بنای تاریخی آتشکده‌ی نیاسر از کهن‌ترین چهارطاقی ایران

در تاریخ کهن ایران، علم و دین دو عنصری بوده‌اند که بر بسیاری از سازه‌های باستانی تاثیرگذار بوده‌اند، تا آنجا که شناخت امروزه‌ی این بنا‌ها منوط به بررسی علمی و دینی دوره‌ی ساخت آن‌ها است. سازه‌هایی که با کمک علوم گوناگون برای کاربرد بهتر و کارایی بیشتر در خدمت ادیان ساخته می‌شدند، از آتشکده‌های باستانی تا مساجد دوران اسلامی.


چهارطاقی

این بنا که با نام‌های چهار قاپو و چهار دروازه نیز شناخته می‌شود، بنایی است چهارگوش که روی پلانی مربع ساخته می‌شود. چهار پایه در آن عهده‌دار نگهداری گنبد هستند و در چهار ضلع خود میان دو پایه‌ی طرفینی ورودی طاق‌دار دارند.

پایه‌ها در این نوع بناها، دیوار‌هایی با ضخامت زیاد و عرض کم هستند و زاویه‌ی میانی آن‌ها قائمه است. در دو طرف آن‌ها ورودی قرار گرفته است. به این نوع دیوار‌ها در گذشته جرز می‌گفتند. سقف ورودی‌ها نیز از نوع طاق منحنی (قوس) است.


بنای تاریخی آتشکده‌ی نیاسر و چهارطاقی در دوره‌های مختلف

دوران اشکانی

شروع ساخت چهارطاقی‌ها در ایران مربوط به دوره‌ی اشکانی است. قدیمی‌ترین چهارطاقی‌های ایران بنا‌های تاریخی ساخته شده در این دوره هستند. از کاربرد این بنا‌ها در زمان اشکانی اطلاعات مفیدی در دست نیست، ولی با توجه به بررسی نمونه‌های موجود، کاربرد اقامتگاهی برای حکام در میان قلعه‌ها و کاربرد حفاظتی در نقاط حساس میان راه‌ها برای این بنا‌ها به اثبات رسیده است؛ مانند چهارطاقی قلعه‌ی ضحاک در هشترود آذربایجان شرقی.

 

دوران ساسانی

دوران ساسانی، دوران شکوفایی در ساخت چهارطاقی هم از حیث تعداد و هم از حیث کیفیت ساخت بوده، به نحوی که بیشترین چهارطاقی‌های باقی‌مانده مربوط به این دوره هستند. در دوره‌ی ساسانی، از بنای چهارطاقی در ساخت آتشکده‌ها استفاده می‌شد.

دوران اسلامی

در دوره‌ی اسلامی از سازه‌ی چهارطاقی هم در بنا‌های غیردینی مانند کوشک‌ها و هم در بنا‌های دینی شامل مساجد و آرامگاه‌ها استفاده می‌شده است.

بنای تاریخی آتشکده‌ی نیاسر

کوشک، خانه‌ای با معماری سلطنتی است که در میان باغ‌ها ساخته شده است. تمام اطراف آن یا برخی از اطراف آن باز بوده و

چهارطاقی‌ها و مساجد به دو صورت با هم در ارتباط هستند. در بسیاری از مساجد تاریخی، بنای چهارطاقی نیمه‌ویرانی را که بخشی از یک آتشکده بودهاست. بازسازی کرده و با تغییر کاربری بنا، از آن به‌عنوان مسجد استفاده کرده‌اند که از این نمونه مساجد در ایران بسیار است؛ مانند مسجد جامع بروجرد.

در ساخت بسیاری از مساجد که نسبت به مساجد بالا از قدمت کمتری برخوردار هستند


چهارطاقی دانشمندان ایرانی

در ژوئن سال ۲۰۰۹ میلادی، سازه‌ای به نشانه‌ی پیشرفت صلح‌آمیز به دفتر سازمان ملل هدیه شد. این سازه بنایی چهارگوش ساخته شده به تقلید از سبک معماری ایرانی اسلامی (چهارطاقی) است که در چهار ضلع آن مجسمه‌هایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و ابوعلی سینا قرار داده شده است. این سازه هم‌اکنون در محوطه‌ی این ساختمان اداری و در سمت راست ورودی اصلی آن قرار دارد.