آغاز عبور از بن‌بست تحریمی

فریدون مجلسی: بعد از ماه‌ها کش و قوس سیاسی، در نهایت سازوکار مالی ایران با اروپا موسوم به اینستکس، اولین پردازش مالی‌اش را با ایران انجام داد. گزارش‌های اولیه حکایت از انتقال ارز و حتی فروش نفت از طریق این مکانیسم مالی دارد. امیدواری‌ها به این سازوکار مالی وقتی بیشتر می‌شد که خانم موگرینی رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا از پیوستن همه کشور‌های اروپایی به اینستکس برای انجام تبادلات آسان مالی با ایران خبر می‌داد. نکته قابل تأمل در این میان این است که واکنش و استراتژی ما نسبت به این سازوکار باید چگونه باشد. آیا باید به استقبال رفت یا آن را نهی کرد. بی‌گمان سازوکار مالی با اروپا نقطه آمال و در خور شأن و منزلت ملت ایران نیست، اما باید با واقعیت‌ها جلو رفت و شرایط را عاقلانه تحلیل کرد.

اینستکس در شرایط کنونی گذرگاهی برای ورود ایران به سامانه مالی جهانی است و به سهم خود می‌تواند در خنثی‌سازی بعضی سیاست‌های تحریمی‌ترامپ منشأ اثر و تحول باشد. برای همین نباید نگاهی آرمان‌گرا یا آمیخته به دلواپسی به این سازوکار داشت. باید در نظر داشت که در کشور دو رویکرد نسبت به سیاست خارجی و ارتباط با اروپا وجود دارد. دیدگاه اول جریانی است که نگاه تقابلی و تا حدودی ستیزه‌جویانه به سیاست خارجی دارد. تصور این جریان‌ها بر این است که سیاست خارجی عرصه برد- برد نیست و در این بازی بازیگر قدرتمند می‌برد و لاجرم دیگری می‌بازد. نگاه صفر و صدی این جریان‌ها عملاً منجر به بن‌بست در سیاست خارجی و عرصه می‌شود. فراموش نکرده‌ایم که گروه دلواپسان در جریان توافق هسته‌ای با ارسال سیگنال‌ها و ابراز مخالفت‌های پیدا و پنهان، عرصه را بر دولت تنگ و دشوار ساختند و امروز هم که جهان با پدیده ترامپ مواجه است و اغلب قدرت‌های جهانی دچار اصطکاک منافع با تندرو‌های امریکا شده‌اند؛ مخالفان دولت از ماجرای تحریم‌ها بهره می‌برند تا دولت و سیاست خارجی دولت را تخطئه کنند.

در برابر، جریان‌هایی در کشور هستند که طرفدار رویکرد برد- برد در عرصه بین‌المللی‌اند و سیاست خارجی را عرصه تلاش برای نیل به منافع و امنیت ملی، و انزوا را موجب تضعیف استقلال می‌دانند. نگاه این جریان‌ها به دنیای روابط بین‌الملل از منظر اخلاق نیست و متوجه دشواری‌های موجود در روابط بین‌المللی و بی‌انصافی‌های صورت گرفته در آن هستند. برآیند گفتمانی گروه‌های حامی دولت بر این است که باید از فرصت‌های بین‌المللی به بهترین شکل ممکن بهره جست. اگر امروز با سازوکاری به نام اینستکس روبروییم و قرار است این مکانیسم‌های مالی میان ایران و اروپا عمل کند باید تا آنجا که ممکن است از این ظرفیت نهایت بهره را برد و زمینه را برای تعمیق و بهره‌مندی فزاینده از این مکانیسم مالی فراهم ساخت. اینستکس دریچه‌ای است که می‌تواند تا حدودی اثرات تحریمی‌ترامپ را در حوزه‌های مالی کم‌رنگ سازد. این سازوکار هر چند محدود است، اما اروپایی‌ها طی یک سال اخیر نشان دادند که باطناً دنبال حفظ برجام هستند و به این توافق به مثابه پایه باثبات امنیت منطقه‌ای نگاه می‌کنند، زیرا ثبات منطقه را موجب تضمین منافع ملی خود در توسعه روابط بازرگانی می‌دانند.

از سوی دیگر باید توجه داشت که مردم ایران طی دو انتخابات اخیر نشان دادند که دنبال صلح و آرامش هستند و دغدغه توسعه اقتصادی و پیشرفت دارند. دولت که به اعتبار کلید گشودن راه صلح و ثبات برگزیده شد باید به این خواست مهم مردم احترام بگذارد و به نوبه خود به تقویت وفاق ملی و آرامش داخلی کمک کند. ایران کشوری با جغرافیای وسیع و با امکانات فراوان است و در شأن این ملت نیست که در جهان در هم تنیده امروز، در انزوا باشد. موقعیت ژئو استراتژیک ایران و ظرفیت‌های ثبات‌آفرینش در امنیت منطقه اقتضا می‌کند که نقش منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران تقویت شود و ایران به جایگاهی مطلوب در اقتصاد جهانی دست یابد. باید توجه داشت که فرصت‌ها در صورت بی‌توجهی به تهدید بدل می‌شود. از این رو باید اینستکس را با همه ضعف‌ها و محدودیت‌هایش پذیرفت و به سهم خود با سازگاری و تعامل دیپلماتیک در جهت تقویت آن گام برداشت. باور داشته باشیم که با اقدامات سازنده و مسالمت‌آمیز از جانب ما و البته بهره‌گیری از فرصت‌های بین‌المللی، بسیاری از چالش‌های پیش روی کشور که امریکایی‌ها و متحدانش بر سر راه ما گذاشته‌اند، در اثر مرور زمان حل می‌شود. ایران دشمنان بزرگی در منطقه دارد و نباید در عرصه دیپلماسی و اقتصاد، عرصه را برای فعالیت و جولان این دشمنان باز بگذارد.