نشانه‌ها،علائم و درمان اعتیاد به اینترنت

اینترنت یکی از پیشرفته ترین دستاوردهای اخیر بشر است و به خودي خود ابزار بی ضرری است، اما استفاده بیش از حد و نادرست آن خطر اعتیاد به اینترنت را به دنبال دارد که این پدیده مشکل عمده اي را براي بهداشت روانی افراد جامعه ایجاد کرده است، شاید به جرات بتوان گفت شایع ترین آسیبی که در حال حاضر خانواده ها به خصوص نوجوانان و جوانان را درگیر نموده است اعتیاد به اینترنت می باشد.

اعتیاد به اینترنت به معناي استفاده بیش از حد یا نامعقول و بیمارگونه از اینترنت است . با توجه به تأثیر اعتیاد به اینترنت بر سلامتی ، درمان اعتیاد به اینترنت و نظارت و کنترل بر استفاده از اینترنت در آگاه نمودن افراد جامعه از اثرات مخرب استفاده ناصحیح از اینترنت برای پیشگیری از اعتیاد به اینترنت ضروري می باشد .
اعتیاد به اینترنت یعنی سلطه بی‌نظمی. این بی‌نظمی به نتایج استفاده از داروهای الکلی شباهتی ندارد، بلکه ازنظر آسیب شناسی بسیار شبیه به قماربازی است.

اینترنت خیلی جا‌ها به ما اجازه می‌دهد که موثرتر عمل کرده و برای انجام کارهای روزانه مان وقت کم تری صرف کنیم.

با اینکه اعتیاد به اینترنت به عنوان یک اختلال و اعتیاد رسمی شناخته نمی‌شود، اما شبیه به شرط بندی و قمار کردن است. فرد معتاد به قمار هیجانش در دیدن این است که هر دست بازی را ببرد و پول بیشتری به دست بیاورد، فرد معتاد به اینترنت هم همینطور است، اما به جای پول، احساس رضایت و بازتاب کاری که در فضای مجازی انجام می‌دهد برایش مهم است.


در اینجا ما قصد داریم به بررسی اینکه اعتیاد به اینترنت چیست، انواع مختلف آن کدامند، چرا افراد به اینترنت وابسته می‌شوند، فاکتورهای خطرناک اعتیاد به اینترنت کدامند، علائم هشداردهنده‌ای که نشان دهنده‌ مصرف بیش از حد اینترنت هستند، درمان و دیگر مسائل مربوط به اعتیاد اینترنتی بپردازیم.


اعتیاد فیزیکی و اعتیاد روانی
به طور معمول ما کسانی را معتاد می‌دانیم که از مواد مختلفی استفاده می‌کنند و این مواد باعث وابستگی آن‌ها می‌شوند. هرچه بیشتر مصرف می‌کنند، به مرور زمان به مقدار بیشتری مواد احتیاج دارند تا همان لذت همیشگی را ببرند. الکل، نیکوتین و سایر مواد باعث وابستگی شده و در هنگام قطع مصرف موجب علائمی که بیشتر فیزیکی هستند می‌شوند.

از لحاظ تئوری، هر رفتاری که پاداشی در بر داشته باشد می‌تواند باعث اعتیاد شده یا حداقل به عادتی ناسالم که جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد تبدیل شود. غذاخوردن، رابطه‌ جنسی، ورزش کردن، شرط بندی و موارد دیگر این چنینی مثال هایی از رفتارهایی هستند که در صورت زیاده روی تبدیل به رفتارهایی ناسالم و اعتیاد گونه می‌شوند. اما این را هم باید دانست که وابستگی روانی واقعیت داشته و با تغییرات عصبی در مغز همراه است.


استفاده‌ معمولی و استفاده‌ بیش از حد
امروزه پیدا کردن افراد زیر ۶۰ - ۵۰ سال که از اینترنت حداقل گاهی اوقات استفاده نمیکنند کار سختی است. صرف نظر از سن و علایق، اینترنت دسترسی آسان به حجم عظیمی از اطلاعات و منبع مجازی بی‌نهایتی از سرگرمی‌ها برایتان فراهم می‌کند. مهم‌تر از همه اینکه اینترنت دیگر فقط محدود به کامپیوترهای خانگی نیست و با استفاده از موبایل، لپ تاپ، تبلت و کنسول‌های بازی هم می‌توانید از هر کجا که هستید به اینترنت دسترسی پیدا کنید.

