احیای دریاچه ارومیه امکان‌پذیر است/ آغاز بارورسازی ابرها در نقاط پرتنش

به گزارش پارسینه به نقل از تسنیم، عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در نشستی خبری اظهار داشت: بارش‌های سال آبی 1403-1404 به 152 میلی‌متر رسید که نسبت بخه آمار متوسط بارش‌های درازمدت کاهشی 39 درصدی و نسبت به سال گذشته حدود 40 درصد کاهش نشان می‌دهد.

وی افزود: ورودی آب به مخازن سدهای کشور در سال آبی که با پایان شهریورماه به اتمام رسید، 24 میلیارد و 690 میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با 42 میلیارد و 460 میلیون مترمکعب سال آبی گذشته، 42 درصد کاهش داشته است.

سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه "حجم فعلی مخازن سدهای کشور 18 میلیارد و 760 میلیون مترمکعب است"، گفت: در حالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته 24 میلیارد و 590 میلیون مترمکعب بوده؛ یعنی 24 درصد کاهش داشته و درصد پرشدگی سدهای کشور نیز 36 درصد است.

وی ادامه داد: استان‌های سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان با کسری بیش از 50 درصدی بارش مواجه‌اند؛ استان‌های فارس، یزد، تهران، اصفهان و چند استان دیگر بین 30 تا 50 درصد کاهش بارش داشته‌اند و تنها گیلان و زنجان وضعیت نسبتاً بهتری دارند.

بزرگ‌زاده خاطرنشان کرد: کلان‌شهرهای تهران، کرج، مشهد، تبریز، اصفهان، اراک و ساوه در پیشانی تنش آبی هستند.

وی افزود: حجم ذخایر آبی سدهای پنج‌گانه تهران در حال حاضر 258 میلیون مترمکعب بوده، در حالی که سال گذشته 485 میلیون و در متوسط بلندمدت 618 میلیون مترمکعب ثبت شده است.

به گفته سخنگوی صنعت آب، سد امیرکبیر 15 درصد، سد لتیان 25 درصد، سد لار 2 درصد، سد طالقان 41 درصد و سد ماملو 8 درصد پرشدگی دارند.

سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه "به جز سد طالقان، بقیه سدهای تهران یا به حجم مرده رسیده‌اند یا نزدیک به آن هستند"، گفت: 4 ماه پیش برای تامین آب تهران نگران بودیم، اما هم همراهی مردم به تامین آب تهران در تابستان امسال کمک کرد و هم به مدار آمدن پروژه انتقال آب از سد طالقان بسیار موثر بود.

وی افزود: مردم تهران در مردادماه در اوج گرمای تابستان 14.5 درصد کمتر از زمان مشابه سال قبل آب مصرف کردند و این صرفه‌جویی کمک شایان توجهی به تامین آب تهران کرد.

سخنگوی صنعت آب خاطرنشان کرد: با اجرای فاز نخست خط انتقال آب طالقان به تهران  2.5 مترمکعب در ثانیه به ظرفیت تهران افزوده شده؛ تکمیل فاز دوم این خط تا پایان مهرماه با همکاری استانداری البرز و شورای شهر کرج انجام می شود.

بزرگ‌زاده در خصوص هماهنگی با بخش کشاورزی برای مصرف آب گفت: با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان هواشناسی، برای مناطقی که قطعیت بالایی در کم‌بارشی دارند، اطلاع‌رسانی خواهد شد تا کشاورزان متضرر نشوند؛ همچنین برآورد ما این است که در سال جاری حدود 50 میلیارد مترمکعب آب در دسترس بخش کشاورزی قرار گیرد که فعلاً برنامه‌ریزی‌ها فقط برای فصل پاییز انجام شده و در مورد زمستان و بهار در زمان مناسب تصمیم‌گیری خواهد شد.

سخنگوی صنعت آب کشور احیای دریاچه ارومیه را امکان‌پذیر دانست و گفت: دریاچه ارومیه به نمادی از مدیریت غلط آب و کشاورزی در کشور تبدیل شده است؛ با وجود صرف هزینه‌های سنگین در سال‌های گذشته، به دلیل اجرا نشدن بخش اصلی برنامه یعنی کاهش 40 درصدی مصارف کشاورزی، احیای دریاچه به نتیجه نرسید.

وی افزود: قرار بود در کنار رهاسازی آب از سدها، سطح مصرف کشاورزی کاهش یابد، اما نه تنها این اتفاق رخ نداد بلکه سطح زیرکشت افزایش هم پیدا کرد؛ بنابراین با روش‌های گذشته امیدی به احیای دریاچه وجود ندارد.

بزرگ‌زاده تأکید کرد: احیای دریاچه ارومیه نیازمند تصمیم‌های جدی و عملگرایانه است، نه صرفاً مصاحبه و وعده؛ اگر 31 هزار هکتار از اراضی کم‌بازده و بلندآب از چرخه کشت خارج شوند و 25 هزار هکتار یونجه‌کاری جای خود را به محصولات راهبردی بدهند، می‌توان علاوه بر بهبود امنیت غذایی، حدود 475 میلیون مترمکعب آب در حوزه دریاچه صرفه‌جویی کرد.

