زبان فارسی امروز محتاج یک فردوسی دیگر

وی‌افزود: نسخه‌های اصیل شاهل شاهنامه هایی چون نسخه چاپ مسکو و خالقی‌مطلق هستند. نسخ متعددی از شاهنامه وجود دارد به همین دلیل تعداد دقیقی از ابیات و کلمات شاهنامه نمی‌توان ارائه داد، مگر اینکه بر اساس یکی از نسخ نظر داد.

این استاد ادبیات دانشگاه قم بیان کرد: یکی از راه‌های شناخت ادبیات جعلی این است که سعی کرده به‌روز باشد و از سبک زبان فردوسی فاصله گرفته‌اند یا واژه‌های غیرفارسی دارند.

وی اضافه کرد: بیت‌های که واژه‌های کهن‌تر، ناب‌تر، صریح‌تر و خالص‌تر فارسی را دارند نشانه اصالت بیت است.

شاعران بنده زمان خود هستند

فولادی عنوان کرد: زمان برای شاعران بسیار مهم است و شاعران در هر زمانی که بودند سعی کردند اقتضای زمان خویش را دریابند. دوره مولوی دوره عرفان، دوره سعدی دوره پند، اندرز و اخلاق و زمان حافظ دوره اوج غزل بوده است.

وی تصریح کرد: فردوسی به جهت روزگاری که در آن زیسته است به سمت حفظ زبان فارسی رفته است. زیرا در دورانی زیسته که ورود اسلام به ایران، باعث شده بود مردم از فرهنگ اسلام و زبان عربی متاثر شوند و از زبان فارسی فاصله بگیرند و از این روی زبان فارسی در خطر بوده است.

فولادی با بیان اینکه هر کس برای پاسداشت زبان فارسی و حفظ آن با توجه به شرایط و زمان خودش خدمتی انجام داده است، گفت: عده‌ای مانند ابن مقفع آثار فارسی در حوزه تاریخ باستان ایران، کلیله و دمنه و دیگر آثار را به عربی ترجمه کرد.

وی بیان کرد: از آنجایی با توجه به اینکه قدرت در اختیار خلفای بغداد بود زبان فارسی و آثار آن در خطر بود. ترجمه آثار باعث ماندگاری آثار شد و سپس عده‌ای دوباره آنها را به زبان فارسی ترجمه کردند.

فولادی عنوان کرد: عده‌ای هم مانند فردوسی تاریح باستان، فرهنگ، آداب و رسوم را با زبان فصیح ساخته و به زبان فارسی به نثر و نظم نگاشته و ماندگار کردند. ابوعلی بلخی، ابومؤید بلخی و شاهنامه منثور ابومنصوری از شاهنامه‌های منثور فارسی است.

وی گفت: شاهنامه فردوسی نیز از نمونه‌های منظوم است که منبع اصلی آن شاهنامه منثور ابومنصوری است. دقیقی نیز پیش از فردوسی شاهنامه‌ای منظوم سروده است.

هدف اصلی فردوسی حفظ زبان فارسی بوده است

این استاد ادبیات دانشگاه قم تشریح کرد: اگر بخواهیم در زمینه حفظ و حراست از زبان فارسی، شخصی را عنوان کنیم قطعا نفر اول و مهم‌ترین فرد، فردوسی است که با سختی‌های بسیار تلاش کرد تا زبان فارسی را از تغییر، تحول و خطر حفظ کند.

وی گفت: در مورد فردوسی دو نکته مهم است که زبان فارسی، تاریخ، فرهنگ و تمدن پیش از اسلام حفظ شده است. از این جهت فردوسی با حافظ، سعدی و مولوی دارای تفاوت هایی هستند.

فولادی تصریح کرد: در آثار این افراد واژه‌های عربی زیادی به کار رفته است، زیرا خودشان در مدارس دینی تحصیل کردند. ولی فردوسی می‌خواهد زبان فارسی را حفظ کند بنابراین از نوشتن واژه‌های غیرفارسی امتناع می‌کند و به سره‌نویسی روی می‌آورد.

