فقیرترین رییس جمهور جهان یک چریک بی خدا بود

به گزارش پارسینه امروز که مصادف شده با روز مرگ موخیکا رییس جمهور فقید اوروگوئه بد نیست که بدانیم مردی که او را فقیرترین رییس جمهور جهان لقب دادند چه کسی است.

 

پسری مهاجر از خانواده ای فقیر

در ۲۰ مه ۱۹۳۵، خوزه آلبرتو موخیکا کوردانو در محله پاسو د لا آره‌نا در شهر مونته‌ویدئو پایتخت اروگوئه، به دنیا آمد. والدین او دمتریو موخیکا ترا و لوسی کوردانو جیورلو بودند.

دمتریو از نوادگان خانواده‌ای از باسک‌های اسپانیا بود که در سال ۱۸۴۲ به اروگوئه مهاجرت کرده بودند. از طریق مادربزرگ پدری‌اش، موخیکا با چند چهره‌ی سیاسی برجسته‌ی اروگوئه مانند گابریل ترا  بیست‌وششمین رئیس‌جمهور کشور بین سال‌های ۱۹۳۱ تا ۱۹۳۸  نسبت فامیلی دور دارد.

خانواده‌ی دمتریو مالک چند زمین کشاورزی بودند که بعدها از آن‌ها به‌عنوان میادین آموزشی برای سربازانی استفاده شد که علیه قیام‌های به رهبری آپاریسیو ساراویا، رهبر انقلابی، می‌جنگیدند.

دمتریو که کشاورز بود، کمی پیش از مرگش در سال ۱۹۴۰ ورشکست شد. در آن زمان، خوزه تنها پنج سال داشت.

لوسی کوردانو (مادر موخیکا) در شهر کارملو به دنیا آمد. خانواده‌اش مهاجرانی فقیر از منطقه لیگوریا در شمال ایتالیا بودند که از شهر کوچکی به نام فاواله دی مالوارو در استان سابق جنوا آمده بودند. پدر و مادر لوسی پس از تولد او، زمینی به وسعت ۲ هکتار در منطقه‌ای به نام کولونیا استرِیا در استان کولونیا خریدند تا در آن تاکستان پرورش دهند.

پدربزرگ مادری موخیکا عضو فعال حزب ملی بود و به گرایش هریریسم پیرو سیاست‌های لوئیس آلبرتو ده هِرراتعلق داشت. او چندین بار به عنوان عضو شورای شهر کولونیا انتخاب شد و رابطه‌ای نزدیک با لوئیس آلبرتو ده هررا، یکی از سیاستمداران برجسته‌ی اروگوئه، داشت.

دایی مادری موخیکا، آنخل کوردانو، نیز عضو حزب ملی بود و تأثیر قابل‌توجهی در شکل‌گیری اندیشه‌های سیاسی موخیکا داشت. در سال ۱۹۵۶، موخیکا از طریق مادرش که او نیز عضو فعال همین جناح بود، با سیاستمداری به نام انریکه اِرو آشنا شد. از آن زمان، موخیکا به طور فعالانه حمایت از حزب ملی را آغاز کرد و در نهایت به مقام دبیرکل این حزب رسید.

در انتخابات عمومی سال ۱۹۵۸، حزب ملی توانست اکثریت کرسی‌های سنای اروگوئه را از آن خود کند. در پی این پیروزی، انریکه اِرو به عنوان وزیر کار از سال ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۰ منصوب شد. موخیکا نیز در کنار او فعالیت می‌کرد، هرچند هیچ‌گاه به عنوان مقام رسمی در وزارت‌خانه منصوب نشد.

در سال ۱۹۶۲، هر دو، یعنی اِرو و موخیکا، از حزب ملی جدا شدند و به همراه حزب سوسیالیست، حزب چپ‌گرایی به نام اتحاد مردمی (Unión Popular) را پایه‌گذاری کردند. در انتخابات ۱۹۶۲، آن‌ها امیلیو فروگونی را به عنوان نامزد ریاست‌جمهوری معرفی کردند، اما شکست سختی خوردند و تنها ۲.۳٪ از کل آرا را به دست آوردند.

 

چریک از قبر برگشته

در اواسط دهه ۱۹۶۰، خوزه موخیکا به جنبش تازه‌تأسیس MLN-Tupamaros پیوست؛ گروهی سیاسی مسلح با گرایش چپ افراطی که از انقلاب کوبا الهام گرفته بود.

او در عملیات کوتاه‌مدت تصرف شهر پاندو در نزدیکی مونته‌ویدئو در سال ۱۹۶۹ شرکت کرد و یکی از شش گروهی را رهبری می‌کرد که به نقاط استراتژیک شهر حمله کردند. گروه موخیکا مسئول تصرف مرکز تلفن بود و تنها تیمی بود که بدون مشکل عملیات را با موفقیت به پایان رساند.

