کارشناس آب و آبفای کشورمان با بیان اینکه، جلوگیری از بروز تنش آبی در کشور نیازمند همکاری نظام حکمرانی و مردم است، افزود: به طورحتم در این بخش یک سری وظایف مختص حکمرانی و یکسری وظائف برعهده مردم است و وظایف دولت در این زمینه، ارتقای آگاهی اجتماعی به عنوان یک مساله بسیار مهم است. از طرف دیگر مردم نیز با مشارکت و مدیریت آب و پرهیز از مصارف غیرضروری باید کمک کنند که از این بحران به شکل مطلوبی عبور کنیم.
فهمی همچنین گفت: مردم همواره در شرایط بحرانی همراهی لازم را با مسئولان داشته اند و باید از همه مردم حتی مصرف کننده های معمولی آب بخواهیم بخشی از مسئولیت اجتماعی خود را در این حیطه با کاهش چندلیتر کمتر آب در روز ایفا کنند.
وی ادامه داد: مصرف آب نسبت به استانداردهای جهانی در کشورمان بالاتر است لذا نیازمند آن هستیم که در راستای ارتقای مسئولیت اجتماعی و نهادینه کردن الگوی بهینه مصرف، گام های اساسی برداریم.
معاون اسبق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو افزود: آنچه این روزها به عنوان یک خلأ در مدیریت بحران آب مطرح است اینکه باید از سال ها قبل با برنامه ریزی درست و راهکارهای علمی شرایط به گونه ای رقم می خورد که امروز این چالش را کمتر احساس می کردیم.
فهمی در پاسخ به این سوال که با این وضعیت بحران آب چه باید کرد و چه راهکاری پیشنهاد می کنید، اظهار داشت: در سال ۱۳۷۲ و سال ها پیش از آنکه گزارش ناسا در سال ۱۳۹۲ درخصوص پیش بینی خشکسالی ۳۰ سال آینده در برخی از مناطق دنیا از جمله خاورمیانه منتشر شود، گزارشی تهیه کردم مبنی براینکه ایران تا ۳۰ سال آینده با بحث تغییر اقلیم با یک خشکسالی و شرایط حادی روبرو خواهد شد.
وی افزود: کارشناسان همواره هشدار داده اند که وضعیت آب تجدیدپذیر رو به کاهش و مصارف آب رو به افزایش است و این ناترازی به شکلی خواهد شد که قابل کنترل نخواهد بود.
مهمترین راهکارهای بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت برای رفع بحران آبی
فهمی در ادامه و در پاسخ به سوال خبرنگار ایرنا در خصوص مهمترین راهکارهای رفع مشکل کم آبی کشور نیز اظهارکرد: اقداماتی که می توان انجام داد شامل یکسری کارهای بلندمدت و قسمتی میان مدت و بخشی هم برای لحظات بحرانی وضعیت آب است.
وی افزود: اگر دقت کرده باشید در لحظه بحرانی قرار گرفته ایم و این بدان معنی است که هرکاری انجام دهیم دیگر نمی توانیم میان مدت و بلندمدت را مد نظر قرار دهیم چراکه شرایط کاملا بحرانی است. آنچه که در شرایط فعلی می توان گفت این است که الزاماتی در زمینه آب شرب وجود دارد.
مدیر مرکز تحقیقات پژوهاب گستر با بیان اینکه، راهکار اصلی برای جبران کم آبی در کشور نگهداری بهینه آب است، افزود: به عنوان مثال سدسازی، مبادله آب چاه های کشاورزی با آب پساب و لایروبی قنوات و افزایش ظرفیت تصفیه خانه های آب و همچنین استفاده از آب شیرین کن ها برای نمک زدایی آب های شور و لب شور است که البته این اقدامات مقداری زمان بر است.