وی بیان کرد: این هدف اصلی فردوسی است به همین دلیل با هیچ یک از بزرگان ادبیات ما قابل قیاس نیست. فردوسی در همه کتاب کلمات فارسی به کار برده است غیر از اسامی خاص.

این استاد ادبیات دانشگاه قم عنوان کرد: از حدود ۶۰ هزار بیت شاهنامه تقریبا ۵ درصد واژه‌های غیرفارسی است که در این تعداد بیت، میزان کم واژه‌های غیرفارسی قابل ستایش است. در نتیجه شاهنامه گنجینه‌ی عظیمی از واژه‌های اصیل فارسی را در کنار تاریخ ایران برای ما حفظ کرده است.

وی افزود: در تحقیق دیگری بیان شده است که ۱۷۴۰ بار واژه‌های ایران و ایرانی تکرار شده است که این نشانه اهمیت ایران و فرهنگ ایرانی در نزد فردوسی است.

فولادی اظهار کرد: طبق نسخه‌های اصیل، تعداد واژه‌های عربی شاهنامه ۷۰۶ کلمه است که ۸۹۳۸ بار تکرار شده است که نسبت به گستردگی شاهنامه مقدار کمی است.

استواری زبان فارسی شاهنامه است

وی تصریح کرد: فردوسی عرب ستیز نبوده است بلکه قصدش پاسداشت و تثبیت زبان و فرهنگ فارسی بوده است. به همین جهت بزرگانی چون خالقی‌مطلق معتقدند که شاهنامه تیرک عمودی خیمه زبان فارسی است و اگر این را حذف کنیم خیمه فرو می‌ریزد.

فولادی عنوان کرد: استواری زبان فارسی شاهنامه است که اگر نبود معلوم نبود وضع ما چه بود، چگونه حرف می‌زدیم و چه اندازه واژه‌های غیرفارسی وجود داشت.

وی تصریح کرد: البته اینجا دو بحث است که آیا تعمدی در کار بوده یا به علت موضوع داستان فقط امکان استفاده از واژه‌های فارسی بوده است. در بخش‌هایی که مقداری با ایران باستان فاصله می‌گیرد واژه‌های فارسی کمتر می‌شود.

فولادی بیان کرد: می‌توان گفت فردوسی تعمدی در استفاده از واژه‌های فارسی دارد و از جایی که هدفش پاسداشت زبان فارسی است تا جایی که توانسته واژه‌ی غیرفارسی به کار نبرده است.

شاهنامه کتابی برای عام و خاص

وی تصریح کرد: شاهنامه فردوسی به علت نفوذش در میان مردم، گسترده علاقه مندانی از عامه و خاصه داشته و نقالی‌های داستان‌های شاهنامه در تثبیت و گسترش زبان فارسی نه تنها در ایران بلکه در تاجیکستان نیز موثر بوده است.

این استاد ادبیات دانشگاه قم گفت: در تاجیکستان بسیاری از افراد شاهنامه را حفظ هستند، حتی جوانان و نوجوانان به خفظ شاهنامه علاقه خاصی دارند.

وی ادامه داد: اگر در دوران فردوسی فقط سیطره زبان عربی بود، امروزه سیطره عربی، انگلیسی، ترکی، فرانسه و روسی بر زبان فارسی هست. اینجاست که اهمیت توجه نسل جوان به شاهنامه فردوسی نمایان می‌شود.

زبان فارسی امروز نیازمند یک فردوسی است

وی اظهار کرد: امروز زبان فارسی نیاز به یک فردوسی دارد که دوباره زبان را احیا کند. حالا ما باید فردوسی را دوباره احیا کنیم تا زبان فارسی دوره جدیدی را تجربه کند و روح جدیدی در گفتار و نوشتار زبان فارسی دمیده شود.

فولادی با تاکید بر اینکه هر زمانی اقتضای خود را دارد، گفت: امروزه باید کاری کرد که مردم بیشتر به شاهنامه توجه کنند. برای مثال زهرا خانلری داستان‌های شگفت‌انگیز ادب فارسی را نوشت که داستان‌های جذاب و دل‌انگیز را با زبان ساده بیان کرده بود.