سوال اصلی این است که چه زمانی مرز استفاده‌ طبیعی و نرمال از اینترنت را رد می‌کینم؟ به دلیل اینکه اعتیاد به اینترنت حداقل در حال حاضر تشخیص و بیماری رسمی نیست، هیچ استاندارد رسمی‌ای هم برای رفتارهای اعتیاد آور آن وجود نداشته و تعریف نشده است.

تنها چیزی که تقریبا تمام روانشناسان و کارشناسان با آن هم عقیده هستند این است که موضوع اعتیاد فقط به ساعت هایی که فرد در اینترنت مصرف می‌کند مرتبط نیست. مثلا ممکن است یک نفر هفته‌ای ۴۰ ساعت را به دلیل اینکه شغلش ایجاب می‌کند در اینترنت باشد و یک نفر دیگر ممکن است هفته‌ای ۲۵ ساعت را صرف چت کردن با افراد مختلف کند. آیا هر دوی این‌ها اعتیاد هستند؟ آیا هردوی این‌ها استفاده‌ بیش از حد تلقی می‌شوند؟!

این مسئله‌ اعتیاد در واقع به میزان زمانی که فرد صرف چیزهای غیرضروری در اینترنت می‌کند بستگی دارد (مثلا استفاده برای مدرسه، دانشگاه، کار و تحقیق و … جزو استفاده‌های ضروری است).
دو نفر که هفته‌ای ۳۰ ساعت از اینترنت استفاده می‌کنند را در نظر بگیرید:
شخص الف. کار نمی‌کند، از سوی خانواده و دوستانش رانده شده و به جز ارتباط با افراد آنلاین با افراد در دنیای واقعی ارتباط کمی دارد.
شخص ب. هفته‌ای ۳۰ ساعت را در اینترنت میگذراند، اما کار می‌کند، چند بار در هفته برای دیدن دوستانش وقت می‌گذارد و به طور کلی خارج از فضای مجازی زندگی طبیعی دارد.
واضح است که اینترنت برای یکی از این دو شخص دردسرساز‌تر شده است. البته اینکه استفاده‌ بیش از حد اینترنت شخص الف. به علت مشکلات دیگری هست یا نه هم در ادامه‌ این مطلب بررسی شده است.

به عنوان یک قاعده‌ کلی، اگر یک شخص به دلیل احساس تنهایی، اجتناب از مسولیت‌ها یا مشکلات دنیای واقعی وقتش را در دنیای مجازی می‌گذراند و این اجتناب از مسولیت ها، مشکلات بیشتری را در زندگی اش ایجاد کرده، احتمالا این فرد جزو معتادین یا وابستگان اینترنتی بحساب می‌آید.


پرسشنامه ای برای دانستن اینکه به اینترنت اعتیاد دارید یا نه:
۱. آیا آنلاین بودن من در روابط، مدرسه، سرکار یا احساسی که درباره‌ خود دارم مشکل جدی‌ای ایجاد کرده؟
۲. آیا اغلب به خاطر آنلاین بودن از مسولیت ها‌ی مهم شانه خالی می‌کنم؟
۳. آیا تابحال تصمیم گرفته ام که مصرف اینترنتم را -چه ناموفق چه با موفقیت کم- کم‌تر کنم؟
۴. آیا دیگران نگران استفاده‌ بیش از حد من اینترنت هستند؟
۵. آیا اغلب آنلاین می‌شوم، چون ذهنم را از مشکلات دور می‌کند؟
۶. آیا استفاده از اینترنت به طور مداوم در طول زمان افزایش یافته است؟
۷. آیا زندگی نامناسبم از عواقب آنلاین بودن بیش از حد من است؟
همانند علائم اعتیاد به بازی‌های ویدیویی، علائم اعتیاد به اینترنت را هم می‌توان به ۴ دسته بندی مجزا تقسیم کرد:

- روانی
- جسمی
- رفتاری
- رابطه‌ای

علائم روانی اعتیاد به اینترنت:
- مشغول بودن مداوم ذهن به اینترنت (فکر کردن به تماس قبلی یا منتظربودن برای تماس بعدی)
ـ. احساس مکرر گناه پس از صرف ساعات زیادی در اینترنت.
- افزایش دادن مدت زمان استفاده از اینترنت تا کسب رضایت خاطر
- احساس بیقراری، ناراحتی، افسردگی یا زودرنجی به هنگام استفاده نکردن از اینترنت
- تمایل به طولانی تر کردن زمان تماس، پس از برقراری ارتباط
- به خطر انداختن یا از دست دادن ارتباطات اجتماعی، فرصتهای شغلی، تحصیلی و کاری به دلیل استفاده از اینترنت
-دروغ گفتن به اعضای خانواده، روانپزشک یا دیگران به منظور پنهان کردن میزان اعتیاد به اینترنت
- استفاده از اینترنت برای فرار از مشکلات یا رهایی از مشغله فکری (مانند احساس ناامیدی، گناه، اضطراب و افسردگی)
ـ. اگر چند روز به اینترنت دسترسی نداشته باشد، بسیار مسئله مهم و دشواری بزرگی برایش ایجاد می‌شود.
ـ. اغلب حساب زمان را از دست می‌دهد (مثلا ناگهان متوجه می‌شود که چند ساعت گذشته درحالیکه فکر می‌کرده فقط چند دقیقه گذشته است).
ـ توجیه‌های غیر منطقی برای استفاده‌ بیش از حد (بقیه بیشتر از من آنلاینن!).
ـ. دست کم گرفتن اثرات منفی استفاده‌ بیش از حد از اینترنت (حداقل به مواد والکل معتاد نیستم!).
ـ از دست دادن علاقه نسبت به مشارکت در سرگرمی هایی که زمانی از آن‌ها لذت می‌برده.
ـ. فقط زمانی که آنلاین است احساس رضایت، شادی و آرامش می‌کند.
ـ در حین انجام کارهای دیگر حتما باید به اینترنت هم سر بزند (مثلا وقت درس، کار یا وقت گذرانی با دوستان).
ـ اغلب وقتی در اینترنت نیست دارای خلق و خویی منفی است (مثل افسردگی و اضطراب).


علائم فیزیکی اعتیاد به اینترنت:
ـ. افزایش یا کاهش وزن به علت عادات بد غذایی یا کمبود فعالیت‌های فیزیکی.
ـ سردرد، گردن درد، مشکلاتی در کمر
ـ. چشمانی همواره خسته و قرمز
ـ. عادات غذایی نامنظم و ناسالم

علائم رفتاری اعتیاد به اینترنت:
ـ اغلب غذا را در جلوی کامپیوتر صرف می‌کند یا اصلا نمی‌خورد.
ـ با اینکه باید صبح زود بیدار شود، اما تا دیروقت از اینترنت استفاده می‌کند.
ـ تلاش‌های متعددی در جهات کاهش استفاده از اینترنت کرده که همه یا ناموفق بوده اند یا با موفقیت کمی همراه بوده اند.
ـ. با هر فرصتی که بدست می‌آورد آنلاین می‌شود.
ـ وقتی بیشتری را آنلاین و وقت کمتری را صرف ارتباط با افراد واقعی می‌کند.
ـ اغلب با بی اعتنایی به وظایف دیگر وقتش را در اینترنت می‌گذراند.
ـ وقتی پرسیده می‌شود که چقدر در اینترنت هستی خشمگین و ناراحت می‌شود.
ـ اگر دانش آموز یا دانشجو باشد ساعات کمتری را صرف درس خواندن می‌کند و بنابراین نتایج خوبی نمی‌گیرد.


