معضل بزرگِ لاکچری شدن کالاهای آموزشی در ایران

به گزارش پارسینه؛ با وجود آنکه آموزش دیجیتال در اغلب کشورهای دنیا به عنوان ابزار مهمی جهت تسهیل‌ روند یادگیری شناخته می‌شود، در ایران بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان به سختی امکان دسترسی به ابزارهای مورد نیاز در این حوزه دارند.  

فروش لپ‌تاپ‌هایی با قیمت‌ نجومی و حتی معادل درآمد چند ماه و یا یک سال خانواده ها، یکی از چالش های بزرگ برای دانش آموزان و دانشجویانی است که طی چند سال گذشته برای تحصیل وارد مدارس و یا دانشگاه ها شده اند. این شرایط، نه‌تنها شکاف آموزشی را تشدید کرده، بلکه پدیده‌های تازه و نادری چون اجاره ساعتی لپ‌تاپ، امانت گرفتن برای امتحان یا شراکت چند نفره برای خرید یک دستگاه را وارد ادبیات روزمره آموزشی کرده است.

تا پیش از پاندمی کرونا، لپ‌تاپ برای بسیاری از خانواده‌های متوسط ایرانی، وسیله‌ای بود در حاشیه ضروریات،اما آموزش آنلاین، برگزاری آزمون‌ها از راه دور و پروژه‌های تحصیلی مجازی، آن را به ابزاری بی‌جایگزین برای تحصیل تبدیل کرد. اکنون با افزایش قیمت دلار، تحریم‌های فزاینده و محدودیت‌های واردات، قیمت یک لپ‌تاپ میان‌رده از مرز ۵۰ تا ۸۰ میلیون تومان عبور کرده است؛ رقمی که با حقوق پایه کارگری فاصله‌ای زیاد دارد.

در سال ۱۴۰۳، طبق گزارش اتحادیه فناوران رایانه تهران، واردات لپ‌تاپ با کاهش بیش از ۵۰ درصدی نسبت به سال قبل مواجه بوده و این مسئله نه تنها عرضه را کاهش داده، بلکه بازار را در دست چند واردکننده خاص قرار داده است. همین موضوع، امکان مانور برای تعیین قیمت ها را افزایش داده و بازار سیاه خرید و فروش لپ‌تاپ‌های دست‌دوم را گسترش داده است.

• اجاره لپ‌تاپ؛ تنها راه حل دانشجویان و دانش آموزان

در شرایط کنونی افزایش قیمت بی‌سابقه لپ تاپ، راه را برای ابتکارهایی عجیب اما غیرقابل اجتناب باز کرده است. طوری که اکنون در برخی کانال‌های تلگرامی، صفحات اینستاگرام و حتی گروه‌های دانشجویی، می‌توان آگهی‌هایی با مضمون «اجاره لپ‌تاپ برای یک روز»، «امانت لپ‌تاپ با ضمانت کارت دانشجویی» یا «استفاده ساعتی برای ارائه پایان‌نامه» مشاهده کرد.

طبق آگهی های منتشر شده، قیمت این اجاره‌ها از ساعتی ۳۰ تا ۷۰ هزار تومان متغیر است و گاهی یک دانش آموز و یا دانشجو برای اجاره یک لپ‌تاپ معمولی به مدت یک هفته، باید مبلغی نزدیک به ۵۰۰ هزار تومان پرداخت کند. از سوی دیگر افرادی که این خدمات را ارائه می‌دهند، اغلب خود از دانشجویان یا فارغ‌التحصیلانی هستند که با خرید اقساطی چند دستگاه، در این بحران، کسب‌و‌کار کوچکی به راه انداخته‌اند.

• شرایط دشوار محصلان در مناطق محروم

در مدارس مناطق محروم، وضعیت حتی نگران‌کننده‌تر است و بسیاری از دانش‌آموزان نمی‌توانند تحت تاثیر عدم دسترسی به چنین ابزاری فعالیت‌های تحصیلی خود در قالب پژوهش و ارائه آن را به خوبی انجام دهند. موضوعی که حاکی از فقر روانی و آموزشی گسترده در کشورمان حکایت دارد. دانش‌آموزانی که احساس می‌کنند از رقابت جا مانده‌اند و دانشجویانی که ناچارند حتی برای یک فایل پاورپوینت، با شرمندگی از خوابگاهی به خوابگاه دیگر بروند، همگی قربانیان شرایط دشواری هستند که حتی ابزار پایه تحصیل را به کالایی تجملی تبدیل کرده‌اند.

• بازار ناامن دستگاه‌های دست دوم

بازار لپ‌تاپ‌های کارکرده هم چندان امن نیست. تحت تاثیر نبود سازوکارهای نظارتی، بسیاری از این دستگاه‌ها با سخت‌افزار غیراصلی، باتری‌های معیوب یا نسخه‌های غیرفعال ویندوز عرضه می‌شوند. حتی مواردی از فروش لپ‌تاپ‌های اسقاط‌شده که فقط ظاهر فریبنده دارند نیز گزارش شده است. در این میان، کاربران جوان و ناآگاه، بیشتر در معرض فریب و زیان مالی غیرقابل جبران قرار دارند.

دولت تاکنون در چند نوبت از اختصاص یارانه خرید لوازم دیجیتال برای اقشار خاص، نظیر معلمان یا دانشجویان بورسیه، خبر داده است. اما این طرح‌ها به‌دلیل محدودیت منابع، کُندی اجرای اداری و نبود زیرساخت مشخص، نتوانسته‌اند به راه‌حلی پایدار و عملی تبدیل شوند. بخش خصوصی نیز جز در قالب اقدامات محدود مسئولیت اجتماعی، هنوز وارد این میدان نشده است.

کارشناسان حوزه آموزش دیجیتال معتقدند واردات هدفمند و معاف از عوارض گمرکی برای لپ‌تاپ‌های دانش‌آموزی، راه‌اندازی صندوق‌های قرض‌الحسنه دانشجویی برای خرید لوازم دیجیتال و در نهایت مشارکت بخش خصوصی در تأمین زیرساخت‌های آموزشی ارزان می‌تواند مسیر را برای رفع این بحران هموارتر کند.

در جهانی که یادگیری دیجیتال، آینده آموزش را شکل می‌دهد، در ایران دسترسی به لپ‌تاپ به یک معضل طبقاتی تبدیل شده است. تحصیل در قرن بیست‌ویکم نباید وابسته به توان مالی خانواده ها باشد. اگر آموزش را یک امر لازم و ضروری برای نوجوانان و جوانان می‌دانیم، ابزار آن نیز باید در دسترس باشد. در غیر این صورت، باید منتظر نسلی باشیم که نه ‌فقط از کلاس‌های مجازی، بلکه از آینده نیز جامانده است.