به گفته وی، نجات دریاچه ارومیه با عزم جدی و پذیرش سختی‌های اجرای اصلاحات کشاورزی ممکن است، اما ادامه مسیر گذشته هرگز نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت.

سخنگوی صنعت آب کشور اظهار داشت: پاییز امسال بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور و داده‌های اقلیمی، با کم‌بارشی و افزایش میانگین دما در بیشتر شهرهای کشور همراه خواهد بود. در چنین شرایطی، بارورسازی ابرها به‌عنوان یکی از برنامه‌های قدیمی اما تقویت‌شده وزارت نیرو، به شکل گسترده‌تر دنبال می‌شود.

وی با اشاره به اینکه برای این موضوع برنامه‌ای مفصل در قالب برنامه پنج‌ساله تدوین شده است، افزود: این برنامه شامل تعیین اقدامات مورد نیاز، منابع مالی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های وزارت نیرو و همکاری نزدیک با سازمان برنامه و سایر دستگاه‌هایی است که تجهیزات هوایی لازم را در اختیار دارند. هدف ما این است که بارورسازی ابرها در مناطقی انجام شود که بیشترین تنش آبی را دارند.

بزرگ‌زاده ادامه داد: بر اساس ادبیات علمی موجود و تجربیات جهانی، پیش‌بینی می‌شود بارورسازی ابرها بتواند بین 5 تا 15 درصد افزایش بارش را در مناطق تحت پوشش به همراه داشته باشد. مناطق انتخاب‌شده برای اجرای این طرح شامل بالادست سدهای تهران، زاینده‌رود، تبریز و سایر مناطق پرتنش آبی است. گروه‌های اجرایی تجهیز شده‌اند و همکاران ما با پایش مداوم شرایط اقلیمی، در زمان مناسب عملیات را انجام خواهند داد.

سخنگوی صنعت آب تأکید کرد: بارورسازی تنها در شرایطی امکان‌پذیر است که ابرهای مستعد در منطقه وجود داشته باشند؛ به همین دلیل، این اقدام وابسته به زمان و شرایط جوی است. در صورت فراهم بودن ابرهای مناسب، عملیات بارورسازی با تکنیک‌های علمی شدت بارش را افزایش می‌دهد.

وی افزود: در برنامه‌ریزی منابع آب شرب، بارورسازی ابرها به‌عنوان منبع مطمئن لحاظ نمی‌شود، چرا که تأمین آب شرب باید با احتمال تحقق بالای 97 درصد تضمین شود. بنابراین، منابع آبی مورد نیاز برای شرب از منابع مطمئن تأمین می‌شود و اگر بارورسازی منجر به افزایش ذخایر سدها شود، این موضوع به نفع کشور خواهد بود و از آن بهره‌برداری می‌کنیم.

بزرگ زاده خاطرنشان کرد: اگرچه نمی‌توان تنها به بارورسازی ابرها برای حل مشکلات کم‌آبی اتکا کرد، اما این اقدام می‌تواند به‌عنوان یک راهکار تکمیلی در کنار سایر برنامه‌ها به بهبود وضعیت منابع آبی کشور کمک کند.

وی ادامه داد: در موضوع هیرمند نیز همان‌طور که بارها اعلام کرده‌ایم، همسایه شرقی ما در گفتار خود را متعهد به معاهده 1351 می‌داند، اما در عمل تاکنون همراهی لازم را نداشته است. در سال آبی گذشته تنها حدود 119 میلیون مترمکعب آب دریافت کردیم، در حالی که در شرایط نرمال این رقم به 820 میلیون مترمکعب می‌رسد. جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد برای اصلاح بند کمال‌خان و بازگشت آب به مسیر طبیعی و تاریخی خود، کمک‌های فنی و مهندسی ارائه کند.

بزرگ زاده با اشاره به اظهارات اخیر برخی کارشناسان درباره وضعیت منابع آب تهران افزود: منظور همکاران ما در سازمان هواشناسی این است که با توجه به کاهش ذخایر سدها، احتمال خشک بودن نه‌تنها پاییز، بلکه کل سال وجود دارد. این شرایط قطعاً مدیریت منابع آبی را دشوارتر خواهد کرد.

سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه فرونشست زمین امروز به یک تهدید جدی برای زیست‌بوم ایران تبدیل شده است، گفت: از 609 دشت کشور، 427 دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی هستند و بیش از 350 دشت با پدیده فرونشست مواجه‌اند. این موضوع هیچ شوخی‌بردار نیست و نمی‌توان انتظار داشت قوانین فیزیک و ریاضی به خاطر ما تغییر کنند. وقتی برداشت از آبخوان بیش از تغذیه طبیعی باشد، سطح آب پایین می‌رود و فرونشست اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

وی با تأکید بر اینکه اسناد متعددی مانند برنامه هفتم توسعه، سند ملی سازگاری با کم‌آبی و نقشه راه آب کشور بر کاهش بارگذاری منابع آبی تأکید دارند، خاطرنشان کرد: اگر این اهداف در قانون بودجه سالانه پشتوانه اجرایی پیدا نکنند، به نتیجه نمی‌رسند. در قانون برنامه کاهش 15 میلیارد مترمکعبی برداشت‌های کشاورزی پیش‌بینی شده است، اما اگر ابزارهای اقتصادی و اجتماعی لازم در بودجه 1405 در اختیار ما، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست قرار نگیرد، این اهداف صرفاً روی کاغذ باقی می‌مانند.