وی اضافه کرد: دومین کار باید تمرکز بر کاهش هرچه بیشتر مصرف آب شرب است که اقدامات این بخش مختص شرایط بحرانی آب است که شامل تعدیل فشار آب و قطع انشعابات غیرمجاز و در اختیار قرار دادن لوازم شیرآلات کاهنده در اختیار خانوارهاست که تاثیر زیادی بر مدیریت مصرف آب شرب تصفیه شده خواهد داشت.
فهمی با تاکید براینکه، سومین کار مهم در رفع تنش آب شرب مربوط به اقدامات کاهش هدر رفت آب است، افزود: این شامل بازسازی خطوط انتقال آب شهری و مخازن و تشکیل گروه های تخصصی برای شناسایی خرابی های شبکه آب رسانی است که بسیار مهم محسوب می شود.
ه گفته وی، چهارمین محور که باید مد نظر قرار گیرد اقدامات پدافندی است و این مختص شرایط بحرانی آب است که از جمله آن خرید تانکرهای ثابت و سیار آبرسانی و توزیع آب های بسته بندی قابل شرب و اجاره چاه های کشاورزی با کیفیت است.
جلب مشارکت مردمی راهکار کوتاه مدت برای مدیریت آب شرب
معاون اسبق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین در ادامه با بیان اینکه، در حال حاضر در شرایطی نیستیم که آب شیرین کن و ظرفیت تصفیه خانه ها را افزایش دهیم، افزود: این اقدامات زمان بر است از این رو برای رفع مساله در کوتاه مدت یک راه وجود دارد و آن اینکه باید بپذیریم که آب یک مساله اجتماعی است و باید مشارکت فراگیر مردم را به شکل جدی داشته باشیم.
فهمی افزود: استفاده بهینه و صرفه جویی در مصرف آب، یک چارچوب اخلاقی و بیانگر آن است که همه اعم از افراد و سازمان ها باید در این شرایط بحرانی، اخلاقی و با حساسیت نسبت به مسائل فرهنگی محیطی رفتار کنند.
وی با تاکید براینکه مسئولیت اجتماعی نشانه بلوغ فکری است در عین حال یادآورشد: در طول سال های گذشته باید به حوزه مسئولیت اجتماعی توجه و روی آن کار می کردیم و هم اکنون که در شرایط بحران آبی قرار گرفته ایم باید روی این مساله بیشتر تمرکز کنیم.
این دکتری مهندسی منابع آبی کشورمان تاکید کرد: راهکار اصلی تامین پایدار آب این است که که بتوانیم آب را به یک مساله اجتماعی تبدیل کرده و مسئولیت و رفتار اجتماعی مردم و الگوی بهینه مصرف را در بین مردم نهادینه کنیم و این بسیار مهم است.
جابجایی آب پساب تصفیه شده با چاه‌های کشاورزی یک ضرورت
این دکتری مهندسی منابع آبی کشورمان در ادامه با تاکید براینکه دومین راهکار مهم برای تامین پایدار آب را استفاده بهینه از بازچرخانی آب و تصفیه پساب های فاضلاب های شهری دانست و افزود: ما در سال های گذشته می توانستیم با منابع موجود در بخش تصفیه فاضلاب ها و تبدیل آن به پساب سرمایه گذاری مناسبی داشته باشیم.
فهمی با بیان اینکه، هم اکنون در کشور حدود ۹۰ درصد آب در کشاورزی و ۲ درصد در بخش صنعت مصرف می شود، افزود: ما اگر می توانستیم در بخش کشاورزی فقط ۱۰ درصد صرفه جویی آب داشته باشیم که این هم به راحتی امکانپذیر است، نزدیک به ۹ میلیاردمترمکعب آب قابل استحصال و بهره برداری را ذخیره داشتیم.
