بن‌بست رویاهای کودکانه

ازدواج زودهنگام عبارتست از هر ازدواجی که در سنین زیر ١٨ سالگی صورت گرفته، در حالیکه دختر از نظر جسمی، فیزیولوژیکی و روانی برای ازدواج و فرزندآوری آماده نیست و به گفته کارشناسان خانواده دوران عدم ثبات و پختگی فرد است.

حکایت دخترانی که زیر سن قانونی ازدواج می‌کنند از حلقه‌هایی آغاز می‌شود که از همان آغاز بر انگشتان گشاد است و البته ماجرا به همین سادگی نیست و این ازدواج‌های زودهنگام می‌تواند سرآغازی برای مشکلات و حتی معضلاتی باشد که این دخترکان تازه پا در عرصه‌اش گذاشته‌اند.

لباس عروس بن‌بست رویاهای دخترکانی است که در رقص باد و پایکوبی آرزوهای کودکانه‌شان پا در خانه بخت می‌گذارند و بی‌آنکه هنوز کامشان شیرینی دوران کودکی را به طور کامل درک کرده باشد خود را برای مقابله با فراز و نشیب‌های زندگی آماده می‌کنند.

ازدواج‌های زودهنگام از جمله معضلات اجتماعی است که در بسیاری از خانواده‌های ایرانی به ویژه در دختران هنوز رنگ و لعاب خود را از دست نداده است.

کارشناسان معتقدند ازدواج دختر و پسر در دوران کودکی یا نوجوانی، پیامدهای منفی و آسیب‌های اجتماعی بسیاری به دنبال دارد، چرا که نوجوانی که هنوز به بلوغ کافی نرسیده قادر نیست مسئولیت یک زندگی را بر دوش بکشد.

با وجودی که هر دو جنس پسر و دختر در معرض ازدواج‌های زودهنگام هستند اما دختران بیشترین قربانیان این پدیده به شمار می‌آیند. فقر فرهنگی، پایبندی به اصول و رعایت سنن قدیمی و سنتی توسط بسیاری از این خانواده‌ها سبب شده تا دختران و پسران کم سن و سال، گرفتار معضلات متعدد ناشی از ازدواج زودهنگام شوند.

به هر حال ازدواج در سن پایین به هر علتی اتفاق افتاده باشد، بدون پیامد نخواهد بود و والدین چنین نوجوانانی، آگاهانه یا از روی ناآگاهی با آینده و زندگی فرزندان خود بازی می‌کنند.

مدیرکل امور اجتماعی استانداری همدان در این‌باره در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه هر ازدواجی که به موقع صورت نگیرد عوارض و تبعات خاصی را به دنبال دارد، اظهار کرد: به حداقل رسیدن ازدواج به موقع معضلی است که امروزه در کشور با آن مواجه هستیم.

مهرداد نادری‌فر با بیان اینکه اکنون افزایش سن ازدواج در جامعه نسبت به ازدواج کودکان بیشتر مشاهده می‌شود، افزود: هم‌اکنون شرایط کلی جامعه تغییر کرده و در حال گذر از خانواده سنتی به سمت خانواده مدرنتیه هستیم و در این بین بسیاری از آداب و رسوم خانواده‌ها نیز دستخوش تغییرات شده است.

وی ادامه داد: در جامعه امروز شاهد ازدواج‌هایی در سن پایین هستیم که این نشان‌دهنده نبود بلوغ فکری افرادی است که فرزندان خود را در سنین پایین وادار به ازدواج می‌کنند و این موضوع حاصل فقر فرهنگی و یک آسیب اجتماعی است چرا که ازدواج در سنین پایین آثار و تبعات فراوانی به همراه دارد.

نادری‌فر عامل زمینه‌ساز چنین ازدواج‌هایی را بیشتر فقر فرهنگی یا اصرار بر رعایت سنت‌های قدیمی دانست و محرومیت افراد از آموزش، نرسیدن به بلوغ شناختی و سطح معلومات لازم جامعه امروز، محرومیت از سلامت روحی، روانی و جسمی، بی‌تجربگی و الگوبرداری از زندگی‌های سنتی گذشتگان و فرانگرفتن آموزش ها درباره مهارت‌های زندگی را از مهمترین عوارض ازدواج در سن پایین برشمرد.

وی تصریح کرد: افرادی که در سن زیر 18 سال ازدواج می‌کنند بیشتر از دیگران مورد خشونت‌های خانگی و آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند که تبعات آن افسردگی و بلوغ زودرس است چرا که این افراد در سنی زیر بار مسئولیت زندگی رفته و این بار را به دوش می‌کشند که از تحمل جسمی، روانی و شناختی آنها خارج است.

مدیرکل امور اجتماعی استانداری همدان ازدواج در سنین پایین را زمینه‌ساز دخالت‌های بی‌مورد والدین دانست و یادآور شد: خوشبختانه این معضل اجتماعی در استان همدان زیاد نیست اما در مناطق روستانشین استان این موضوع بیشتر به چشم می‌خورد و در تلاش هستیم تا تعداد این ازدواج‌ها را به صفر برسانیم.

