از شکارچیان مستقل تا حیوانات خانگی؛ داستان اهلی شدن گربه‌ها

اما بررسی تازه‌ای روی اطلاعات ژنتیکی به‌دست‌آمده از بقایای اسکلتی گربه‌ها در محوطه‌های باستانی اروپا، خاورمیانه و آسیا نشان می‌دهد که گربه‌های اهلی امروزی بسیار دیرتر به‌وجود آمده‌اند و حتی نخستین گربه‌هایی نبودند که در کنار انسان زندگی می‌کردند. گرگر لارسن، استاد باستان‌شناسی دانشگاه آکسفورد می‌گوید: «ما شروع کردیم به بررسی استخوان‌هایی که به گربه‌های اهلی نسبت داده شده و قدمتشان به ۱۰ هزار سال می‌رسد تا ببینیم کدام‌یک واقعاً همان ژنوم‌هایی را دارند که در گربه‌های مدرن امروزی غالب است. نتایج این پژوهش، کل روایت قبلی را عملاً بی‌اعتبار می‌کند.»

این پژوهش متمرکز بر اروپا، با بررسی ۸۷ ژنوم باستانی و مدرن گربه‌ها نشان می‌دهد که گربه اهلی (Felis catus) نه در شام، بلکه ریشه در شمال آفریقا دارد. نیاکان آن‌ها خویشاوند نزدیک گربه‌وحشی آفریقایی (Felis lybica lybica) بوده‌اند. بر اساس این پژوهش، گربه‌هایی که بعدها ژنتیک گربه‌های اهلی مدرن را شکل دادند، حدود ۲۰۰۰ سال پیش و هم‌زمان با گسترش امپراتوری روم وارد اروپا شدند و طی آن دوران در سراسر قاره پراکنده شدند.

پژوهش دوم، با تحلیل DNA از ۲۲ قطعه استخوان گربه‌سانان یافته‌شده در محوطه‌های باستانی چین طی ۵ هزار سال اخیر نشان می‌دهد که گربه اهلی، احتمالاً همراه کاروان‌های تجاری جاده ابریشم تا سال ۷۳۰ میلادی به چین رسیده بودند. اما پیش از ورود گربه‌های اهلی به چین، گونه‌ای کاملاً متفاوت از گربه‌سانان، به نام گربه پلنگی (Prionailurus bengalensis) دست‌کم از ۵۴۰۰ سال پیش تا سال ۱۵۰ میلادی در کنار انسان‌ها زندگی می‌کرده است. یافته‌های جدید تأیید می‌کند که این گربه کوچک آسیایی، اگرچه در جوامع انسانی حضور داشت، اما هرگز به‌طور واقعی اهلی نشد.

به گفته شوجین لو، نویسنده ارشد این مطالعه و پژوهشگر دانشگاه پکن، رابطه انسان با این گربه‌ها نوعی هم‌زیستی سودمند بوده است؛ انسان‌ها از شکار موش توسط آن‌ها نفع می‌بردند و گربه‌ها نیز منبع غذایی همیشگی داشتند. با این حال، برخلاف گربه‌های اهلی، هیچ نشانه‌ای از کنترل عمدی انسان بر جمعیت گربه پلنگی دیده نمی‌شود. او می‌گوید: «این گربه‌ها در نهایت به زیستگاه‌های طبیعی خود بازگشتند و امروز به‌عنوان همسایگانی پنهان در جنگل‌ها زندگی می‌کنند.»

چرا گربه پلنگی هرگز مانند گربه اهلی رام نشد؟

یکی از پاسخ‌ها برمی‌گردد به اشتیاق زیاد این گربه برای شکار مرغ‌ها؛ در افسانه‌های چینی، این حیوان را ببر شکارچی مرغ می‌نامند. با تغییر شیوه‌های دامداری از پرورش آزاد مرغ‌ها به سیستم‌های قفس‌محور پس از دوران هان، تعارض میان انسان و گربه پلنگی افزایش یافت و حضور آن‌ها در سکونتگاه‌های انسانی کمتر شد.

بازگشت این گربه‌ها به جنگل هم‌زمان شد با قرن‌های پرآشوب میان سقوط سلسله هان (سال ۲۲۰ میلادی) و ظهور تانگ (۶۱۸ میلادی)؛ دوره‌ای که خشکی و سرمای بیشتر موجب کاهش تولید کشاورزی شد و جایگاه این گربه‌ها را در اکوسیستم انسانی تضعیف کرد.

هم‌زمان، پژوهش ژنتیکی روی گربه‌های اروپا نشان می‌دهد بقایای قدیمی‌تر از ۲۰۰ سال پیش از میلاد که پیش‌تر به گربه اهلی نسبت داده می‌شد، درواقع مربوط به گربه‌وحشی اروپایی (Felis silvestris) بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که تشخیص اسکلت این دو گونه به‌قدری دشوار است که سال‌ها خطا در طبقه‌بندی ایجاد کرده بود.

در کنار این شواهد، حضور باشکوه گربه‌ها در مصر باستان نیز اهمیت پیدا می‌کند. نقوشی از گربه‌ها با گردنبند، گوشواره و ظروف مخصوص غذا بر دیوارهای مقبره‌ها دیده می‌شود؛ اما هنوز مشخص نیست که مصر نقطه آغاز اهلی‌شدن کامل گربه‌ها بوده یا مکانی که گربه‌های شکارچی به همراهان خانگی تبدیل شدند.

پژوهشگران تأکید می‌کنند که فقدان نمونه‌های کافی از شمال آفریقا و جنوب‌غرب آسیا همچنان اجازه نمی‌دهد داستان ریشه‌های گربه اهلی به‌طور کامل بازسازی شود. حتی یکی از پژوهشگران بر این باور است که گربه‌ها مثل یک ابوالهول واقعی، رازهایشان را به‌سختی فاش می‌کنند.