وی اضافه کرد: درحالی که هم اکنون اگر پساب تولید کرده بودیم می توانستیم از محل همین پساب های قابل تصفیه و بهداشتی نیاز بخش کشاورزی و حتی صنعت را تامین کنیم به طوریکه برای اینکه امنیت غذایی کشور هم با مخاطره ای مواجه نشود با جابجایی چاه های کشاورزی و خرید آن از کشاورزان، آب تصفیه شده پساب را در اختیار بخش کشاورزی قرار داده و از آب چاه های کشاورزی برای شرب استفاده کنیم.
مدیر مرکز تحقیقات پژوهاب گستر با بیان اینکه، حدود ۶ میلیارد مترمکعب آب ظرفیت آب فاضلاب های شهری است، افزود: درحالی که ظرفیت تصفیه آب پساب در کشور حدود یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب است و این رقم زیاد بالایی نیست و ظرفیت بالایی از پساب ها در کشور وجود دارد که هنوز استفاده نشده است.
یک و نیم میلیارد متر مکعب هدررفت آب در کشور!
این کارشناس آب با بیان اینکه آب بدون درآمد در بخش شرب حدود ۳۰ درصد است و مسئولان مربوطه اعلام کرده اند که در شهرها ۲۵.۵ درصد و در روستاها حدود ۳۱ درصد است، گفت: این آب یک بخشی از هدررفت واقعی و آبی است که بخشی بواسطه فرسودگی شبکه کهنه و فرسوده انتقال آب که نشست می کند و بخشی هم بواسطه شعبات غیرمجاز است و بخشی هم آب های رایگان است.
فهمی همچنین در پاسخ به این سوال که حجم آب هدررفت ناشی از فرسودگی شبکه انتقال و شعبات غیرمجاز و رایگان چه میزان است، گفت: در کل کشور حدود یک و نیم میلیارد متر مکعب حجم این آب هاست و در تهران نیز حدود ۲۸۰ میلیون مترمکعب به حساب نیامده وجود دارد و اگر از سال های قبل روی این مساله کار شده بود که حدود ۳۰ درصد و رقم مهمی محسوب می شود آب بیشتری برای استفاده در بخش شرب داشتیم.
مدیر مرکز تحقیقات پژوهاب گستر در پاسخ به این سوال که چرا این مساله مهم از طرف وزارت نیرو پیگیری نشده است اظهارکرد: چند مسئله وجود دارد نخست آنکه طبق برآوردها بودجه لازم برای جلوگیری از هدررفت هر یک درصد آب به دلیل قدمت زیاد شبکه آب شرب برخی نقاط، متفاوت است. به طوریکه طبق محاسبات از ۱۲ هزار میلیارد تومان تا ۲۲ هزار میلیارد تومان متغیر است.
فهمی افزود: اگر همان ۱۲ هزار میلیارد تومان هم در نظر بگیریم رقم بالایی محسوب می شود، این درحالی است که در بخش های دیگری از جمله سدسازی و تصفیه خانه ها منابع مالی مناسبی در نظر گرفته شده، اما درصد پیشرفت آنها به اندازه مورد نیاز نبوده است.
شیرین سازی آب مقداری زمان‌بر است
معاون اسبق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین در پاسخ به این سوال که آیا در شرایط فعلی که با بحران آب شرب مواجه هستیم می توانیم به سرعت به سمت تصفیه آب دریا برویم نیز اظهارکرد: بحث شیرین سازی آب های شور و لب شور بسیار مهم و زمان‌بر است و با یکی دوماه و حتی یکسال نمی توانیم کار نمک زدایی و انتقال آب به تهران را شاهد باشیم.
فهمی ادامه داد: در استان تهران مناطق زیادی دارای آب های شور و لب شور وجود دارد و می توان در این مناطق آب ها را نمک زدایی کرد.
وی همچنین تاکیدکرد: فناوران و فعالان حوزه دانش بنیان کشورمان در شرایط فعلی می توانند به شکل جدی و عملیاتی وارد حوزه بازچرخانی آب و همچنین بحث نمک زدایی آب شده و کمک حال دولت باشند.