علائم اعتیاد به اینترنت در رابطه:
ـ. بی میلی به برقراری رابطه‌ جنسی
ـ. درگیری بر سر اینکه یک طرف وقت زیادی را در اینترنت می‌گذراند.
ـ سرزش همسر یا شریک زندگی به خاطر مقدار زمانی که در اینترنت صرف می‌کند (اگر تو بیشتر به من توجه می‌کردی من انقدر آنلاین نبودم!)
ـ. از دست دادن دوستان در دنیای واقعی و آشنایی با دوستان مجازی بیشتر.
ـ کاهش زمانی که با خانواده و دوستان می‌گذراند.
ـ. گول زدن بقیه راجع به مقدار زمانی که در اینترنت صرف می‌کند.


انواع اعتیاد به اینترنت
وقتی راجع به چیزی مثل اعتیاد به الکل صحبت می‌کنیم، پر واضح است که ما منظورمان کسی است که بیش از حد الکل می‌نوشد، نمی‌تواند نوشیدن خود را کنترل کنید، از عواقب ناشی از بیش از حد نوشیدن رنج می‌برد و یا نمی‌خواهد و یا نمی‌تواند این عادت وعواقبش را کنار بگذارد. اما آیا فرقی می‌کند که نوشیدنی الکی‌ای که می‌نوشد آبجو است، ودکاست، شراب است یا چیزهای دیگر؟ واقعا نه، چراکه دلیل و عواقب ناشی از اعتیاد به الکل کم و بیش یکی است و فقط نوع الکلی که مصرف می‌شود فرق دارد.

حال، معتادان اینترنتی را در نظر بگیرید! اعتیاد به اینترنت یک برچسب کلی است که استفاده می‌شود، اما هرکدام از کسانی که اصطلاحا معتاد اینترنتی تلقی می‌شوند علل متفاوتی برای وابستگی دارند، در عمل بسیار متفاوت هستند و بسته به نوع فعالیت آنلاینی که انجام می‌دهند عواقب متفاوتی را تجربه می‌کنند. مثلا شکی نیست که اعتیاد به قمار اینترنتی، فیسبوک و پورنوگرافی هرکدام دلایل و عواقب مخصوص به خود را دارند و اثرات استفاده‌ی بیش از حدشان هم مانند یکدیگر نیست!

پس اعتیاد یا وابستگی به اینترنت را می‌توان اصطلاحی کلی برای کلیه‌ فعالیت هایی که افراطی، اما از طریق اینترنت انجام می‌شوند در نظر گرفت.


در ادامه، زیرمجموعه‌های وابستگی یا اعتیاد به اینترنت را عنوان می‌کنیم:
اعتیاد به بازی‌های ویدیویی
اعتیاد به پورنوگرافی
اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی
اعتیاد به قمار یا شرط بندی آنلاین
اعتیاد به سرگرمی آنلاین (این افراد اوقات زیادی را صرف گشت و گذار اینترنتی می‌کنند.)


عوامل خطرناک و ریسکی اعتیاد به اینترنت:
ـ. بین کودکان ۱۱ ساله افسردگی و ترس اجتماعی در نوجوانی
ـ. مردان وزنانی که افسردگی دارند بیشتر در معرض اعتیاد وابستگی به اینترنت هستند.
ـ مردان نسبت به زنان بیشتر به اینترنت وابستگی پیدا میکنند.
ـ. احتمال وابستگی و اعتیاد دانشجویان به اینترنت بیشتر از سایر افراد است.
ـ روان رنجوری یا عصبانیت با میزان وابستگی به اینترنت رابطه‌ی مستقیم دارد.
ـ افرادی که از لحاظ اجتماعی کم‌تر حمایت می‌شوند احتمال اعتیادشان به اینترنت بیشتر است.
ـ. استفاده‌ بیش از حد از اینترنت در میان تک فرزند‌ها بیشتر است.
ـ مصرف الکل، استرس و نارضایتی خانواده از عوامل مرتبط با اعتیاد به اینترنت هستند.
ـ. افراد بین ۱۶ تا ۲۹ سال بیشتر در معرض ابتلا به وابستگی اینترنتی هستند.
ـ کمبود اعتماد بنفس با افزایش خطر ابتلا به وابستگی اینترنتی همراه است.


