شباهت درخت نخل و انسان

وقتی درخت نخلی قطع میشود گویی انسانی به قتل رسیده و درخت بسیار مقدسی است.و این بخاطر شباهت بسیار نزدیک و جالبی هست که این درخت به انسان دارد.درخت نخل در ۱۶ سالگی بالغ میشود و ثمر میدهد و در پیری٬دندان نخل که "تَوَخْتَکْ" نامیده میشود٬میریزد.

اگر هنگام جابجایی سر نخل صدمه ببیند خشک میشود٬چون در سر نخل ماده ای وجود دارد به نام"کَچ" که همانند مغز آدمی است.درخت نخل مثل آدمها در آب خفه میشود٬و اگر آب از سر نخل بگذرد مرگ درخت نخل حتمی است.سر هر درختی را اگر قطع کنند بیشتر شاخ و برگ میدهد به جز درخت نخل٬و اگر سر این درخت را قطع کنند خشک میشود و میمیرد٬مثل انسان.و اگر چوب نخل را بسوزانیم هیچ زغالی ندارد٬مثل آدمی.

و از همه اینها جالب تر اینکه نخلها عاشق همدیگر میشوند و این هم صفات انسانهاست.اصمعی گوید: " شخصی از یمامه برای من حکایت کرد و گفت طربستانی بود که همه ساله حمل نیکو آوردی، دوسال بگذشت و حمل نیاورد .مردی بیاوردم که به علم نخل مخبر بود . بدید وبگفت این نخل راهیچ علت نمی یابم که مانع حمل افتد . آن که بر بالای نخل دیگر رفت ونظر بر چپ و راست کرد و در جوار آن نخلی بود .گفت این نخل بر آن عاشق است باید که با تلقیح از آن ، این نخل را بارور کنم و در آن سال ، آن را از این نخل گشن دادیم٬حمل بسیار نیکو آورد ونیکو بود .و راستی قامت و "لیف" نخل که مثل موی آدمهاست نیز از دیگر شباهتهای درخت نخل است به انسان.در نزهه القلوب آمده است : " نخل شجره مبارکه است . به آدمی نیک ماند به طول و راستی قد و امتیاز ذکر و انثی ولیف که به موی آدمی ماند ودیگر آن که بر یکدیگر عاشق شوند و این همه صفت انسانی است.

" خواجه نصیرطوسی نیز در کتاب اخلاق ناصری گفته است :" اگر آب از سر نخل بگذرد می میرد . سر هر درختی راکه قطع کنند ؛ بیشترشاخه وبرگ میزند الا نخل را که اگر سر این درخت را قطع کنند ، می میرند ." همانند انسان . اگر چوب نخل رابسوزانید هیچ زغال ندارد همچون آدمی.عمر درخت نخل تا صد و گاهی تا صد و بیست نیز میرسد.

واحد شمارش درخت نخل مانند انسان نفر است.

در قرآن کریم نام نخل بیشتر از همه درختان ذکر شده است . نام خرما در بیست آیه قرآن آمده که آن آیات شریفه به قرار زیر هستند :

بقره 266 - انعام 99 و 141 - رعد 4 - نحل 11 و 67 - اسرا 91 - کهف32 - مریم23و25 - طه 71 - مومنون19 - شعراء148 - یس34 - ق10 - قمر20 - رحمن11و68 - حاقه7 - عبس29.

بر طبق آیات 23 و 25 سوره مریم خداوند غذای حضرت مریم را بعد از تولد حضرت عیسی خرما قرار داد و دانشمندان نیز معتقدند که این میوه یکی از بهترین غذا ها برای زنان بعد از وضع حمل است.

سایر آیات هم از خرما به صورت های گوناگونی یاد کرده اند که مطالعه آنها می تواند بسیار آموزنده باشد.

به علاوه در احادیث فراوانی به خرما و فواید آن اشاره شده است .

رسول اکرم (ص) می فرمایند : «مثل مومن مانند نخل است» همچنین فرموده اند «خرما خستگی را رفع و آدمی را از سرما حفظ و او را سیر می کند و هفتاد و دو در از شفا به روی انسان می گشاید .» حضرت علی (ع) هم در باره خرما فرموده اند : «خرما بخورید که شفای بیماری هاست.» همچنین در روایات ذکر شده است که در بسیاری اوقات غذای حضرت علی (ع) را نان و خرما تشکیل می داد . برحسب فرمایش امام صادق(ع) خرما هم یکی از میوه های بهشتی است.