وی با بیان اینکه با تغییر فرهنگ مناطق روستایی می‌توانیم این معضل را کاهش دهیم، افزود: این مناطق از روحانیت حرف‌شنوی بالایی دارند بنابراین جامعه روحانیت باید مردم را نسبت به عوارض و مشکلاتی که این ازدواج‌ها در پی دارند، توجیه کنند.

نادری‌فر از رسانه‌ها و صداوسیما خواست با تولید برنامه‌های مربوطه آگاهی مردم را افزایش دهند و ادامه داد: آنچه امروزه به عنوان مشکل بزرگتری از ازدواج کودکان مطرح است افزایش سن دختران و تجرد قطعی در کشور است.

مدیرکل امور اجتماعی استانداری همدان با بیان اینکه میانگین افزایش سن ازدواج دختران در استان همدان نسبت به آمار کشوری پایین‌تر است، اضافه کرد: با ادامه روند افزایش سن ازدواج در تداوم نسل دچار مشکل خواهیم شد.

یک روانشناس نیز درباره عوارض روانی ازدواج‌های زودهنگام به خبرنگار ایسنا گفت: رسیدن به بلوغ جسمانی و اجتماعی دو معیار اساسی برای ازدواج است که در کسانی‌که در سن کم ازدواج می‌کنند، وجود ندارد.

سیدنصرت‌الله میرمعینی یکی از پیامدهای مهم ازدواج زودهنگام را کاهش اعتماد به نفس دانست و بیان کرد: هر فرد باید در دامنه‌های سنی مختلف یکسری مهارت‌ها را کسب کند و اگر فردی در سنین 13 یا 14 سالگی ازدواج کند یک‌باره بدون سپری کردن دوره نوجوانی وارد دوره بزرگسالی می‌شود و این امر مانع از کسب مهارت‌های لازم شده و موجب می‌شود این دختران در روابط بین فردی احساس ضعف و ناتوانی داشته باشند.

وی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد ازدواج دختران در سنین کودکی در خانواده‌هایی که پدر معتاد، بیمار روانی، بی‌سواد یا کودک تک والد یا والد ناتنی داشته و از لحاظ اقتصادی و اجتماعی در سطح پایینی باشند، بیشتر است.

میرمعینی با بیان اینکه بیشتر این کودکان پس از وارد شدن به زندگی مشترک در مواجهه با واقعیت‌های زندگی توان مقابله با آن را ندارند، اضافه کرد: این امر موجب ایجاد مشکلاتی همچون افسردگی و سرخوردگی در زندگی مشترک این افراد می‌شود.

وی طلاق‌های زودهنگام و افزایش آمار طلاق را پیامد بسیار مهم و تلخ ازدواج‌های زودهنگام دانست و گفت: آمارهای رسمی حاکی از افزایش رشد طلاق در کشور دارد و این عامل با ازدواج زودهنگام بیشتر می‌شود چرا که وقتی دخترانی که در سنین 13، 14 یا 15 سالگی ازدواج کرده‌اند این دوره را پشت سر می‌گذارند و به سن جوانی می‌رسند معیارهایشان تغییر می‌کند و همین امر موجب می‌شود احساس کنند در ازدواج خود اشتباه کرده‌اند.

میرمعینی با بیان اینکه این کودکان به علت نداشتن ثبات عاطفی و قدرت تفکر منطقی بر اساس احساس تصمیم‌گیری می‌کنند، عنوان کرد: کودکان با ازدواج زودرس و بارداری زودتر از همسالان، از رشد جسمی، روحی و فکری باز می‌مانند و دچار عوارض روحی، روانی و جسمی می‌شوند که برخی از آنها تا پایان عمر همچنان دامنگیرشان خواهد بود.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از پیامدهای آسیب‌رسان ازدواج کودکان جدایی از خانواده و دوستان، از دست دادن آزادی تعامل با همسالان و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و کاهش فرصت‌های آموزشی است، تصریح کرد: از یک‌سو دختران با ازدواج اجباری و زودهنگام از فرایند آموزش و تحصیل دور مانده و با فقر آموزشی روبرو می‌شوند و از سوی دیگر به علت این کم‌سوادی و دانش اندک توانایی رویارویی با مسائل خانوادگی را نداشته و در توسعه خانواده و تربیت فرزندان نیز سرمایه مناسبی نخواهند بود.

یک جامعه‌شناس نیز با بیان اینکه از نظر جامعه‌شناسی ازدواج مهمترین قرارداد بین زن و مرد است، به خبرنگار ایسنا گفت: از نظر علمی افراد برای ازدواج باید آمادگی جسمی، روانی و توانایی مدیریت زندگی را داشته باشند.

