خبرنگاری عمومی یا تخصصی؟

دکتر اکبر نصرالهی، استاد دانشگاه با بیان اینکه خبرنگار باید در حوزه تخصصی خود فعالیت داشته باشد، معتقد است؛ در عمل در رسانه های مختلف از جمله بی بی سی نیز این روند اجرا نمی شود، مثلا در بی بی سی فارسی خانم فرناز قاضی زاده در حوزه ورزشی هم خبر و هم غیر خبر را اجرا می کند. در مورد سایر خبرنگاران این رسانه قدیمی (اعزام کسری ناجی خبرنگار اقتصادی برای پوشش رویداد سیاسی ) هم چنین شرایطی را می بینیم .

در ایران نیزهمین چند وقت قبل آقای شجاعی خبرنگار و مجری سیاسی برای پوشش پارالمپیک به برزیل رفته است.

نویسنده کتاب "راهنمای پوشش خبری" با اشاره به مشکل ضعف تخصصی بسیاری از خبرنگاران، غیر حرفه ای بودن و سهیمه و نوبتی بودن سفرهای خارجی خبرنگاران می گوید ؛ به نظر می رسد باید به گونه ای برنامه ریزی شود اولا سطح حرفه ای همه خبرنگاران ارتقاء یابد و بتوانند حتی در موضوعات غیر از حوزه کاری خود انتظار مردم عادی را پاسخگو باشند ؛

ثانیا زبان محل ماموریت یا حداقل به صحبت کردن به زبان انگلیسی مسلط باشد و ثالثا تا اصلاح ساختار دراعزام خبرنگاران اقتضایی عمل و انعطاف لازم اعمال شود؛ یعنی هم سهمیه رعایت شود و هم اینکه در مواقع ضروری و رویدادهای مهم ، به بهانه نوبت ، مردم با اعزام خبرنگاران غیر مرتبط و غیرمسلط به زبان مقصد و اصول حرفه ای، از خبرهای مهم و تحلیل های عمیق محروم نشوند .

مدیر کل سابق نظارت بر اخبار صداوسیما در ادامه می گوید؛ با توجه به پیچیدگی موضوعات و اثر پذیری آن ها از متغیرهای مختلف ، بالا رفتن سواد رسانه ای مخاطبان و دسترسی آنان به رسانه های گوناگون، به شدت به نگاه و اقدام تخصصی ، آرایش و اعزام خبرنگاران، دبیران و سردبیران معتقدم . متاسفانه مدتی است که حوزه های تخصصی رسانه ملی، بیش از گذشته دچار آشفتگی شده است و علی رغم جذب خبرنگاران و گویندگان بیشتر، تداخل غیرقابل قبولی را در بخش ها و حوزه های مختلف شاهد هستیم.

حسن قربانی، خبرنگار پیشکسوت صدا و سیما نیز معتقد است؛ خبرنگاری فراتر ازعلم پزشکی دارای مراحل عمومی، تخصصی و فوق تخصصی است که خبرنگاران باید در طول حیات حرفه ای خود آن را طی کنند. همانطور که یک پزشک عمومی اجازه ورود در موضوعات تخصصی را ندارد، یک خبرنگار هم تا هنگامی که مراحل عمومی این حرفه را نگذرانده و با موارد تخصصی آشنا نشده ، نمیتواند پای در حیطه موضوعات تخصصی بگذارد.

وی با ابراز تاسف از عدم رعایت این اصول بدیهی حرفه ای می گوید؛ متاسفانه درحال حاضر رسانه ملی بدون در نظر گرفتن این الزامات اقدام به اعزام و یا بکارگیری خبرنگاران در موضوعاتی میکند که در برخی موارد موجب وهن این رسانه و حتی خود خبرنگار میشود. خبرنگاری که هنوز شرایط و الزامات تهیه یک گزارش اجتماعی را به خوبی فرا نگرفته به ماموریتی سیاسی اعزام میشود و بالعکس.

گزارشگری که تجربه ای در میادین بحرانی ندارد به تنهایی مامور پوشش بحران میشود. چهره ای که به لطیف گویی در گزارشگری شناخته شده در عرصه های بسیار حساس و مورد توجه مخاطب دیده میشود. به همه اینها اضافه کنید خارج از استاندارد بودن ظاهر و پوشش، لحن و بیان، درک موضوع، آشنا نبودن با موضوع و سوژه و ... را. و باز هم اضافه کنید اعمال شیوه های کمیته امدادی را در اعزام خبرنگاران که همه اینها با بهانه متخصص بودن خبرنگار اعمال میشود. به نظرم همه اینها دست به دست هم میدهد و موجب بی اعتمادی مخاطب به تولیدات دیداری و شنیداری و حتی مکتوب میشود.