خواص غذایی و دارویی خرما

با پیشرفت علوم تغذیه و پزشکی اهمیت دارویی و خوراکی این میوه نیروبخش هر روز بیشتر به اثبات می رسد . این میوه دارای مقدار زیادی ویتامین آ و ب ، فسفر و کلسیم است که کلسیم موجب استحکام استخوان های بدن می شود و فسفر یکی از مواد اصلی تشکیل دهنده مغز بوده و قوه بینایی را می افزاید . در خرما قند فراوانی وجود دارد که از سالمترین قند هاست و حتی در بسیاری از موارد مبتلایان به بیماری قند هم می توانند از آن به راحتی استفاده کنند . همچنین خوردن خرما برای کبد بسیار مفید است . بسیاری از دانشمندان علم تغذیه معتقدند که خوردن خرما از ابتلای به بسیاری از سرطان ها جلوگیری می کند و با تحقیقاتی که انجام شده مشخص شده است که در مناطق خرما خیز که مردم از خرما بیشتر استفاده می کنند تعداد مبتلایان به برخی از سرطان ها بسیار ناچیز است .

مناطق کاشت درخت خرما

منطقه کاشت نخل های خرما از غرب هندوستان تا شرق آفریقاست . مهم ترین تولید کنندگان این محصول کشورهای ایران ، مصر ، عراق ، الجزایر ، عربستان و سودان هستند . ایران تقریبا یک پنجم تمامی تولید کنندگان خرما به شمار می رود.

دامنه کاشت درخت خرما از غرب ایران یعنی استان های کرمانشاه و ایلام آغاز می شود و در جنوب ، استان های هرمزگان ، خوزستان ، بوشهر ، کرمان و سیستان و بلوچستان را شامل شده و در شرق به جنوب استان خراسان می رسد . همچنین در مناطق مرکزی کشور در بخش هایی مانند اصفهان و سمنان کاشته شده است . متاسفانه در سال های اخیر به دلیل کم آبی و بارش اندک باران بسیاری از نخلستان های سرسبز کشورمان در حال خشک شدن هستند و مسوولان سعی دارند با برنامه ریزی های صحیح و استفاده درست از منابع آب مانع از بین رفتن این درختان سودمند و گرانبها شوند.

ویژگی های درخت خرما

درختان خرما در مقایسه با بسیاری درختان دیگر ا��تفاع بیشتری دارند و طول آن ها به شانزده تا بیست متر می رسد .درخت خرما دارای یک ریشه اصلی است که در یکی دو سال اول زندگی چندین برابر قسمت هوایی آن رشد کرده و در اعماق زمین فرو می رود و شاید یکی از علل مقاومت این گیاه به خشکی زیاد و کم آبی ، عمیق بودن ریشه آن باشد . به علاوه درخت خرما دارای ریشه های نابجا نیز می باشد - ریشه های نابجا ریشه هایی هستند که از اطراف تنه و طوقه درخت به وجود می آیند و حالت افشان دارند و در نتیجه درخت در سطح و عمق خاک گسترده ی زیادی دارد .

برگ های درخت خرما پهن ، بلند و بسیار زیبا هستند و از نظر استحکام و زمختی به نظر می رسد که از پلاستیک ضخیمی ساخته شده باشند . آنها به راحتی رطوبت خود را از دست نمی دهند و در برابر بادها و طوفان های شدید نمی شکنند . این برگ ها هفت سال عمر می کنند .

خرما گیاهی دو ����ایه است ؛ یعنی به دو صورت درخت نر و ماده دیده می شود و تنها درختان ماده میوه می دهند و برای میوه دادن درختان ماده حتما باید تعدادی درخت نر درآن نخلستان وجود داشته باشد تا عمل گرده افشانی یعنی انتقال گرده درختان نر به گل های ماده انجام شود . گل های ماده هنگام بازشدن زرد رنگ هستند و گل های نر سفید خاکی می باشند .

