اهمیت وصیت در اسلام

«وصیت» در اصطلاح علم اخلاق با پند و موعظه سفارش کردن بر دیگری، جهت فرمان بردن و عمل نمودن است و در اصطلاح فقه این است که انسان، تملیک و واگذاری عین مال یا منفعت آن را بعد از وفات خودش به شخص دیگر یا عموم مردم سفارش کند؛ به‌طوری‌که تصرف در اموال وی بعد از مرگش برای دیگران مباح باشد.

پیشوایان بزرگ اسلام تأکید زیادی بر انجام وصیّت برای مسلمانان، بعمل آورده اند.

واژه «وصیت» در قرآن کریم در دو معنا به کار رفته: اخلاقی که به معنی موعظه و نصیحت باشد، و فقهی که سفارش فردی به وصیّ خودش، برای رسیدگی به اموال و کار‌های باقی مانده بعد از مرگ او، مطرح شده است.

قرآن کریم، وصیت را حقى بر عهده پرهیزکاران دانسته، مى فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقّاً عَلَى الْمُتَّقِینَ». (سوره بقره: آیه ۱۸۰)

بر شما نوشته شده: «هنگامى که یکى از شما را مرگ فرارسد، اگر چیز خوبى (مالى) از خود به جاى گذارده، براى پدر و مادر و نزدیکان، به طور شایسته وصیت کند. این حقى است بر پرهیزکاران.

حضرت رسول اکرم و حضرت باقر و حضرت صادق (علیهم السّلام) فرمودند: «وصیّت بر هر مسلمانی حقّ است».

حضرت باقر (علیه السّلام) فرمودند: «وصیّت حق است و پیغمبر خد (صلّی الله علیه وآله) وصیّت کرد و شایسته است که هر مسلمانی وصیّت کند.»

حضرت پیغمبر (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «شایسته نیست برای مسلمان که شبی را به صبح برساند مگر اینکه وصیّت نامه اش زیر سرش باشد»؛ و مطلب مهمّ این است که باید کوشش و دقّت کرد که وصیّت بر اساس موازین شرع و کامل انجام بگیرد که حضرت صادق (علیه السّلام) فرمود که حضرت پیغمبر (صلّی الله علیه و آله) فرمودند: «وصیّت کامل و درست انجام ندادن، نشانه نقصان مروّت و عقل انسان است».

حضرت صادق (علیه السّلام) به یکی از راویان احادیث که مسعدة بن صَدَقه نام داشته فرمود: «اگر خداوند به تو فقط دو روز برای ماندن در دنیا مهلت داده باشد یکی از آن دو روز را برای یاد گرفتن مسائل و احکامی که برد روز مرگ تو می‌خورد و به درد آن روز کمک می‌کند، صرف کن تا درباره آنچه که بعد از مرگ از تو باقی می‌ماند نقشه و تدبیر نیکو و صحیح انجام داده باشی»؛ و نیز آن حضرت از پدر بزرگوار خود (علیهما السّلام) نقل کردند که فرموده است: ثواب کسی که در وصیّت خود راه عدل و حقّ را پیش بگیرد، ثواب کسی است که مال خود را در حال حیات خود به عنوان تصدّق در راه خداوند داده باشد و کسی که را ه. حق را در نظر نگرفته باشد در روز قیامت خداوند را در حالی ملاقات می‌کند که خداوند از او روی گردان است.

احکام وصیت
۱. کسى که نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند:
اگر به مردم بدهکار است و موقع دادن آن بدهى رسیده، باید بدهد و اگر خودش نمى تواند بدهد، یا موقع دادن بدهى او نرسیده، باید وصیت کند و بر وصیت شاهد بگیرد.

اگر خمس، زکات و مظالم بدهکار است باید فوراً بدهد و اگر نمى تواند بدهد چنانچه از خودش مال دارد، یا احتمال مى دهد کسى آن‌ها را ادا نماید، باید وصیت کند و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد.

اگر نماز و روزه قضا دارد، باید وصیت کند که از مال خودش بر او اجیر بگیرند؛ بلکه اگر مال نداشته باشد، ولى احتمال بدهد کسى بدون آن که چیزى بگیرد آن‌ها را انجام مى دهد، باز هم وصیت کردن واجب است.

۲. انسان، از نظر شرع مى تواند تا ۱۳ اموالش وصیت کند. بر این پایه، وصیت در بیش از ۱۳ مال نافذ نیست؛ مگر این که ورثه اجازه دهند. (تحریرالوسیله، ج. ۲، ص. ۸۶، مسئله ۲۳)

۳. واجبات مالى مانند اداى دیون افراد، خمس و زکات، مظالم و کفارات، حتى اگر انسان، نسبت به آن‌ها وصیت نکرده باشد، از اصل مال اخراج مى شود؛ اگر چه تمام ترکه را در برگیرد. حج نیز به واجبات مالى ملحق است؛ اما واجبات بدنى مانند نماز و روزه و نیز وصیت به کارهاى مستحبى مانند اطعام به فقرا، زیارت‌ها و برپایى مجلس عزا و سوگوارى، از ثلث اخراج مى شود و در زاید بر ثلث مشروط به اجازه ورثه است؛ اگر اجازه دادند، وصیت صحیح وگرنه باطل خواهد بود. (تحریرالوسیله، ج. ۲، ص. ۸۶، مسئله ۲۳)

۴. کسى که نشانه هاى مرگ را در خود مى بیند لازم نیست براى بچه هاى صغیر خود قیم و سرپرست معین کند؛ ولى در صورتى که بدون قیم مالشان از بین مى رود، یا خودشان ضایع مى شوند، باید براى آنان قیم امینى معین نماید.