در مارس ۱۹۷۰، موخیکا هنگام مقاومت در برابر دستگیری در یک بار در مونته‌ویدئو هدف گلوله قرار گرفت؛ او دو مأمور پلیس را زخمی کرد و خودش شش گلوله خورد. جراح آن بیمارستان جان او را نجات داد. توپاماروها ادعا کردند که این جراح به صورت مخفیانه عضو گروه آن‌ها بوده و به همین دلیل جان موخیکا را نجات داده است، اما در واقعیت، پزشک صرفاً طبق اصول اخلاقی پزشکی عمل کرده بود.

در آن زمان، رئیس‌جمهور اروگوئه خورخه پاچکو آرسکو بود که در واکنش به ناآرامی‌های توپاماروها و کمونیست‌ها، برخی از تضمین‌های قانون اساسی را به حال تعلیق درآورده بود.

در سال ۱۹۸۵، با بازگشت دموکراسی قانون اساسی، موخیکا طبق قانون عفو عمومی که جرایم سیاسی و نظامی از سال ۱۹۶۲ را شامل می‌شد، آزاد شد. چند سال پس از بازگشت دموکراسی، او به همراه بسیاری از اعضای توپامارو به دیگر گروه‌های چپ‌گرا پیوستند و جنبش مشارکت مردمی را تشکیل دادند؛ حزبی سیاسی که به عنوان بخشی از ائتلاف جبهه فراگیر (Broad Front) پذیرفته شد.

 

سیاست های کثیف و عجیب آقای رییس جمهور

 

موخیکا کابینه‌ای متشکل از سیاستمداران جناح‌های مختلف ائتلاف چپ‌گرای «جبهه فراگیر» (Broad Front) تشکیل داد و حوزه اقتصاد را به دستیاران معاون اولش، دانیلو آستوری، واگذار کرد.

در ژوئن ۲۰۱۲، دولت موخیکا دست به اقدامی جنجالی زد و فروش کنترل‌شده ماری‌جوانا توسط دولت را قانونی اعلام کرد؛ این تصمیم با هدف مقابله با جرایم مرتبط با مواد مخدر و مشکلات بهداشتی اتخاذ شد. موخیکا اظهار داشت که از رهبران جهانی خواهد خواست همین مسیر را دنبال کنند. به گفته او، با قانونمند کردن بازار ماری‌جوانا به ارزش تقریبی ۴۰ میلیون دلار در سال، این تجارت از دست قاچاقچیان مواد خارج شده و قدرت کارتل‌های مواد مخدر تضعیف خواهد شد. دولت همچنین می‌تواند مصرف‌کنندگان ماری‌جوانا را شناسایی و افراد معتاد شدید را مانند الکلی‌ها تحت درمان قرار دهد.

در دوران ریاست‌جمهوری موخیکا، قانون ازدواج همجنس‌گرایان به تصویب رسید و سقط جنین نیز قانونی شد.

در سپتامبر ۲۰۱۳، موخیکا در شصت‌وهشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی کرد؛ سخنی طولانی که به بشر و جهانی‌شدن اختصاص داشت. او جامعه جهانی را به تلاش بیشتر برای حفظ سیاره زمین برای نسل‌های آینده فراخواند و به قدرت نظام‌های مالی و تأثیر فروپاشی‌های اقتصادی بر مردم عادی اشاره کرد. او خواستار بازگشت به سادگی شد؛ زندگی‌هایی بر پایه روابط انسانی، عشق، دوستی، ماجراجویی، همبستگی و خانواده، به جای زندگی‌هایی که به اقتصاد و بازارها وابسته‌اند.

به‌طور کلی، سیاست‌های دولت موخیکا ادامه‌دهنده مسیر دولت قبلی بود. سهم هزینه‌های اجتماعی از کل هزینه‌های عمومی از ۶۰.۹٪ در سال ۲۰۰۴ به ۷۵.۵٪ در سال ۲۰۱۳ رسید. در همین بازه، نرخ بیکاری حدود ۷٪ باقی ماند، نرخ فقر از ۱۸٪ به ۹.۷٪ کاهش یافت، و حداقل دستمزد از ۴۸۰۰ پزو به ۱۰ هزار پزو افزایش پیدا کرد (با میانگین نرخ تورم سالانه ۷٪). همچنین حمایت از اتحادیه‌های کارگری افزایش یافت. به گزارش کنفدراسیون بین‌المللی اتحادیه‌های کارگری، اروگوئه از نظر رعایت «حقوق بنیادین کار»، از جمله آزادی تشکل، حق چانه‌زنی جمعی و حق اعتصاب، پیشرفته‌ترین کشور در قاره آمریکا شد.

