چهار پناهگاه قرآنی!

امام صادق (علیه السلام) چنین نقل کرده است: از چهار گروهی که از چهار چیز می‌ترسند و نسبت به آن نگران هستند، تعجب می‌کنم، چرا به چهار چیز پناه نمی‌برند...

در ادامه به بررسی اجمالی این چهار پناه که از لسان قرآن کریم بیان شده است می‌پردازیم.

تا حالا شده که در زندگی احساس کنید که نیاز دارید به جایی یا کسی پناه ببرید تا در پناه او از خطرات و آسیب‌ها در امان باشید؟

دلایلی که انسان در زندگی به داشتن پناهگاه نیاز دارد بنا بر مواقع و موضوعات مختلف، متفاوت است ... گاهی ترس و غم و اندوه و مکر‌ها و حیله‌هایی که با دنیا و زندگی دنیایی عجین است آدمی را به داشتن یک پناهگاه قوی ترغیب می‌کند و گاهی هم داشتن دنیا و زینت‌های حلال برای یک زندگی خوب، به انسان انگیزه‌ای می‌دهد که به پناهگاه‌های مختلف پناه ببریم؛ و این نیاز‌ها را قرآن کریم به عنوان یک نسخه‌ی شفا بخش و نشان دهنده‌ی راه سعادت و اهل بیت علیهم السلام برای ما می‌دانستند و برایمان نسخه‌هایی ارزنده داده اند که در ادامه با هم مرور می‌کنیم.

امام صادق (علیه السلام) چنین نقل کرده است: از چهار گروهی که از چهار چیز می‌ترسند و نسبت به آن نگران هستند، تعجب می‌کنم، چرا به چهار چیز پناه نمی‌برند... در ادامه به بررسی اجمالی این چهار پناه که از لسان قرآن کریم بیان شده است می‌پردازیم.

۱- حسبنا الله و نعم الوکیل

در مورد قدرت توکل، امام صادق (علیه السلام) فرمودند: تعجّب می‌کنم از کسى که می‌ترسد؛ چرا به گفته‌ى خداوند «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ» پناه نمی‌برد؟! (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج. ۴، ص. ۳۹۲)

کلمه حسب که در آیات متعدد با عبارات مختلف «حسبی الله»، «حسبک الله» و «حسبنا الله» به کار رفته است، به معنای کافی بودن است؛ یعنی خداوند برای حمایت انسان کافی است. مسلمانان واقعى، بدون هیچ ترس و هراسى، با آرامش خاطر و با توکّل به خداوند، در مقابل دشمنان و در مقابل ناملایمات ایستادگی می‌کنند. (قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج. ۲، ص. ۲۰۱)

امام صادق ـ. علیه السلام ـ. فرمود: وقتی بنده‌ای می‌گوید: ماشاء الله لاحول و لاقوة الا بالله» خداوند به ملائکه می‌گوید: بنده من تسلیم است، پس او را کمک کنید و او را دریابید و حاجت او را برآورده سازید.

بنابر این: «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصیرُ»؛ یعنی خداوند ما را کفایت می‌کند، و چه وکیل خوبی، چه سرپرست خوبی و چه یاور خوبی.
‌
می‌توان هم این گونه معنا کرد: خداوند ما را کفایت می‌کند، او بهترین وکیل و بهترین سرپرست و بهترین یاور است.

۲- دعای یونس علیه السلام

در شگفتم از کسی که از غم در هراس است، چرا به دعای یونس (علیه السلام) پناه نمی‌برد، آنجا که خداوند عزّوجل از قول او فرمود: «لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین؛ جز تو خدایی نیست، تو از اینکه مورد اعتراض باشی، منزّهی. به راستی که من از ستمکاران بودم.» (سوره انبیاء، آیه ۸۷):، زیرا خداوند، به دنبال این آیه فرموده است: «یونس این گونه به خدا پناه برد، ما او را از غم رهایی دادیم و این گونه، مؤمنین را از غم نجات می‌دهیم.»

این ذکر دارای اجزایی است که مجموعه‌ای از ذکر‌ها را در خود جای داده است و هر یک از آن‌ها جداگانه و مستقل دارای اثر و ثوابی مخصوص می‌باشد و آن‌ها عبارتند از:

۱ ـ. یاد توحید «لا اله الا انت». ۲ ـ. تسبیح خداوند «سبحانک». ۳ ـ. توبه و اقرار به گناهان «انی کنت من الظالمین». ۴ ـ. ابراز نیاز، دعا و درخواست کمک و نجات از خداوند.

کسی که این ذکر شریف را به زبان می‌آورد، مجموع اعمال یاد شده را انجام می‌دهد.