وی‌افزود: غلامحسین یوسفی استاد دانشگاه فردوسی مشهد در دهه ۵۰ نوشته بود که به عنوان یک معلم زبان فارسی نمی‌توانم خودم را ببخشم که با وجود این همه داستان‌های ایرانی زیبا بچه‌ها به داستان‌ها و رمان‌های خارجی علاقه‌مندند.

شیرینی زبان فارسی، عامل جذب مخاطب

فولادی در خصوص راهکار گسترش زبان فارسی اظهار کرد: نگارش داستان‌های کهن با زبان روز یکی از راه‌های موثر است. اول باید کار روانشناسی انجام شود تا فهمید جوان‌ها چه ساختار زبانی را دوست دارند و بعد کار زبانشناسی کرد و این داستان‌ها را زیبا و امروزی نوشت تا داستانی جوان پسند شوند.

وی تشریح کرد: باید داستان‌ها را بازیابی، بازجویی و بازنویسی کرد. مقام معظم رهبری در دیدار معلمین تاکید داشتند که متون درسی و کتاب‌های آموزش‌وپرورش بازنگری شود.

فولاد بیان کرد: یکی از راه‌ها همین است که دانشگاه‌ها پای کار بیایند برای مثال در دانشگاه‌ها درس فارسی عمومی وجود دارد ولی نگاه خوبی به آن نداریم. درس عمومی درسی است که برای عموم دانشجویان مهم و ضروری است.

وی افزود: اگر این نگاه عوض شود، اساتید دروس عمومی با جدیت بیشتری درس دهند و متولیات دانشگاه‌ها و گروه‌های درسی نگاه جدی‌تری داشته باشند؛ زبان فارسی می‌تواند به عنوان درسی جذاب در دانشگاه‌ها ارائه شود.

این استاد ادبیات دانشگاه قم با بیان اینکه این وظیفه ماست که افراد را با گذشته و متون ادبی‌شان آشتی دهیم، گفت: استاد با زبان گرم و بیان واقعیت متون فارسی می‌تواند دانشجو را جذب کند. واقعیت زبان فارسی شیرین است و اساتید با مهارت خود می‌توانند با بیان این شیرینی‌ها نسل جوان را جذب کنند و نسل جوان هم خواهد پذیرفت.

روح افشانی شاهنامه یکی از رارهای ماندگاری آن است

وی در خصوص راز ماندگاری فردوسی و شاهنامه گفت: این اتفاق دلایل متعددی دارد. اول اینکه هیچ شاعر یا نویسنده‌ای مانند فردوسی زبان فارسی را درنیافته است.

فولادی بیان کرد: روح انسانی و اخلاقی است که فردوسی در داستان‌ها دمیده و ترسیم انسان کامل پیش از اسلام در داستان‌هایش از دیکر علل آن است. نکات اخلاقی که در داستان گنجانده شده که در دیگر حماسه‌های جهان مانند «ایلیاد و ادیسه» وجود ندارد.

وی عنوان کرد: دلیل دیگر استفاده درست از وزن و موسیقی شعر و چینش درست واژه‌هاست. دلیل دیگر ماندگاری شاهنامه فردوسی به کار بردن صنایع ادبی است اما نه صنعت‌گری. برخی افراد از صنایع ادبی بیش از حد استفاده کردند.

وی افزود: در نتیجه اثر ادبی مانند غذای هندی شده است که ادویه زیادی دارد و برای همه خوشایند نیست و انسان را دلزده می‌کند.

فولادی اظهار کرد: به گفته شفیعی کدکنی هنر فردوسی همین است که با توجه به نوع ادبیات حماسی، به اندازه از صنایع ادبی استفاده کرده است. از این جهت باعث شده این اثر پسندیده باشد، به روال منطقی داستان صدمه نزده و مخاطب مدام به دنبال معنی ایهام و استعاره نمی گردد.

وی افزود: اسطوره‌ها در شاهنامه و اصول و فنون داستان نویسی از دیگر دلایل جذابیت و ماندگاری شاهنامه فردوسی است.