دکتر صفی‌الله صفایی با بیان اینکه خانواده‌ها در گذشته به صورت گسترده زندگی می‌کردند و امروزه به زندگی هسته‌ای روی آورده‌اند، افزود: در گذشته وقتی افراد در سن کم ازدواج می‌کردند در کنار خانواده‌ها مهارت‌های لازم برای اداره زندگی را کسب کرده و از کمک آنها بهره‌مند می‌شدند اما امروزه این امکان وجود ندارد.

وی با بیان اینکه ازدواج زودهنگام خشونت و آزار علیه کودکان است، ادامه داد: گرچه دختران از اینگونه ازدواج‌های سلطه‌گرایانه و مصلحت‌گرایانه به علت نبود حق انتخاب و علاقه، استقبال نمی‌کنند اما در مقابل مواردی هم وجود دارد که نوجوان زیر 18 سال، ازدواج را فرصتی تلقی می‌کند تا از ناکامی‌ها و مشکلاتی که به علت شرایط فقر اقتصادی در خانواده با آنها مواجه است، رهایی یابد.

صفایی با اشاره به اینکه در ازدواج زودهنگام تنها به بلوغ زیستی توجه می‌شود، گفت: این در حالیست که برای ازدواج علاوه بر رشد زیستی، بلوغ روانی، فرهنگی و اجتماعی نیز به همان اندازه مهم و قابل‌توجه است.

وی پایبند بودن به سنت‌های قدیمی، مسائل اقتصادی و مذهب را از مهمترین عوامل ازدواج زودهنگام دانست و اظهار کرد: مهمترین پیامد ازدواج‌های زودهنگام ساخت خانواده‌هایی فاقد کیفیت زندگی است که در همین خانواده‌ها طلاق زودرس اتفاق می‌افتد.

این مدرس با اشاره به اینکه ازدواج زودهنگام دختران مشارکت اجتماعی آنها را کاهش می‌دهد، خاطرنشان کرد: ادامه تحصیل و اشتغال نوعی مشارکت اجتماعی است که با ازدواج زودهنگام این فرصت مثبت از دختران گرفته می‌شود.

وی یادآور شد: با توجه به نقش نان‌آوری پسران در جامعه ایرانی، پسران ترک تحصیل کرده، سر از بازار کار غیرتخصصی با دستمزد و مزایا و منزلت کمتر درمی‌آورند و به هنگام تشکیل خانواده نمی‌توانند از عهده تأمین مخارج زندگی برآیند و در نتیجه آمار خانواده‌های فقیر افزایش می‌یابد.

این جامعه‌شناس اضافه کرد: دختر و پسری که ازدواج زودهنگام کرده‌اند مادر و پدری خواهند شد که برای این نقش آماده نشده‌اند و این عدم آمادگی هم از نظر فرد ی و هم از نظر اجتماعی برای جامعه پرهزینه خواهد بود.

وی با بیان اینکه با ازدواج زودهنگام افراد لذت بهره بردن از دوران نوجوانی و کودکی را از دست می‌دهند، عنوان کرد: دیگر پیامدهای بهداشتی ازدواج‌های زودرس، افزایش خطر مرگ نوزادان است به طوریکه خطر مرگ نوزادان مادارن زیر 20 سال 2 برابر بیشتر از نوزادان با مادران بالای 20 سال است.

به گفته صفایی، قربانیان ازدواج‌های زودهنگام بیشتر از سایر زنان احتمال در معرض قرار گرفتن بیماری‌های مقاربتی، خشونت خانوادگی، همسرآزاری، طلاق، اعتیاد و سایر معضلات اجتماعی قرار دارند.

وی بیان کرد: برای پیشگیری از ازدواج کودکان در دو بُعد فرهنگی و قانونی باید اصلاحاتی صورت گیرد و این 2 باید در راستای هم باشند البته باید توجه داشت که اصلاح قانون تنها راهکار حذف پدیده ازدواج کودکان نیست بلکه در کنار آن باید در مناطقی که با فراوانی این پدیده مواجه هستیم، فرهنگسازی صورت گیرد و مردم نسبت به تبعات منفی آن آگاه شوند.

صفایی با بیان اینکه باید در خانواده‌ها به دختران اجازه تصمیم‌گیری دهند و کرامت انسانی آنها را حفظ کنند، گفت: خانواده‌هایی که در سطح پایین اقتصادی قرار دارند را باید پوشش دهیم تا مجبور نباشند فرزندانشان را مجبور به ازدواج کنند.

معضل ازدواج زودهنگام مشکل‌های زیادی برای دختران و پسران، خانواده آنان و جامعه به همراه دارد و حل آن زمانی ممکن است که به علل گوناگون شکل‌گیری این پدیده و نیز پیامدهای آن در سطح جامعه نگریسته شود و برای رفع و محو آن تمام امکانات و افراد جامعه بسیج شوند.

آگاه ساختن دختران و پسران و همچنین خانواده‌های آنان درباره پیامدهای ناگوار این‌گونه ازدواج‌ها از جمله برنامه‌هایی است که می‌تواند درصد این ازدواج‌ها را کاهش دهد.