نه به ناامیدی آری به صبوری!

افراد پس از تجربه اعتیاد به مواد، احتمالا احساسات مختلفی را تجربه می‌کنند که یکی از آن ها، حس طرد شدن و نادیده گرفته شدن از سوی جامعه و به ویژه اعضای خانواده است. یافته‌ها و پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد احساس طرد شدگی و انزوا یکی از مهم‌ترین متغیرهای ناکامی فرد معتاد در ترک مواد است چراکه پذیرنده نبودن جامعه و خانواده در خصوص فردی که درگیر بیماری اعتیاد است، انگیزه‌های روان شناختی به منظور درمان را به شدت کاهش می‌دهد. به همین دلیل است که به خانواده‌‌ها پیشنهاد می‌شود ضمن پذیرش معضل اعتیاد در خانواده، به پدیده اعتیاد به عنوان یک بیماری نگاه کنند و آگاه باشند معتاد برای رهایی از این بیماری نیاز به همیاری دارد.
 

انگ یا برچسب اجتماعی، عنوانی است که برخی افراد برای معرفی و شناسایی دیگران به آن‌ها نسبت می‌دهند. حال اگر این برچسب‌ها منفی باشد(مثلا تو معتادی و درست نمیشی)، می‌تواند کل زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. وقتی به فردی انگ اعتیاد می‌زنیم، علاوه بر القای نوعی بی‌اعتمادی و ناامیدی، در فرایند ترک فردی که درگیر بیماری اعتیاد است، اختلال ایجاد می‌کنیم. این انگ زدن‌ها که غالبا محصول قضاوت‌های سطحی و نادرست است، باعث تحلیل انگیزه فرد برای تغییر می‌شود و اطرافیان هم با آگاهی از بی انگیزگی فرد بیمار شروع به کناره‌گیری از او می‌کنند و این چرخه معیوب، یکی از عوامل مهم شکست در فرایند ترک مواد است. به خانواده و اطرافیان فرد بیمار پیشنهاد می‌شود با نگاهی همدلانه (دیدن مشکل از جانب فرد بیمار) و گوش کردن فعال، به مقابله با وسوسه برچسب زدن بپردازند تا زمینه تغییر و درمان را تسهیل کنند.
 

پر واضح است که واژه بیماری با درد و رنج گره خورده است. بیماری اعتیاد هم از این قاعده مستثنا نیست. حتی زمانی که فرد تصمیم به ترک مواد می‌گیرد و وارد مراحل درمان می‌شود هم این دردها و آسیب‌های جسمی و روانی، خود را نشان می‌دهد. برای مثال نوسانات خلقی، گاهی پرخاشگری، دردهای بدنی(به ویژه در مصرف کنندگان مواد سنتی مثل تریاک) یا مشکلات اقتصادی احتمالی ناشی از بیکاری از جمله مواردی است که در فرایند درمان این افراد دیده می‌شود. بنابراین از خانواده و اطرافیان بیمار انتظار می‌رود با نگرشی بالغانه این تغییرات موقتی در خلق، رفتار و سازگاری اجتماعی را جزو فرایند طبیعی درمان در نظر بگیرند و با حمایت اجتماعی مطلوب، زمینه را برای کمک به عضو خانواده فراهم کنند.
 

مراقبت در پرهیز از مواجهه با دوستان معتاد و فراهم نیامدن شرایط مشابه آغاز اعتیاد نیز از عوامل موثر در تداوم حالت ترک است. یکی از راه‌های مقابله با وسوسه، ارتباط با دوستان معتاد، بهبود روابط عاطفی و محبت به معتاد است. وقتی نیازهای عاطفی فرد در بستر خانواده برآورده نشود، ممکن است دوباره برای رفع این نیازها درگیر اعتیاد شود بنابراین به خانواده‌ها پیشنهاد می‌شود ضمن ایجاد مرزهای روانی واضح و شفاف، با ترمیم و بهبود روابط عاطفی پایدار، به فرد بیمار در مسیر درمان کمک کنند.
 

تنهایی و انزوا، بستر خیال‌پردازی‌ها و گرایش به مواد مخدر را در افراد فراهم می‌کند. شرکت در جمع‌هایی که فرد ترک کرده را درک می‌کنند و او را باور دارند، باعث می‌شود فرد طبق انتظارات آن‌ها ترک خود را حفظ کند و ترک موفقی داشته باشد. از این طریق هم انزوا و خیال پردازی‌ها حذف می‌شود و هم ارتباط نامناسب و همراه با بی اعتمادی به فرد ترک کرده از بین می‌رود.
 

آگاه باشید که با وجود همه آسیب‌ها و فشارهای ناشی از بیماری اعتیاد که خانواده گریبان گیر آن شده است، باز هم فرد بیمار، عضوی از خانواده است که نیاز شدیدی به کمک دارد. نگرش اعضای خانواده به این بیماری باید به گونه‌ای باشد که صرفا رفتارهای اشتباه فرد بیمار را نقد و از هتک حرمت شخصیت و عزت‌نفس او جدا خودداری کنند. به کار بردن کلماتی همچون «تو بی‌عرضه‌ای»، «تو آبروی خانواده را برده‌ای» و ... نمونه‌های بارز تخریب شخصیت و کاهش عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس است. آگاه باشید که با تخریب شخصیت فرد بیمار، مقاومت او را در برابر درمان بسیار بالا می‌برید که این می‌تواند فرایند درمان را متوقف کند.
 

ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که ترک هر عادتی، مستلزم گذر زمان است. اعتیاد از جمله عادت‌هایی است که فرازونشیب بسیاری دارد. این زمان بسته به نوع ماده مصرفی، میزان و مقدار مصرف، جنسیت، مدت و نوع مصرف می‌تواند متغیر باشد. بیشتر بررسی‌ها و پژوهش‌ها در حوزه اعتیاد، احتمال بازگشت را در شش ماه اول زیاد می‌دانند. آگاه باشید که این برگشت‌های موقتی، شما و فرد بیمار را از فرایند درمان ناامید نکند چراکه این مسئله برای بسیاری از افرادی که اکنون از بیماری اعتیاد نجات یافته‌اند نیز وجود داشته است. این برگشت‌ها برای مواد صنعتی(مثل شیشه) به علت ولع و وسوسه‌های شدید بیشتر دیده می‌شود و فرایند درمان را طولانی‌تر می‌کند. در افرادی که نوع مصرف‌شان تزریقی بوده نیز فرایند تغییر بسیار سخت است چرا که زمان و میزان کسب لذت ناشی از مواد در این افراد بسیار بالاست.