میوه درخت خرما که در روی خوشه هایی که در محل تاج درخت قرار دارد به شکل بیضی کشیده است . میوه رسیده دارای رنگ قهوه ای روشن تا تیره می باشد و از سه قسمت تشکیل شده است و تمام قسمت های آن خوراکی است . قسمت اول پوسته نازک خارجی میوه است .قسمت دوم بخش گوشتی میوه است که نرم و شیرین است و قسمت سوم هسته ای به رنگ خاکستری تا قهوه ای است . در بعضی از نقاط خرماخیز ایران باغداران هسته را کوبیده و از آرد آن برای تغذیه استفاده می کنند.

عمر درخت خرما نزدیک به صد سال است ولی در شرایط مساعد ممکن است به دویست سال هم برسد . اما به طور کلی نخل ها قبل از صد سالگی بریده می شوند چون در سنین بالا مقدار میوه آنها آنقدر کم می شود که نگهداری از این نخل های بسیار پیر فایده چندانی ندارد.

گرده افشانی درختان خرما

همان طور که گفتیم برای تشکیل میوه خرما رسیدن گرده درختان نر به گل های ماده ضروری است که این به وسیله وزش باد صورت می گیرد . برای انجام کاملتر این عمل و به دست آوردن محصول بیشتر و بهتر ، نخلکاران از زمان بسیار قدیم گرده افشانی مصنوعی انجام می دادند . معمول ترین روش گرده افشانی مصنوعی به این ترتیب است که خوشه های گل نر را که تازه باز شده اند قطع می کنند و دو تا سه رشته از آنها را در میان گل های نخل ماده قرار داده و دور آنها را با تکه پارچه ای می بندند تا روی زمین نیفتند .

در این جا بد نیست اشاره کنیم که خداوند درآیه چهارم سوره رعد به نر و ماده بودن گیاهان اشاره داشته است . در قرن هجدهم میلادی گیاهشناس معروفی به نام لینه کشف کرد که تقریبا تمام گیاهان جهان دارای اندام های نر و ماده هستند ، اما این مطلب را قرآن مجید در هزار و صد سال قبل فاش ساخته بود . این یکی از معجزات علمی کتاب آسمانی قرآن است که بیانگر عظمت خالق یکتا می باشد.

مراحل رسیدن خرما

مدت دوره رشد و رسیدن میوه خرما را می توان به چهار مرحله تقسیم کرد :

1 - مرحله اول «کیمری»نامیده می شود و 17 هفته به طول می انجامد . در این مرحله ابتدا میوه گرد است ولی در اثر رشد سریع پس از پنج هفته میوه کشیده می شود. رنگ میوه سبز و پوست آن صاف است. و چون مرتب به قند میوه افزوده می گردد طعم آن به تدریج شیرین می شود.

2 - مرحله دوم «خلال» یا «خارک» نامیده می شود . این دوره از رشد میوه 16 هفته طول می کشد و در رقمهای مختلف میوه ها به رنگ های گوناگونی از جمله زرد روشن ، زرد تیره یا صورتی و بالاخره قرمز در می آیند . در این دوره مرتبا به شیرینی میوه افزوده می شود ولی به دلیل وجود ماده ای به نام تانن میوه طعم گس و نامطلوبی دارد. در این مرحله بتدریج گوشت میوه نرم می شود و پوست آن چین خوردگی پیدا می کند.

3 - به مرحله سوم رشد خرما « رطب » گفته می شود . در این مرحله پوست میوه شفاف می شود و رنگ آن به قهوه ای خیلی تیره تغییر می یابد .در این مرحله گوشت میوه کاملا نرم می شود و طعم گس آن از بین می رود و میوه کاملا می رسد.

4 - دوره چهارم « تمر » نام دارد . در این دوره میوه مقدار زیادی از آب خود را از دست می دهد و بسیار شیرین می شود. و به دلیل تبخیر آب ، حجم گوشت میوه کم می شود و در نتیجه چین و چروک پوست آن زیاد می شود.

برداشت میوه خرما

چیدن خرما در پایان مرحله رطب انجام می شود . زمان برداشت به منطقه و نوع خرما بستگی دارد و از اواخر شهریور تا پایان آبان انجام می گیرد. برای چیدن خرما نخلکاران با استفاده از کمربند خاصی به نام « پرند » یا « پروند » از درخت بالا می روند و خوشه ها را با اره های کوچکی بریده و داخل سبدی که همراه خود به بالای درخت برده اند می ریزند سپس سبد را با طناب به پایین می فرستند.