چرا افراد به اینترنت وابستگی پیدا می‌کنند؟
توضیح رایج برای اعتیاد به اینترنت این است که افراد به منظور کاهش احساسات منفی، استرس، افسردگی و اضطراب، جذب دنیای مجازی و آنلاین می‌شوند.

استدلال دیگری هم وجود دارد که می‌گوید کسانی که تن‌ها هستند یا اعتماد به نفس پایینی دارند احتمالا از اینترنت برای چت کردن و ارتباط با افراد دیگر استفاده می‌کنند چرا که احتمال پس زده شدن و نپذیرفته شدنشان کمتر خواهد بود. بسیاری از افراد حتی آنهایی که به اینترنت وابستگی ندارند هم از اینترنت به عنوان محلی برای فرار موقت از دنیای واقعی استفاده میکنند چراکه عموما وقتی آنلاین هستیم احساس استرس، افسردگی و تنهایی، در هیجان و کاوش دنیای مجازی گم می‌شود.

اگر استفاده به حد اعتدال باشد، استفاده از اینترنت برای مدیریت احساسات یا ریلکس کردن اشکالی ندارد و باعث صدمه و آسیبی به فرد نمی‌شود. ولی مشکل از آنجا آغاز می‌شود که یک نفر از اینترنت برای مدیریت دائم استرس، افکار منفی، احساسات و یا واکنش نشان دادن به چالش‌های دنیای واقعی استفاده کند!

هرچند، اگر ما از اصطلاح اعتیاد به اینترنت به عنوان چتری برای زیرمحموعه‌ی اعتیاد به اینترنت استفاده کنیم، بیان کردن دلایل اعتیاد به اینترنت افراد قدری دشوارتر خواهد شد.


اگر نگران این هستید که به اینترنت معتادید یا نه، پاسخ این سوالات را درمورد خودتان بیابید:
ـ. آیا استفاده‌ من از اینترنت از کیفیت زندگی من در دنیای واقعی کاسته؟
ـ چه چیزهایی را به خاطر استفاده از اینترنت دارم از دست می‌دهم؟
ـ آیا از زندگی ام راضی هستم و به آن افتخار میکنم؟
ـ آیا کاری برای زندگی ام از دستم بر می‌آید؟
ـ. چه اهدافی در زندگی داشتم و آیا استفاده ام از اینترنت من را به آن اهداف نزدیک‌تر کرده است؟


درمان اعتیاد به اینترنت:
اعتیاد هنوز به طور رسمی به لیست بیماری‌ها اضافه نشده، اما اگر واقعا در این رابطه مشکلی دارید و نمی‌توانید خودتان را قانع و کنترل کنید، بهتر است با پزشک صحبت کنید. چراکه این اختلال هم از طریق دارو و هم از طریق روش‌های درمانی دیگر قابل درمان است، اما به یاد داشته باشید که تمام دارو‌ها عوارض جانبی خواهند داشت پس بهتر این است که سعی کنید خودتان روی خودتان کار کنید!

تغییر هیچ وقت آسان نبوده و نیست، اماهمیشه برای رشد و پیشرفت در زندگی لازم است و شاید ترک کردن عادات اینترنتی برایتان دشوار باشد، اما مطمئن باشید که حسرت خوردن برای از دست دادن فرصت ها، روابط و روزهایی که از دست می‌دهید بعد‌ها برایتان سخت‌تر و دشوارتر خواهد بود.

با رویکرد درمانی مناسب، حمایت از سوی دیگران و مهم‌تر ازهمه اراده، قطعا کاهش و از بین بردن وابستگی به اینترنت امری حتمی و ممکن خواهد بود.