۳- و افوض امری الی الله انّ الله بصیر بالعباد

در تعجبم از شخصی که درباره اش مکر و حیله شده است، چرا به این گفتار خداوند پناه نمی‌برد که فرمود: «و افوض امری الی الله انّ الله بصیر بالعباد؛ کار خود را به خدا واگذار می‌کنم، بی شک او نسبت به بندگان بیناست.» (سوره مؤمن، آیه ۴۴)؛ زیرا خداوند درباره گوینده این سخن فرمود: «فوقاه الله سیئات ما مکروا؛ خداوند از بدی‌هایی که درباره اش اندیشیده بودند، او را نگه داشت.»

«تفویض»، واگذار کردن کار‌ها به خداست و این حالت بالاتر از توکّل است. چون در وکالت، موکّل می‌تواند بر کار وکیل نظارت کند، ولی در تفویض همه‌ی کار‌ها را به خدا می‌سپاریم. (تفسیر نمونه).

البتّه تفویض و سپردن کار‌ها به خدا که شعار مؤمن آل فرعون در قرآن کریم نیز بود، بعد از بکار بردن تمام تلاش خود در راه نجات موسی از قتل و بیدار کردن و هشدار دادن و تبلیغ کردن بود. این گونه تفویض است که انواع حمایت‌های الهی را به دنبال دارد.

البته نه اینکه تنها در هنگام مکر و حیله به خداوند پناه آوریم. بلکه همیشه باید خودمان را به خدا بسپاریم و در همه امور متوجه ذات پاک احدیت باشیم تا خودش ما رو به راه راست منحرف کند.

کلمه حسب که در آیات متعدد با عبارات مختلف «حسبی الله»، «حسبک الله» و «حسبنا الله» به کار رفته است، به معنای کافی بودن است؛ یعنی خداوند برای حمایت انسان کافی است. مسلمانان واقعى، بدون هیچ ترس و هراسى، با آرامش خاطر و با توکّل به خداوند، در مقابل دشمنان و در مقابل ناملایمات ایستادگی می‌کنند.

۴- ما شاء الله لا قوة الا بالله

و در شگفتم از کسی که دنیا و زینت آن را می‌خواهد که چرا پناه نمی‌برد به آیه «ما شاء الله لا قوة الا بالله.» (سوره کهف، آیه ۳۹) (الخصال، مرحوم صدوق، ص. ۲۱۸)

واژة «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش و کلمة «قوّة» به مفهوم استطاعت و توانایی است، بنابراین معنای عبارت فوق چنین است: هیچ حرکت و استطاعتی جز به مشیت خداوند بزرگ نیست. (ابن منظور، لسان العرب، ج. ۳، ص. ۴۰۳؛ و علی اکبر، دهخدا، لغت نامة، ج. ۶)

در تفسیر مفهوم فوق باید گفت: تمام افعال انسان‌ها با قدرت الهی بوجود می‌آید اگرچه به لحاظ اینکه انسان‌ها در انجام آن برخوردار از اراده و اختیار هستند، به عنوان کار‌های بشری بشمار می‌روند، اما حقیقت این است که توانایی بشر در انجام کار‌های خود، تنها از جانب خدای قادر متعال است.

امام صادق ـ. علیه السلام ـ. در بیانی فرمود: وقتی بنده‌ای می‌گوید: ماشاء الله لاحول و لاقوة الا بالله» خداوند به ملائکه می‌گوید: بنده من تسلیم است، پس او را کمک کنید و او را دریابید و حاجت او را برآورده سازید. (طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، مترجم سید محمدباقر موسوی همدانی، ج ۱۲، ص. ۳۰.)

از پیامبر اکرم ـ. صلی الله علیه و آله ـ. روایت شده است که وقتی بنده‌ای گفت: «لاحول ولاقوة الا بالله» همانا سرنوشت خود را به خدا واگذار کرده است بنابراین بر خداوند است که او را کفایت نماید (و همه نیاز‌های او را برآورده سازد) (حرعاملی، وسایل الشیعه، ج. ۷، ص. ۲۱۸.)

منابع:

چهار پناهگاه قرآنی؛ مجله بشارت آذر و دی ۱۳۸۶، شماره ۶۲

معنای «حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر»؛ سایت وارث به نقل از اسلام کوئیست؛ ۲۳/۰۱/۱۳۹۳

معنای «حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر»؛ سایت اسک دین؛ ۲۹/۱۱/۱۳۹۲

تفسیر سوره غافر؛ نویسنده: حاج شیخ محسن قرائتی؛ سایت غدیر

معنی و تفسیر جملة «لاحول و لا قوة الا بالله العلی العظیم»؛ سایت اندیشه قم

پایگاه اطلاع رسانی حجت الاسلام انصاریان

منبع: خبرگزاری میزان