ارقام مختلف خرما

تاکنون بیشتر از 400 نوع خرما در ایران شناخته شده است که از لحاظ ویژگی هایی از قبیل زودرس یا دیررس بودن ، رنگ و شکل میوه ، رنگ هسته ، میزان قند ، اندازه میوه ، تر یا خشک بودن میوه و برخی خصوصیات دیگر با هم اختلاف دارند. بیشترین درختان خرمای ایران از انواع مضافتی ، کباب ، استعمران و زاهدی هستند که در این جا برخی خصوصیات این ارقام را شرح می دهیم.

1 - مضافتی : رنگ میوه قرمز بسیار تیره و سیاه ، شکل آن پهن و اندازه آن تقریبا 4 سانتی متر است.اگر چند روز در آفتاب خشک شود برای 7 تا 8 ماه به خوبی در انبار می ماند.

2 - کباب : رنگ میوه مایل به زرد است و وقتی کاملا برسد قهوه ای تیره می شود . از خرماهای تر است و شکل میوه تقریبا کشیده است .

3 - استعمران : رنگ میوه قهوه ای روشن است و از ارقام نیمه خشک است که برای انبار کردن نسبتا مناسب می باشد .

4 - زاهدی : میوه آن نسبتا کوچک و تخم مرغی شکل است که وقتی می رسد به رنگ قرمز قهوه ای درمی آید . این رقم نیمه خشک است و تحمل چندان زیادی در برابر رطوبت زیاد هوا ندارد.

ارقام دیگر خرما عبارتند از : شاهانی ، زرک ، شکر ، آل مهتری ، حلاوی ، خضراوی ، دیری ، زرد و غیره .

محصولات درخت خرما

یک ضرب المثل کهن عربی می گوید : فواید درخت خرما به اندازه تعداد روز های سال است. رواج چنین عقیده هایی نشان می دهد که انسان ها از سالیان دور استفاده های گوناگونی از این درخت می کرده اند . امروز هم در مناطق گرماخیز از قسمت های گوناگون نخل ، محصولات متعددی ساخته می شود که به بعضی از آنها اشاره می کنیم :

1 - مهم ترین محصول این درخت میوه لذیذ و مقوی آن است که هم به صورت تازه مصرف می شود و هم از آن ها سرکه ، شیره و شکر تهیه می کنند . در برخی کشور ها مثل عراق تهیه شکر از خرما رواج دارد . شکر به دست آمده از شکر معمولی شیرینی کمتری دارد ولی مواد مضر آن هم بسیار کمتر است ، در کشور ما در سطح بسیار محدودی نوعی قند مایع از خرما تهیه می شود که در شیرینی سازی و بیسکویت سازی کاربرد دارد.

2 - هسته میوه ها را در بسیاری از مناطق آرد می کنند و برای تهیه نوعی نان سنتی یا خوراک دام استفاده می نمایند .

3 - چوب درخت خرما بسیار مرغوب است و از آن در بنایی و ساختن وسایلی از قبیل نردبان و تخت استفاده می شود.

4 - از برگ های بزرگ و زیبای این درخت استفاده های متعددی می کنند .یکی از کاربرد های این برگ ها در ساختن سایه بان است . باغبانان هنگام برداشت محصول به محلی برای استراحت در نخلستان احتیاج دارند به همین خاطر از برگ های خشک نخل خرما سایه بان هایی می سازند که به این سایه بان ها آلاچیق یا کپر می گویند .

کاربرد دیگر برگ ها در ساختن حصار است . باغداران برای این که نهال های جوان خرما را از سرما و حرارت بالا و حمله حیوانات درامان نگه دارند اطراف آن ها را با برگ های درخت خرما می پوشانند و حصاری در پیرامون نهال ها ایجاد می کنند .

کاربرد دیگر برگ ها ی خشک شده استفاده از آن ها به عنوان سوخت رایگان و مناسبی در منازل برای پختن غذا می باشد .

یکی دیگر از موارد استفاده از برگ های خرما بافتن طناب است . در محل پیوند برگ ها به تنه درخت الیافی به نام پریچه وجود دارد که باغداران هنگام بیکاری از آنها طناب های مقاوم و یا قالیچه های خاصی برای جلوی در اطاق ها می بافند .

علاوه بر موارد یاد شده وسایلی از قبیل سبد ، حصیر ، قفس پرندگان ، و بادبزن هم از برگ های درخت خرما ساخته می شود .