روش های درمان اعتیاد به اینترنت ، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی

ترک اعتیاد به اینترنت به معنای این نیست که کلاً اینترنت را کنار بگذاریم . در واقع چنین چیزی در زندگی امروزه ممکن نیست هدف ما این است که استفاده از اینترنت را تحت کنترل خود درآوریم . در زیر به چند مورد از راه هایی که به ما کمک می کنند استفاده از اینترنت را تعدیل کنیم اشاره می شود :

- پذیرش : قبول کنید که شبکه های اجتماعی وقت گیر هستند نخستین گام برای رهایی از این مشکل این است که بپذیرید استفاده بیش از حد از این شبکه ها ، باعث اتلاف وقت است .

- مداوم به تلگرام ، اینستاگرام ، ایمیل ، فیس‌بوک و دیگر شبکه های اجتماعی متصل نشوید.

- اینترنت را به سر سفره‌ نیاورید : یعنی هنگام صبحانه ، ناهار و شام به گوشی و دیگر شبکه های اجتماعی متصل نشوید .

- انجام یک کار در اینترنت : در هر بار که به اینترنت می روید تنها یک کار را ، آن هم به طور کامل انجام دهید.

- استفاده نکردن از اینترنت در جمع دوستان : اینترت تلفن ، تبلت ، لپ تاپ یا هر وسیله الکترونیکی دیگر را در هنگام گذراندن زمان با دیگران خاموش کنید .

- با گوشی و اینترنت نخوابید: با اینترنت به تخت خواب نروید و سعی کنید هنگام خواب گوشیتان را کنار بزارید .

- کم کم شروع کنید : گوشی ، تبلت ، و دیگر وسایل الکترونیکی که با آن به اینترنت وصل می شوید را به طور کامل از زندگیتان حذف نکنید چون سنگ بزرگ همیشه نشانه نزدن است، سعی کنید آهسته و پیوسته پیش بروید . قطع کردن ناگهانی باعث اضطراب و بی حوصلگی می شود .

- گوشی و دیگر وسایل الکترونیکی که با آن به فضای مجازی می روید را دور از خودتان بگذارید : اگر در محل کار یا در خانه هستید سعی کنید آن را جایی بگذارید که جلوی چشم و در معرض دید شما نباشد .

- به طبیعت بروید : رفتن به کوه و طبیعت برای گردش باعث می شود که سرویس های مخابراتی و اینترنت در دسترس شما نباشد

- تغیر طرز فکر : افکارتان را عوض کنید ، تغییر فکر شما باعث تغییر احساسات و رفتارهای شما می شود . به عبارت دیگر اگر تفکر خودتان را در مورد استفاده از اینترنت عوض کنید می توانید احساس راحتی کنید و کمتر از آن استفاده کنید.

- پیدا کردن کارهای جایگزین به جای اینترنت : به فکر گزینه های جایگزین به جای رفتن به اینترنت باشید ، ابتدا محرک هایی که شما را به گذاراندن وقت در اینترنت وسوسه می کند بشناسید ، وقتی این محرک ها را شناختید به فکر گزینه های جایگزین باشید مثلاً اگر زمان زیادی را در گروه های مختلف مجازی می گذرانید چون تمایل بیشتری به ارتباط اجتماعی دارید ؛ بهتر است این زمان را صرف ارتباط و گفتگوهای حضوری کنید.

- هزینه فرصت های از دست رفته را حساب کنید : وقتی شما زمان زیادی صرف گشتن در اینترنت و شبکه های اجتماعی هستید به این فکر کنید که در ازای مصرف این زمان چه کارهای دیگر می توانستید انجام بدهید.

- عادت های جدید را جایگزین کنید : عادت های ضروری زندگی تان را شناسایی کنید و بدین ترتیب عادت های غیر ضروری را می توانید حدف یا جایگزین کنید مثلاً به جای بازی های اینترنتی از بازی های دسته جمعی و حضوری استفاده کنید

- برنامه ریزی مناسب و منطقی داشته باشید : با یک برنامه ریزی مناسب، تلاش کنید تا روز به روز میزان فعالیت تان در شبکه های اجتماعی را کاهش دهید تا به حد معقول و منطقی برسد.

- از همراهی و همدلی خانواده کمک بگیرید : در طول زمانی که کمتر به فضای مجازی می روید ، بودن در کنار خانواده به شما آرامش می دهد .