تاریخچه دانشگاه تهران؛ وقتی قرار بود "بهجت آباد" محل دانشگاه باشد

تاریخچه

درميان موسسات و سازمان هاي وابسته به آموزش عالي کشور دانشگاه تهران از هرحيث و از هر نظر از جايگاهي رفيع بهره مند است . در واقع اگرمتغيرهايي چون سابقه و قدمت ، تدريس استادان بنام و بلند مرتبه ،تحصيل دانشجويان ممتاز، کثرت دانشجويان ، استادان و کارکنان ،ارزش مدارک تحصيلي در کشور و خارج از آن ، پيوند و تعامل با دستگاههاي اجرايي و موسسات و شرکت هاي صنعتى ، ادارى ، اجرايي و ... ،داشتن کتابخانه ها و آزمايشگاه ها غني و مجهز، تعدد رشته ها و دانشکده هاو موسسات پيوسته و وابسته ، واقع شدن در پايتخت و در مرکز شهر و... را ازمعيارهاي تعيين اعتبار و اهميت يک دانشگاه برشماريم ، بىگمان دانشگاه تهران را بايد معتبرترين و مهم ترين دانشگاه هاي کشور دانست . بي جهت نيست که از اين دانشگاه با تعبير (( دانشگاه مادر )) و (( نمادآموزش عالى ) ) ياد شده است .

انديشه ايجاد مرکزي براي آموزش عالي در ايران و به تعبير ديگر دانشگاه ،نخستين بار با تاسيس دارالفنون در 1230 ه.ش . به همت ميرزاتقي خان اميرکبير عملي گرديد. دارالفنون گرچه توسعه نيافت اما تجربهمغتنمي پيش روي کساني که در آرزوى آشنايي ايرانيان با دانش هاي جديد وپيشرفت هاي اروپائيان در صنعت ، اقتصاد، سياست و... بوده اند، قرار داد . با عطف به اين تجربه در 1307 ه.ش پروفسور دکتر محمود حسابى پيشنهادراه اندازي مرکزي جامع همه يا اغلب دانش ها را با وزير وقت فرهنگ ، دکترعلي اصغر حکمت ، در ميان نهاد .

در بهمن ماه سال 1312 شمسى، جلسه هيات دولت وقت تشکيل و در آن در موضوعآبادى تهران و زيبايى و شکوه ابينه، عمارات و کاخهاى زيباى آن سخن به ميانآمد. مرحوم فروغى که در آن روز رياست وزراء را برعهد داشت از يک سو و ديگروزيران از سوى ديگر زبان به تحسين و تمجيد شهر گشودند و برخى از آنان براىجلب رضايت شاه در اينمقال، عنان از کف بدادنداما دراين ميان مرحوم على اصغرحکمت کفيل وزارت معارف بى آنکه پيشرفتهاى پايتخت را ناديده انگارد با لحنىمحتاطانه چنين گفت:«البته که در آبادى و عظمت پايتخت شکى نيست » ولى تنهانقص آشکار آن اينست که «انيورسته»ندارد و حيف است که در اين شهر نوين ازاين حيث از ديگر بلاد بزرگ عالم، واپس ماند». اين سخنان ارزشمند تاثير خودرا بر جاى نهاد و بى درنگ مقبول همگان افتاد از اين رو آنان با تخصيصبودجه اوليه اى به ميزان 250000 تومان بهوزارتمعارف اجازه دادند تا زمين مناسبى براى تاسيس دانشگاه بيابد و ساختمان آنرا در اسرع وقت پديد آورد. على اصغر حکمت بى درنگ دست به کار شد و جستجوبراى مکان يابى مناسب دانشگاه را با کمک و مشاوره آندره گدار، معمار چيرهدست فرانسوى که در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بود آغازکرد. آنان پس از جستجوى بسيار در ميان ابنيه، باغها و زمينهاى فراوان آنروز اطراف تهران باغ جلاليه را براى احداث دانشگاه برگزيدن. در همين حالبر خلاف امروز که يافتن زمين مناسب در شهر تهران براى ايجاد دانشگاهى عظيمتقريباً ناممکن است، در آن روزها زمينهاى فراوانى وجود داشت که صاحبانآنها نه تنها در فروش آنها امساکى نداشتند بلکه براى واگذار به چنينمؤسساتى که مسلماً سود کلانى هم بدنبال داشت، سر و دست مى شکستند. از همينرو بود که گروهى از مالکين اراضى بهجت آبادباسوء استفاده هايى نظر وزير ماليه وقت را جلب کرده بودند که زمينهاى آنهارا براى تاسيس دانشگاه خريدارى نمايد. در حاليکه به نظر موسيو گدار عرصهآن زمينها تنگ و موقعيت آنها سيل گير بود و براى تاسيس دانشگاه به هيچ روىمناسب نبود. با اين همه مرحوم داور رجحان در جلسه هيات دولت به سختىبرخريد اراضى بهجت آباد پاى فشرد و نظر بيشتر اعضاء را جلب کرده و سرانجامدولتيان، بهجت آباد را برگزيدند. در همين حال که على اصغر حکمت دلشکسته ونااميد ناظر ماجرا بود، رضا شاه وارد شد و پس از اطلاع از موضوع با قلدرىخاص خود اوضاع را برهم زد و گفت:« باغ جلاليه را برگزينيد. بهجت آبادابداً شايسته نيست عرصه آن کم و اراضى آن سيل گير است. دولتيان در برابراين سخنان قاطع، زبان در کام کشيدند و احدى دم برنياورد .
باغ جلاليه در شمالتهران آنروز ما بين قريه اميرآباد و خندق شمالى تهران قرار داشت. اين باغزيبا که پوشيده از درختان کهنسال مثمر و غيرمثمر بود، در حدود 1300. قدر واپسين سالهاى حکومت ناصرالدين شاه قاجار به فرمان شاهزاده اى به نامجلال الدوله بنا يافته و در آن روز در مالکيت تاجرى ترک به نام حاج رحيمآقاى اتحاديه تبريزى بود. به هر حال باغ جلاليه از قرار مترى 5 ريال وجمعاً به مبلغ 100000 توامان از اين تاجر خريدارى شد و موسيو گدار به سرعتمامور تعيين حدود، نرده گذارى، طراحى و اجراى عمليات ساختمانى در آن شد . در همين حال پانزدهم بهمن ماه 1313. ش لوح يادبود تاسيس دانشگاه با حضورمقامات دولتى در محلى که اکنون پلکان جنوبى دانشکده پزشکى است در دل خاکبه امانت گذاشته شد .