۵. اگر نوشته اى به امضا یا مُهر میت ببینند، چنانچه مقصود او را بفهماند و معلوم باشد که براى وصیت کردن نوشته، باید مطابق آن عمل کنند.

۶. اگر کسى وصیت کند که پس از مرگ او، تمام اموال و دارایى اش به همسرش واگذار گردد، وصیتش در ثلث ترکه نافذ است و بقیه، مربوط به همه ورثه است.

۷. مهریه زن در صورتى که میت در زمان حیات خود به همسرش نپرداخته باشد، جزو دیون او شمرده مى شود که پس از مرگ او باید از اصل ترکه اش بپردازند.


پرسش و پاسخ‌هایی در مورد وصیت:
اگر شخصی به هنگام وفات وصیت نامه نداشته باشد تکلیف ارثیه چیست؟
پاسخ: اگر میت بدهی یا حجی به گردن داشته باشد باید آن را از اصل ترکه بدهند و مابقی ارث را بین ورثه تقسیم می‌کنند.

لطفا بفرمایید در وصیت تملیکی اگر موصی مال غیر را به اعتبار اینکه در آینده آن مال را تملک خواهد نمود مورد وصیت قرار دهد این وصیت صحیح است یا خیر؟
پاسخ: اگر بعد از تملک آن وصیت سابق را ابقاء کند صحیح است.

اگر وارث به ثلث احتیاج مبرم داشته باشد میتواند آنرا مصرف کرده و سپس به مرور آنرا ماهیانه یا سالیانه طبق وصیت خرج کند؟
پاسخ: جایز نیست و تاخیر در انجام وصیت نیز جایز نیست.

ایا ثلث مال را مطابق قیمت زمان فوت باید محاسبه کرد یا به قیمت روز ایا ثلث مال را وصی باید طبق وصیت خرج کند یا ورثه هر یک مقداری از ان را میتواندطبق وصیت خرج کنند؟
پاسخ: به قیمت روز، باید با موافقت وصی باشد.

ایا اهدا قلب و یا کلیه و دیگر اعضاء اشکال شرعی دارد؟
پاسخ: اگر وصیت کرده باشدکه قلب یا کلیه اش را بعد از فوت به دیگری بدهند در صورتی که حفظ حیات مسلمانی بران متوقف نباشد نفوذ وصیت و جواز قطع محل اشکال است.

اگر شخصی وصیت کند که او را در مکانی (قبرستان قدیم شهر) دفن کنند، ولی بعد از فوت دفن کردن در آن قبرستان ممنوع می‌شود و او را در قبرستان دیگری دفن می‌کنند. اما بعد از یک سال دفن کردن در قبرستان قدیم (یعنی جایی که میت برای دفن وصیت کرده بود) آزاد می‌شود. حال انتقال میت از جایی که هم اکنون هست به قبرستان قدیم شهر چه حکمی دارد؟
پاسخ: جایز نیست.

شخصی از دنیا رفته واز زندگی دنیا یک باب منزل مسکونی دارد، دارای هفت فرزند می‌باشد، واین فرزندان جز همین یک باب منزل هم سر پناهی ندارند، شخص متوفی وصیت کرده (یک سوم) از دارای اش را خرج اوکنند.
سؤال اینجاست که باید خانه بفروشد و (یک سوم) را خرج کنند. در صورت فروش خانواده آواره شده وچون منبع در آمد ثابتی هم ندارند به مشکلات بسیاری برخورد می‌نمایند. سؤال دیگر اینکه از آنجایی که پدر خانواده مغروض بوده مبالغی هم جهت تسویه به طلبکاران پرداخت شده است. آیا می‌توان این مبالغ را جز آن (یک سوم) دانست؟

پاسخ: ۱- باید وصیت عمل شود.
۲- نمی‌شود از ثلث بپردازند بلکه ابتدا دیون را بدهند وسپس ثلث را جدا کنند وما بقی را تقسیم کنند.

وضعیت وصیت ما زاد بر ثلث میتی که فرزند صغیر دارد آیا نافذ میباشد یا نه؟
پاسخ: اگر ورثه کبار اجازه بدهند در مقدار سهم خودشان وصیت نافذ است.

پرسش: آیا تأخیر در انجام وصیّت میت جایز است؟
پاسخ: تأخیر در انجام وصیت جایز نیست.


می‌خواستم بدانم هزینه یک سال نماز و یک ماه روزه مرحوم پدرم چقدر است؟ و برای ۲۰ سالی که ایشان وصیت نموده در صورت عدم تمکن مالی چه باید کرد؟
پاسخ: از ثلث ایشان به همان مقداری که ممکن است بدهید.

 

منبع: بیتوته