این مدرس خبرنگاری با ابراز امیدواری از کسب مولفه های لازم در این عرصه جهت پوشش تخصصی موضوعات در حوزه های مختلف می افزاید؛ بر این باورم که موضوعات عمومی جامعه میتواند توسط یک خبرنگار معمولی پوشش داده شود اما آنچه مسلم است موضوعات منحصربفرد و تخصصی باید به دست خبرنگارانی سپرده شود که علاوه برتجربه، زبان،بیان، علم و شیوه های ارتباطی موضوع و حتی ادبیات و پیچ و خم های مربوط را به خوبی بدانند.

حسین بصیریان، مدرس ارتباطات نیز با بیان نقل قولی از مرحوم پروفسور معتمدنژاد می گوید؛ به اعتقاد مرحوم استاد معتمد نژاد متأسفانه هنوز خبرنگاري در تراز جهاني نداريم كه خودمان در مدارس و دانشكده هاي ارتباطات و روزنامه نگاري مان تربيت كرده باشيم.

والبته به زعم بنده شايد زماني نه چندان دور براساس بهينه سازي و اصلاح ساختار فعلي و همچنين كشف استعدادهاي فردي، بتوان چنين خبرنگار موفقي را معرفي كرد.

ابراهیم منصوری، کارشناس ارشد ارتباطات باتاکید بر تخصص هر خبرنگاری در حوزه تخصصی خود گفت؛ خبرنگار نباید دریای وسیع کم عمق باشد. فضای رسانه ای کشور بیش از پیش نیازمند حضور خبرنگاران متخصص و مسلط در سرویس های مختلف خبری است. هر خبرنگار باید بطور تخصصی در یک سرویس مشخص خبری فعالیت کند و صدالبته تسلط لازم را هم بر مقتضیات حوزه تحت پوشش خبری خود داشت باشد و مناسبات آن را از زوایای مختلف با نگاه کنشگر ارزیابی کند .

این کارشناس رسانه معتقد است؛ از دید اساتید رسانه و ارتباطات خبرنگار نباید کم عمق باشد و حوزه بندی که در رسانه های حرفه ای صورت گرفته نیز تائید حرکت به سوی خبرنگاری تخصصی است.

حمیدرضا مدقق خبرنگار اعزامی به آمریکای لاتین که تقریبا همه ایشان را خبرنگار فرهنگی و سینما می شناسند ضمن رد تخصص گرایی خبرنگار و انحصار آن در یک حوزه تخصصی می گوید؛ لوی- استروس انسان شناس فرانسوی معتقد است که ذهن آدمی برای فهم دنیای اطراف به شکلی گاه کاملا ناخودآگاه گرایش به تقابل سازی دارد مثلا خام در برابر پخته، روز در برابر شب، فرهنگ در برابر طبیعت و ... . به طور خیلی خلاصه آن چه که لوی- استروس می گوید کاری است که همه ما هر روز برای تحلیل پیرامون مان انجام می دهیم و ثمره آن پدید آمدن تقابل های کلیشه ای است. مثل تقابل کلیشه ای از نوع خبرنگار عمومی در برابر خبرنگار تخصصی.

وی در ادامه می گوید؛ در سابقه ژورنالیسم هیچ تعریف جامع و مورد قبولی برای تقسیم بندی های عمومی و تخصصی وجود ندارد و آنها صرفا محصول ذهنیت فردی ماست و برای سهولت سیاست گذاری، تحلیل و نقد و بررسی، متناسب با وضعیت هر رسانه پدید آمده اند.

مدقق با اشاره به محدودیت های ایجاد شده توسط چنین تقسیم بندی هایی می گوید؛ چنین تقسیم بندی هایی ثمره ای جز کاستن آزادی عمل خبرنگاران و ذوق و خلاقیت و نوآوری آنان ندارد. چه اصراری است که خبرنگاران را در چارچوب هایی از پیش ساخته محدود کنیم و از آنان بخواهیم که فراتر از مرزهای ذهنی ما پا نگذارند؟ البته هستند خبرنگارانی که به دلایل گوناگون ترجیح می دهند سال های فعالیت خود را فقط در یک عرصه سپری می کنند (البته بحث ستاره سازی و برند سازی در حوزه خبر نیز موضوع دیگری است) اما خبرنگاران متعددی هم وجود دارند که در چند زمینه گوناگون از اقتصاد و سیاست گرفته تا ورزش و فرهنگ و هنر تولید قابل قبول دارند. گواه آن هم تعدادی از دوستانی که نام آنها پیشتر برده شد و برخی از آنان در همین صفحه هم حضور دارند.

وی به جای اصرار بر تقسیم بندی خبرنگاران، حرفه خبرنگاری را دارای دو سطح می داند و می گوید؛ این دو سطح نسبت سلسله مراتبی ندارند، در تقابل با هم نیز قرار ندارند، بلکه برعکس رابطه داد و ستدی دارند. سطح نخست، «حرفه ای بودن» است.