سخنگوی صنعت آب با اشاره به لزوم حمایت از معیشت کشاورزان در مسیر کاهش برداشت‌های آبی تصریح کرد: برای تحقق این هدف باید ابزارهای جایگزین معیشتی فراهم شود؛ از جمله ارائه املاک مسکونی یا تجاری، سهام شرکت‌های دولتی یا مشارکت سازندگان در آزادسازی منابع آبی دشت‌های ممنوعه. بدون این ابزارها، امکان کاهش برداشت‌ها وجود ندارد و بودجه عمومی کشور نیز به‌تنهایی پاسخگوی این نیاز نخواهد بود.

بزرگ‌زاده با تأکید بر شدت شرایط کنونی افزود: می‌توان گفت امروز سخت‌ترین دوره کم‌آبی 58 سال گذشته را تجربه می‌کنیم. البته یک سال کم‌بارش‌تر نیز در گذشته داشته‌ایم، اما شرایط آن دوره به دلیل جمعیت کمتر و تداوم بارش‌ها در سال‌های بعد، به اندازه امروز بحرانی نبود.

وی افزود: بر اساس ارزیابی‌ها احتمالاً زمستان نرمال خواهد بود، اما این به معنای نرمال بودن کل سال نیست. سازمان هواشناسی هم تأکید دارد که پیش‌بینی‌های بیش از سه‌ماهه مبنای تصمیم‌گیری قرار نگیرد.

سخنگوی صنعت آب تصریح کرد: وضعیت آبی در برخی مناطق مانند دشت شهریار و شهر قدس بسیار اسفناک است و حتی از آب تجدیدپذیر برای باغات و فضای سبز استفاده می‌شود. متأسفانه هنوز چاه‌هایی با برداشت‌های بالا در حال فعالیت هستند که این موضوع به‌رغم پیگیری‌های مداوم همچنان ادامه دارد.

بزرگ‌زاده با تأکید بر اینکه در بسیاری از شهرهای کشور وضعیت از تنش آبی گذشته و وارد مرحله بحران شده است، افزود: امروز در شهرهایی مانند تهران، مشهد، تبریز، اصفهان، اراک و بانه، عملاً در حال مدیریت بحران آب هستیم. با این وجود، اطلاع‌رسانی گسترده از طریق رسانه‌ها و نهادهای مختلف صورت گرفته و نمی‌توان گفت مردم از شرایط بی‌اطلاع هستند.

وی در ادامه با اشاره به مدیریت منابع آبی تهران گفت: انتقادات نسبت به نحوه مدیریت وجود دارد و من نیز آن‌ها را درک می‌کنم، اما واقعیت این است که وزارت نیرو توانست برخلاف برخی پیش‌بینی‌های بسیار نگران‌کننده، آب تهران را مدیریت کند؛ اگر سال خشک ادامه پیدا کند و تمهیدات جدیدی پیش‌بینی نشود، شرایط سخت‌تر خواهد شد. این یک گفت‌وگوی صادقانه است و اگر کسی خلاف این بگوید، واقعیت فیزیکی منابع آب را نادیده گرفته است.

سخنگوی صنعت آب همچنین به موضوع مصرف آب در فضای سبز شهری اشاره کرد و افزود: گاهی برخی اظهارنظرها از جمله اینکه «تهران خزان نمی‌بیند» مطرح می‌شود، باید تأکید کنم که تهران اگر مدیریت نشود، فرو‌نشست می‌بیند؛ ما می‌توانیم برای حفظ درختان دیرعمر چاره‌اندیشی کنیم، اما آبیاری چمن‌ها در وسط روز با فواره‌ها هم بد مصرفی است و هم پیام کم‌آبی را به شهروندان منتقل نمی‌کند؛ رئیس‌جمهور نیز اخیراً دستور داده‌اند چمن‌های نهادها آبیاری نشوند که این اقدام الگویی برای رعایت همه خواهد بود.

بزرگ‌زاده با تأکید بر لزوم پایبندی به قانون در مدیریت آب گفت: هیچ‌کس نباید خود را قوی‌تر از قانون و مقررات بداند. چه رئیس‌جمهور باشد، چه شهردار و چه کارمند یا خبرنگار؛ همه باید در چارچوب قوانین و سیاست‌های آبی کشور حرکت کنیم. در غیر این صورت، نمی‌توانیم بحران موجود را مدیریت کنیم.

سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه "روش‌هایی که طی 30 سال گذشته برای بستن چاه‌های غیرمجاز یا ایجاد مشارکت مردمی دنبال شد دیگر پاسخگو نیست"، گفت: اکنون باید نهادهای بازار، اقتصاد و اجتماع فعال شوند و ایده‌های نو مورد استفاده قرار گیرد.