آیا دولت بورس را رها کرده است؟

تحریریه پارسینه: در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، انگشت اتهام فعالان بازار سرمایه به سمت دولت است که چرا بورس را رها کرده و کاری برای بهبود اوضاع نمی‌کند. در این میان، شاخص کل بازار سرمایه به حد و حدود اردیبهشت ماه برگشته و از تاریخ اوج خود، حدود ۴۰ درصد ریزش داشته است. اما آیا دولت می‌تواند برای تغییر اوضاع کاری انجام دهد؟

با پایان گرفتن مهلت رسمی رقابت‌های انتخاباتی در آمریکا و البته در حالی که دونالد ترامپ همچنان از پذیرش پیروزی رقیب دموکرات خود سر باز می‌زند، نرخ دلار به عنوان نماینده‌ای از ارز‌های خارجی در اقتصاد ایران، به شکل قابل توجهی افت کرده است.

تحولات سیاسی در ایالات متحده آمریکا علت بنیادین تغییر قیمت دلار در بازار‌های ایران است و در حالی که این تحولات هنوز هم در جریانند، منزلگاه نهایی دلار می‌تواند همچنان بالا و پایین بشود، اما هر چه هست، طی همین مدت هم تغییر قیمت دلار به سایر بازار‌ها در ایران سرایت کرده است.

بالا و پایین بورس و اسکناس سبز

نخستین بازاری که پیش بینی می‌شد با کاهش قیمت دلار تحت تاثیر قرار بگیرد، بازار سرمایه بود. بر این اساس، زمانی که نتیجه آرا در انتخابات آمریکا هنوز مشخص نشده بود و به دلیل عدم شمارش آرای پستی و آرای زودهنگام، درصد آرای الکترال ترامپ هنوز از جو بایدن بیشتر بود، بازار ایران با پیش بینی یک پیروزی نابهنگام دیگر برای نامزد جمهوری خواهان، به استقبال افزایش نرخ ارز رفت.

چرا دولت دیگر از بورس حمایت نمی‌کند؟

در این میان، اما نگرانی عمده تری هم وجود دارد و آن هم اینکه به نظر می‌رسد تشویق عامه مردم برای ورود به بازار سرمایه که در سرتاسر بهار و تابستان امسال ادامه داشت، حالا جای خود را به نوعی عدم حمایت از بازار سرمایه داده است. در این میان، در حالی که روز‌های دوشنبه و سه شنبه هفته جاری عده‌ای از سهامداران با تجمع در مقابل سازمان بورس خواستار حمایت نهادی از بازار سرمایه بودند، بورس تهران تا مرز شاخص یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحدی هم نزول کرد، یعنی ارتفاعی که در اردیبهشت ماه امسال با قدرت آن را پشت سر گذاشته بود.

اما آیا عدم حمایت دولت از بازار سرمایه، آنچنان که عده‌ای معتقدند، واقعاً صحت دارد؟ واقعیت این است که به نظر می‌رسد درخواست سرمایه گذاران برای حمایت دولتی یا نهادی از بازار سرمایه، نه با عرف جهانی بازار‌های سرمایه همخوانی دارد و نه با توانایی‌های دولت ایران.

نخست اینکه بورس شبکه‌ای از صد‌ها شرکت بزرگ در رشته‌های مختلف در صنایع گوناگون است که البته بسیاری از آن‌ها دولتی یا شبه دولتی هستند. در باب شرکت‌های خصوصی که انتظاری وجود ندارد و آن‌ها صرفاً باید به سهامداران خود پاسخگو باشند و نه به دولت.

از آن سو، این شبهه که دولت می‌تواند-یا باید- از شرکت‌های زیر نظر خود بخواهد با ورود پول به بازار سرمایه قیمت سهام را بالا نگه دارند، هر چند عملی است، اما الزاماً تبعات اقتصادی مثبتی به دنبال ندارد.

سرمایه انباشته شده یا سرمایه در گردش در بسیاری از شرکت‌های دولتی حاضر در بورس در واقع به عامه مردم و نه صرفاً معامله گران در بورس، تعلق دارد. به این ترتیب و به عنوان مثال، کسانی که سرمایه‌ای در بورس ندارند هم به اندازه معامله گران بورسی از این یا آن شرکت پتروشیمی و این یا آن شرکت معدنی حاضر در بازار سرمایه سهم دارند. بنابراین، فشار برای تزریق منابع مالی دولتی به بورس برای بهبود وضعیت شاخص، با الزامات حکمرانی خوب همخوانی ندارد.

قانونگذاری صحیح، کمک واقعی دولت به بورس

با این همه، این انتقاد به دولت که در نیمه نخست سال ۱۳۹۹ مردم را به شکلی کم سابقه برای حضور در بورس تشویق کرد تا به بر اساس گفته‌های مسئولان دولتی و غیردولتی، بخشی از کسری بودجه دولت از طریق بورس پوشش داده شود، همچنان پذیرفتنی است.

در این میان، حدود دو ماه پیش دولت وعده داد که قصد دارد معادل یک درصد از دارایی‌های صندوق توسعه ملی را برای بهبود وضعیت بورس مورد استفاده قرار دهد. این اقدام صورت نگرفت، اما همان زمان هم منتقدین دولت می‌گفتند که با این کار صرفاً منابع دولت به هدر می‌رود و در واقع، کسری بودجه دولت «بورسی» می‌شود.

اما دولت برای حمایت از بورس دقیقاً باید چه کند؟ واقعیت این است که وظیفه دولت‌ها باید عمدتاً قانونگذاری صحیح باشد و نه دخالت در بازارها. بر این اساس، دولت و به ویژه نهاد‌های ذی نفع در موضوع بورس، پیش از هر چیز باید از تعیین دستورالعمل‌های یک شبه خودداری کنند. (به عنوان نمونه، ظرف یک تا دو ماه گذشته، دولت در مورد امکان نوسان گیری در بورس دوبار تغییر نظر داده و این موضوع یک بار ممنوع شده و چند روز پیش دوباره مشمول رفع ممنوعیت قرار گرفته است.)

علاوه بر این، میزان شناوری سهام در بازار ایران باید به سرعت افزایش پیدا کند. منظور از شناوری میزان سهام، آن میزان از سهام شرکت‌ها است که در دست مردم عادی کوچه و بازار است و نه آن بخشی که در اختیار نهاد‌ها (یا به اصطلاح حقوقی ها) است. برآورد‌ها نشان می‌دهند میزان شناوری سهام در بازار سرمایه ایران حدود ۲۵ درصد است، حال آنکه این شاخص در برخی کشور‌ها به بیش از ۹۰ درصد می‌رسد.