استفاده از فناوری برای کاهش مصرف کولرهای آبی
این دکتری مهندسی منابع آبی کشورمان در ادامه برای عبور از بحران فعلی آب شرب و حتی در شرایط عادی پیشنهاد کرد که دولت می تواند تجهیزات شیرآلات کاهنده آب مثل دوش های کم مصرف حمام را در بین خانوارها توزیع کرده و پول آن هم در قبوض آب با مصرف کننده حساب کند.
فهمی همچنین استفاده از فناوری های کاهش آب مصرفی در کولرهای آبی را هم نمونه دیگری از اقدامات ضروری برای کاهش بهینه مصرف آب قابل شرب عنوان کرد.
وجود آب‌های ژرف در سیستان بزرگنمایی شد
معاون اسبق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین در پاسخ به این سوال که آیا مساله پیدایش آب های ژرف در منطقه سیستان صحت داشت یا خیر؟ گفت: متاسفانه در این زمینه مبالغه صورت گرفت و هم از نظر حجم آب و هم کیفیت مبالغه شده بود که این کار زیان های اجتماعی هم دارد چراکه انتظاراتی را ایجاد می کند در حالی که چنین چیزی نبود.
آیا گران کردن آب، راهکار مناسبی برای کاهش مصرف است؟
فهمی در ادامه و در پاسخ به این سوال که آیا ارزانی آب تاثیری در استفاده بیشتری داشته یا خیر و اینکه به نظر شما آیا گران کردن آب مصرف را کاهش می دهد یا خیر نیز اظهارکرد: تجربه بنده نشان می دهد که گران کردن آب در این شرایط اقتصادی از کشش بالایی برخوردار نیست و تاثیر آن محدود بوده و بازدارنده نخواهد بود.
وی در توضیح بیشتری افزود: کسانی که پول دار هستند مشکلی با گرانی آب نخواهند داشت و در نتیجه در شرایط اقتصادی ناگوار فعلی عمده فشار روی حجم وسیعی از خانوارهای قشر کم برخوردار جامعه خواهد بود.
این دکتری مهندسی منابع آبی کشورمان در عین حال گفت: در شرایط عادی و نه بحرانی که خانوارها از کشش لازم برخوردار باشند به طورحتم قیمت آب باید به قیمت واقعی خود نزدیک شود و این تنها یک بحران دیگر به سایر بحران هایی که مردم درگیر آن هستند اضافه خواهد کرد.
سخن پایانی:
فهمی همچنین در ادامه گفت و گو با ایرنا اظهارکرد: معتقدم در وهله اول مسئولان باید به هشدار کارشناسان بخش های مختلف در زمان خود توجه لازم را داشته باشند و با برنامه ریزی و هماهنگی های لازم، برای مسائل مختلف راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تعریف کنند.
وی همچنین پیشنهاد داد که در زمینه آب باید فراخوانی داده شود و از افراد متخصص و صاحبنظر در حوزه آب دعوت شود که بواسطه آنها راهکارهای مناسبی برای رفع این بحران در کوتاه مدت ارائه دهند چراکه اگر این مهم انجام نشود، سال های بسیار سختی را پیش رو خواهیم داشت.
وی تاکید کرد: اینکه هنوز نپذیرفته ایم آب یک مساله اجتماعی است و اگر کم توجهی شود به یک بحران و فروپاشی اجتماعی تبدیل خواهد شد، یک خطر بسیار بزرگ و نیازمند توجه جدی مسئولان است.
مدیر مرکز تحقیقات پژوهاب گستر همچنین بیان کرد: رفع بحران آب تنها محدود به ارائه راه حل های مهندسی نیست و مسائل غیرسازه ای، انسانی و موارد دیگر در آن دخیل است که همه این مسائل باید مدنظر قرار گیرد و باید به راهکارهای کارشناسان کشورمان توجه کنیم چراکه از ظرفیت کارشناسی و تخصصی بسیار خوبی در کشور برخورداریم.
ارسال نظر