طبعا منظور از حرفه ای بودن فقط آشنایی با مجموعه ای از قواعد ویراستاری و خبرنویسی نیست بلکه در سطحی گسترده، خبرنگار حرفه ای باید به مسائل مربوط به حریم خصوصی و اصول اخلاق حرفه ای آگاه باشد، سواد رسانه ای بسیار خوب و قدرت تحلیل و نقد و تفسیر رویدادها و اخبار را داشته باشد، قالب های کار در حرفه ژورنالیسم (گزارش، گفتگو، آگهی، مقاله و...) را بشناسد و تفاوت آنها را بداند، با ژانرهای خبری و اطلاع رسانی (تاک شو، میزگرد، ستون نویسی، اینفوگرافی و...) آشنا باشد، لحن در خبر (سوگیری، تزریق ایدئولوژی و ... ) را بشناسد و ... مجموعه اینها علم ژورنالیسم را به عنوان زیرشاخه ای از علم ارتباطات پدید می آورد.

سطح دوم که هم راستا با سطح نخست و مبتنی بر ذوق، سلیقه و خواست خبرنگار و همچنین سیاست و نیازسازمان رسانه ای پدید می آید «متخصص شدن» در حرفه ژورنالیسم است. در این جا منظور از تخصص، کار حرفه ای در یک یا چند زمینه تخصصی است که به شکل طبیعی، رویه های رسانه ای در همه رسانه ها برای خبرنگاران خود پیش می آورند.

حالا اگر خبرنگاری به دلیل بی علاقگی، تنبلی و یا سیاستگذاری غلط رسانه نخواست و یا نتوانست در یک یا چند عرصه کار تخصصی کند، اصل موضوع از بین نمی رود. ضمنا منظور از تخصصی شدن، کاستن از دایره فعالیت خبرنگار و برج عاج نشینی او و بی اعتنایی اش به سایر رویدادهای خبریِ خارج از تخصصش نیست، امری که به شکل خنده داری سبب می شود با غیبت خبرنگار به اصطلاح متخصص، گاه کار رسانه یک یا چند روز زمین بماند! خیر، فرصت متخصص شدن فرصتی است برای کسب دانش بیشتر و ارائه خدمات رسانه ای بهتر و در هر حال خبرنگار همیشه باید آماده پوشش هر رویدادی نیز باشد.

خبرنگار سياست خارجي خبرگزاري ها که چندين سال است در اين حوزه کار مي کند قادر است در حوزه خود مقاله بنويسد ،‌مطلب بنويسد خود طراح باشد اما در سازمان صدا وسیما متاسفانه اصلا چنين چارتي رعايت نمي شود وقتي خبرنگار اجتماعي به ماموريت سوريه ،عراق و .. مي رود و حتي کلمات و اسامي را نمي تواند تلفظ کند، حتي نمي داند اسم وزير دفاع آن کشور چيست نتيجه اش مي شود که گزارشي که فقط خودش مي بيند و خودش مي پسندد.

صادق قربانی، کارشناس رسانه نیز معتقد است؛ یک خبرنگار باید در همه حوزه ها فعالیت داشته باشه هم داخل هم خارج نه فقط اسم خارج اومد این حرف زده بشه. آیا درمورد داخل هم همین نظر صادقه و در همع حوزه ها فعالیت میشه.

وی می گوید؛ کسی مثل چارلی رز در حوزه‌های مختلف فعالیت داره، هر هفته مصاحبه‌ای که برای بلومبرگ میگیره یا یک موضوعه، اما ایشون سال‌هاست که در تمام حوزه‌ها فعال هستن و مقدمه فعالیتشون سفر به خارج نبوده. شما هیچ وقت در شبکه سی‌ان‌ان، بی‌بی‌سی یا هر شبکه مهم دیگه دنیا نمی‌بینید که مثلا کارشناس- خبرنگار حوزه فناوری اطلاعات یا سینما سفر آقای اوباما یا خانم ترزا می رو پوشش خبری بدن.

کافیه نگاهی بندازید به اکانت توئیتر بسیاری از خبرنگارهای سی‌ان‌ان، هر کدوم حوزه مشخص خودشون رو دارن، مثلا خانم «باربارا استار» خبرنگار دفاعی- نظامی سی‌ان‌ان هیچ وقت سفرهای وزیر خارجه یا رئیس جمهور رو پوشش نمیده، بلکه سفرهای آقای اشتون کارتر یا رئیس ستاد مشترک با ایشونه. درعین حال همین شبکه خبرنگاری داره به نام «اندرسون کوپر» که خبرنگار حوزه عمومیه و در هر حوزه‌ای گزارش تهیه می‌کنه و سال‌ها در این زمینه سابقه داره.