ماجرای فوت قناتی که سرو ۴۰۰۰ ساله ابرکوه را آبیاری می‌کرد

به گزارش پارسینه به نقل از ایسنا، قنات تاریخی «نبادان» در ابرکوه یزد که قدمتش به پیش از اسلام می‌رسد و در سال ۱۳۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، این روزها در کانون یک مناقشه جدی قرار دارد. این قنات که طول آن بیش از ۱۱ کیلومتر است و در مسیر خود از چهار آسیاب، یک سرداب، یک یخچال و باغ‌های بی‌شماری عبور می‌کند، منبع اصلی آب سرو ابرکوه ـ یکی از قدیمی‌ترین موجودات زنده جهان ـ به شمار می‌رود.

با این حال، کمتر از یک سال پیش در جلسه‌ای با حضور مسئولان امور آب ابرکوه، هیأت‌ امنای قنات و بهره‌برداران محلی، «فوت قنات نبادان» را اعلام کردند.

گفته می‌شود خشکاندن مظهر قنات نبادان، نتیجه اقدامی بود که طی آن، کشاورزان به‌جای لایروبی و احیای مسیر سنتی قنات، با نصب موتور پمپ روی مادر چاه، آب را از سفره برداشت کرده و سپس با لوله‌کشی به زمین‌های کشاورزی منتقل کردند. بهانه این بود که آب قنات به دلیل تبخیر و فرونشست، به‌طور کامل به کشاورزان نمی‌رسید. این روند باعث شد مظهر قنات خشک شود، هرچند آب، همچنان در مادرچاه جریان دارد.

کارشناسانی همچون محمدحسین گلستانی‌پور، کنشگر میراث فرهنگی ابرکوه، و ذات‌الله نیکزاد، عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی اعلام فوتی نبادان را «اشتباهی بزرگ» می‌دانند و تأکید می‌کنند که «قنات هنوز زنده است و می‌توان با لایروبی و مرمت مسیر، جریان آب را دوباره برقرار کرد». همچنین نیکزاد هشدار داده است که «حذف قنات از مدار آبیاری به معنای حذف سنت‌های کهن مدیریت آب در ایران است و به نابودی یک سازه تاریخی و فرهنگی منجر خواهد شد.»

اما در واکنش به نگرانی‌ها، محمدرضا فلاحتی، معاون میراث فرهنگی استان یزد، با تاکید بر اینکه «میراث فرهنگی به دنبال احیای قنات نبادان است»، به ایسنا گفت: این قنات سال‌ها برای آبیاری سرو کهنسال منطقه مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در دهه ۹۰ فوت آن اعلام شد. در آن زمان، آبی که در مسیر قنات جریان داشت، در واقع آب چاه بود؛ چرا که آب قنات بسیار کم شده بود و برای جبران کمبود، کشاورزان آب کشاورزی را نیز به آن اضافه می‌کردند.

او ادامه داد: تا چند سال پیش، کشاورزان به دلیل اینکه آب چاه هدر می‌رفت و میزان آن زیاد بود، آب را از مسیر قنات خارج کرده و داخل لوله انداختند. این موضوع اکنون از طرف ما در حال پیگیری حقوقی است و ان‌شاءالله جلساتی با جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای خواهیم داشت تا برای احیای دوباره قنات اقدام شود.

معاون میراث فرهنگی استان یزد با تاکید بر اینکه در مادرچاه قنات همچنان آب وجود دارد، گفت: لازم است روی مادرچاه کار شود و کل مسیر قنات احیا شود. ما پیگیر هستیم که این جلسات برگزار شود و اعتبارات لازم هم از سوی جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی پیش‌بینی شود تا بتوانیم این قنات را دوباره زنده کنیم.

فلاحتی درباره پرونده حقوقی این موضوع نیز توضیح داد: یک دوره‌ای آب چاه به‌ جای آب قنات استفاده شد و بعد هم از مسیر قنات خارج کردند. این موضوع در حال پیگیری است. البته با توجه به اینکه آب چاه متعلق به کشاورزان است، احتمال دارد بحث حقوقی به نتیجه نهایی نرسد، اما ما همچنان پیگیر هستیم. موضوع اصلی برای ما احیای قنات است، چون چه آب چاه داخل قنات باشد و چه داخل لوله، قنات در عمل احیا نمی‌شود. هدف این است که روی مادرچاه کار شود تا خود قنات دوباره زنده شود.

او با اشاره به راهکارهای موجود برای احیای قنات، تاکید کرد: نیاز است روی مادرچاه جدید کار شود، مسیر بازسازی شود و به‌ تدریج دوباره به آب‌دهی برگردد.

فلاحتی در پایان از برگزاری جلسات مرتبط در آینده نزدیک خبر داد و افزود: پیگیری می‌کنیم که ظرف یک ماه آینده این جلسات در شهرستان برگزار شود. با مدیر شهرستان ابرکوه و همچنین فرمانداری هماهنگ خواهیم کرد تا روند جدی‌تر پیگیری شود.