موخیکا بر اساس قانون اساسی، که نامزدی مجدد فوری را برای رؤسای جمهور ممنوع می‌کند، نتوانست در انتخابات ۲۰۱۴ شرکت کند. به این ترتیب، در اول مارس ۲۰۱۵ دوران ریاست‌جمهوری‌اش به پایان رسید. تاباره واسکس، که پیش از او نیز رئیس‌جمهور بود، مجدداً برای یک دوره غیرمتوالی به ریاست‌جمهوری بازگشت.

به گفته خبرنگار بی‌بی‌سی، وایر دیویس، «موخیکا در حالی از قدرت کنار رفت که اروگوئه اقتصادی نسبتاً سالم و ثبات اجتماعی‌ای داشت که کشورهای همسایه‌اش تنها می‌توانستند آرزوی آن را داشته باشند.»

 

فقیر ولی سخاوتمند

در سال ۲۰۰۵، خوزه موخیکا با لوسیا توپولانسکی، از اعضای سابق جنبش توپاماروس، ازدواج کرد؛ این دو پس از سال‌ها زندگی مشترک به طور رسمی با یکدیگر ازدواج کردند. آن‌ها فرزندی نداشتند و در یک مزرعه متعلق به توپولانسکی در حومه مونته‌ویدئو زندگی می‌کردند و در آنجا گل داوودی پرورش می‌دادند و به فروش می‌رساندند. این زوج حیوانات خانگی متعددی داشتند، از جمله سگی سه‌پا به نام مانوئلا که قبلاً با آن‌ها زندگی می‌کرد.

توپولانسکی در نوامبر ۲۰۱۰، هنگامی که همسرش در یک هیات تجاری به اسپانیا سفر کرده بود و معاون وقت ریاست‌جمهوری، دانیلو آستوری، نیز در سفر رسمی به قطب جنوب حضور داشت، برای مدتی کوتاه به عنوان رئیس‌جمهور موقت فعالیت کرد. او پیش از آن، در مجلس نمایندگان و سپس سنای اروگوئه خدمت کرده بود.

موخیکا به دلیل سبک زندگی ساده‌اش توجه جهانیان را به خود جلب کرد. او در دوران ریاست‌جمهوری، از زندگی در کاخ ریاست‌جمهوری و استفاده از کارکنان آن خودداری کرد و به جای آن از یک خودروی فولکس واگن بیتل مدل ۱۹۸۷ و دوچرخه ۶۰ ساله‌اش برای رفت‌وآمد استفاده می‌کرد. در سال ۲۰۱۰، ارزش خودروی او ۱۸۰۰ دلار آمریکا برآورد شد که تمامی دارایی ثبت‌شده در اظهارنامه مالی سالانه الزامی او را تشکیل می‌داد.

در نوامبر ۲۰۱۴، روزنامه Búsqueda گزارش داد که به او پیشنهاد خرید خودرو به قیمت یک میلیون دلار آمریکا داده شده است. موخیکا اعلام کرد که اگر واقعاً چنین پولی را دریافت کند، تمام آن را برای ساخت خانه برای بی‌خانمان‌ها در قالب برنامه‌ای که خودش از آن حمایت می‌کند، اهدا خواهد کرد.

 

سرطان کار را خراب کرد

در آوریل ۲۰۲۴، خوزه موخیکا اعلام کرد که به سرطان مری مبتلا شده است. این بیماری در جریان یک معاینه جسمی شناسایی شد. او افزود که شرایط او به دلیل ابتلا به یک بیماری خودایمنی قبلی، پیچیده‌تر شده است.

با وجود بیماری، موخیکا در کمپین انتخاباتی یاماندو اورسی، نامزد جناح جبهه فراگیر (Broad Front) که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ پیروز شد، فعالانه مشارکت کرد. موخیکا پیروزی اورسی را هدیه خداحافظی توصیف کرد.

در ژانویه ۲۰۲۵، موخیکا در گفت‌وگو با روزنامه Busqueda فاش کرد که سرطان به کبد او نیز سرایت کرده و افزود که در حال مرگ است. او همچنین گفت که تصمیم گرفته درمان‌های بیشتر را ادامه ندهد.

در ۱۲ مه ۲۰۲۵، همسرش لوسیا توپولانسکی اعلام کرد که موخیکا در مرحله نهایی بیماری قرار دارد و تحت مراقبت‌های تسکینی (hospice care) قرار گرفته است.

موخیکا روز بعد، در ۱۳ مه ۲۰۲۵، در خانه روستایی‌اش در منطقه رینکون دل سرو در حومه مونته‌ویدئو درگذشت؛ یک هفته پیش از تولد ۹۰ سالگی‌اش. مرد محبوب اروگوئه ای ها نتواست یک قرن زندگی را تجربه کند ولی مهمترین قسمت ماجرا اینجاست که سالم زیست و جاودانه شد.