خالكوبي در فرهنگ عامهي عربهاي خوزستان
يك پژوهشگر گفت: نقوش خالكوبي از جمله نقوش تزييني هنرهاي قومي مردم عرب خوزستان با ويژگيهايي برگرفته از عقايد و آرايي است كه به نظر ميرسد، متفاوت با ديگر نقاط كشور و خاص بوميان آن منطقه است.
سهام سجيراتيپور در گفتوگو با خبرنگار بخش ايرانشناسي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خوزستان، بيان كرد: نقوش خالكوبي زنان عرب در نقوش سفالينهها و نقاشي ديواري غارهاي «دوشه» و «ميرمندي» از دوران پيش تاريخي در لرستان ريشه دارند كه شامل نقوش انتزاعي، ابزار و وسايل روزمره زندگي گياهي، حيواني و انساني است. اين خالكوبيها كه از ديرباز در ميان مردم عرب خوزستان مرسوم بوده است با دو هدف درماني و تزييني در ميان زنان و مردان مسن و ميانسال انجام ميشود.
وي ادامه داد: بنا به گفتهي زنان و پيرزنهاي محلي، پيشينهي خالكوبي در ميان مردم عرب خوزستان به بيش از 300 سال ميرسد و سابقهي آن در جهان به مائوريها، زلاندنو، ساكنان اوليهي جزاير نيوزلند و ديگر جزاير اروپايي و آفريقايي برميگردد. در واقع، از زمان حضور بشر روي كرهي خاكي، خالكوبي وجود داشته است.
او اظهار كرد: روش خالكوبي در ميان مردم عرب به اين شكل است كه معمولا در هر منطقه، يك زن خالكوبي وجود دارد كه با ظرافت و دقت بسيار و به شكلي ماهرانه، بنا به درخواست شخص، اشكال متنوعي را بهطور مستقيم روي پوست آنها ايجاد ميكند. در اين روش، سوزني به دودهي ظرفهي روحي يا فانونس آغشته و بهشكل ضربات پشت سر هم در قسمتهاي مورد نظر پوست فرو ميشود.
اين پژوهشگر توضيح داد: پيش از اجراي خالكوبي، نقش و طرح مورد نظر را روي پوست شخص ميكشند و سپس براساس اين خطوط، خالكوبي مورد نظر را ايجاد ميكنند. رنگ اوليهي خالكوبيها بهدليل خونمردگي ايجادشده از فرورفتگيهاي سوزن، سياه است.
وي گفت: معمولا نقوش درماني خالكوبيهاي مردم خوزستان در مكانهاي مختلف بدن و با هدف برطرف كردن دردهاي گوناگون انجام ميشود. از جملهي اين خالكوبيها ميتوان به خالكوبي خطهاي ممتد در امتداد ابروها با هدف رفع سردرد و خالكوبي نقاطي روي چانه براي برطرف كردن گريهي نوزاد اشاره كرد كه كمترين خالكوبي رايج در ميان زنان عرب خوزستان است.
او يادآوري كرد: برخلاف نقوش درماني، نقوش تزييني در خالكوبي، تنوع زيادي دارد و با استفاده از وسايلي مانند قيچي روي بخشهايي از بدن طراحي ميشود. اين طرحهاي تزييني خاص دختران و زنان عرب بوده است و مردان فقط از طرح حيوانات براي خالكوبي استفاده ميكنند.
سجيراتيپور اظهار كرد: خالكوبيهاي تزييني رايج در ميان زنان عرب خوزستان انواع مختلفي دارد كه از جملهي آنها ميتوان به نقش ثريا، خورشيد، ماه و ستاره، زنجير، صليب و در مواقع نادر، نقش حيوانات اشاره كرد. ثريا (مجموعهي ستارگان) نقشي شامل خطهايي ممتد است كه در برخي موارد، طرح آن از چانه آغاز ميشود و تا گردن و شكم ادامه مييابد.
او ادامه داد: طايفهي چناني تنها طايفه در ميان طوايف عرب خوزستان است كه خالكوبي ماه و ستارهي خاص خود را دارد و ميتوان گفت، نشانهي خاص اين طايفه است. خالكوبي نقوش حيواني نيز خاص مردان عرب است؛ ولي در برخي مواقع، اين نوع خالكوبي در ميان زنان با خصلتهاي مردانه نيز ديده ميشود. همچنين برخي خالكوبيها در ابرو زنان عرب براي كمانيتر نشان دادن آن است.
وي بيان كرد: از جمله نقوش تزييني خالكوبي به كار رفته روي انگشتان و دستهاي زنان عرب «يازول» است. يازول تكه چوبي است كه بر چادرهاي عشايري با هدف محكم و ثابت نگه داشتن آن پيچانده ميشود. برخي نقشهاي ايجادشده روي بدن زنان عرب خوزستان از طرحهاي گل و گياهان و فرهنگ و طبيعت زندگي عشايري گرفته شده است.
اين پژوهشگر توضيح داد: بنا به گفتهي زنان عرب خوزستان، خالكوبي زينت دختران فقير است. به اين معنا، دختراني كه پدر آنها بهدليل فقر اقتصادي قادر به خريد زيورآلات و طلا نيست، براي جبران اين كمبود، خالكوبيهايي را براي زيبايي بيشتر در نقاط مختلف بدنشان مانند صورت، مچ پا، انگشتان و ساق دست انجام ميدهند.
وي ادامه داد: مردان در خالكوبيهاي خود بهدليل زندگي شكاري گذشته، بيشتر از نقوش حيواني مانند گوزن، آهو و اسب استفاده ميكردند، بهطور كلي، اكنون ديگر خالكوبي در ميان نسل جوان بهدليل نداشتن قابليت اصلاحپذيري و پاكشوندگي، كمتر بهچشم ميخورد و بايد آن را بيشتر بين نسل ميانسال و پير عرب خوزستان جستوجو كرد. همچنين طرحهاي خالكوبي زنان مسنتر نسبت به زنان و دختران جوانتر عرب، شلوغي و حجم بيشتري دارد، بهطوري كه حتا در نواحي پنهان بدن مسنترها نيز ميتوان خالكوبيهايي را يافت.
سجيراتيپور اضافه كرد: نقوش ايجادشده روي دست و پاي زنان عرب با هيچ نقوشي ديگري در هيچ جايي بهجز نقوش برجستهي «تل باكون» در استان فارس، تپهي «سيلك» در كاشان و «شوش دانيال»، بويژه نقشهاي سفالي آنها مشابهت ندارد.
ارسال نظر