آغاز عملیات ساختمانی

طراحىپرديس دانشگاه را نيز همان معمار فرانسوى بر عهده گرفت. وى نخست طرحخيابانهاى اطراف و داخل دانشگاه را ارائه کرد و پس از تاييد در پانزدهمبهمن 1313، عمليات اجرايى با کاشت نهال هاى درختان سايه گستر و با شکوهچنار در کنار خيابانها آغاز شد اکنون آن نهال هاى نحيف عمرى به درازاىدانشگاه يافته و آنان نيز هفتاد ساله شده اند .

تاسيس دانشگاه تهران که باآغازآشنايىجدي ايرانيان بامغرب زمين مقارن افتاده بود اين دانشگاه را به بستر اصلي ارتباط باتمدن مغرب زمين و علوم جديد تبديل کرد. از آغاز فعاليت هاى آموزشي دانشگاه تهران ، تاکنون ، همواره افراد شايسته و شخصيتهاي برجسته و چهره هاي صاحب نامي در آن به تدريس يا تحصيل پرداخته اندکه در اينجا با صرف نظر از اسامى فعالان کنوني در عرصه هاي سياست ،اجتماع، علم و هنر، فقط به نام چند تن از درگذشتگان اشاره مى شود .

استاد جلال الدين همايى ، عبدالعظيم قريب ،بديع الزمان فروزانفر، پروفسور محمود حسابى ، استاد علي اکبر دهخدا، دکترمحمد معين ، مهندس مهدي بازرگان ، شهيد دکتر مصطفي چمران ، دکتر يدا .. سحابى ، شهيد دکتر محمد مفتح ، استاد شهيد مرتضي مطهرى ، دکترعبدالحسين زرين کوب ، دکتر کريم ساعى ، دکتر احمد حامي و ...

پرديس دانشگاه تهران که از جنوب به خيابان انقلاب ، از شمال به خيابان پورسينا و از شرق و غرب به ترتيب به خيابان هاى قدس و 16 آذر محدوداست در سال 1313 ه.ش در مساحتي به وسعت 21 هکتار تاسيس شد. دراين مجموعه ساختمان دانشکده هاى :
هنرهاى زيبا، ادبيات و علوم انسانى، علوم ، فنى ، حقوق و علوم سياسى ، پزشکى ، دندانپزشکى ، داروسازي و ساختمان کتابخانه مرکزى - که از مهم ترين کتابخانههاي کشور به شمار مى آيد - و مسجد دانشگاه واقع شده است . سازمان مرکزي دانشگاه ، اداره امور دانشجويى ، مرکز بهداشت و درمان دانشجويان، دانشکده محيط زيست ، جغرافيا،و... نيز در خيابان هاي اطراف دانشگاه قرار دارند. نيز دانشکده هاي علوم اجتماعى ، علوم تربيتى، کويدانشگاه ، اقتصاد، الهيات و معارف اسلامى به ترتيب در اميرآباد شمالي وخيابان مطهري واقع شده اند. هم چنانکه شماري ديگر از دانشکده هاو مراکز تحقيقاتي و پژوهشى دانشگاه تهران در بيرون از تهران درشهرهاي قم ، کرج ، پاکدشت ، سارى ، چوکا و نشتارود واقع شده اند.درسال1370ه.ش دانشکده هاى: پزشکى، دندان پزشکى و داروسازى از دانشگاهتهران جدا شدند و دانشگاه علومپزشکى تهران را تشکيل دادند