چگونه ۶ هزار سال عبادت ابلیس با یک امتحان سجده از دست رفت؟

می‌دانیم ابلیس، از فرشتگان نبود بلکه از اجنه بود. [۱]از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت شده است که ابلیس شش هزار سال، خداوند را عبادت کرده که معلوم نیست از سال‌های دنیاست، که هر سالش سیصد و شصت و پنج روز است، یا از سال‌های آخرت، که هر روزش به منزله هزار سال دنیاست: «ستة آلاف سنة لا یدْری أمِن سِنِی الدنیا أم من سنی الآخرة» [۲]از تعبیر «ما کنتم تکتمون» در آیه ۳۳ سوره بقره برمی ‏آید که در بین فرشتگان جریان مرموزی بود، که همواره مکتوم نگه داشته می ‏شد و آن استکبار ابلیس بود که آن را مکتوم نگه می ‏داشت تا آن که هنگام امتحان جریان سجده بر آدم آشکار شد. خدای سبحان به فرشتگان فرمود، من آنچه را شما ابداء و اظهار می ‏کنید، همچنین آنچه را که در بین خود مستور و پنهان می‏ داشتید، می ‏دانم [۳]. اگر می ‏فرمود، «وما تکتمون»، به این معنا بود که الآن مکتوم می ‏کنید، ولی جمله «وما کنتم تکتمون» نشان می ‏دهد که آن اسرار درونی سابقه کتمان داشته و اکنون فاش شده است. همچنین در سوره مبارکه اعراف می‏ فرماید: («لم یکن من الساجدین») [۴]یعنی ابلیس اصلاً اهل سجده نبود. فرشتگان راز درونی و مکتوم نداشتند و هرگز در نهاد و نهانشان خلاف حق، مستتر نبود. آن‌ها اعتراف کردند و گفتند: («سبحانک لا علم لنا الّا ما علَّمتنا») [۵]در کلمات آن‌ها سخن از تسبیح و تقدیس است. آنان با سبوح و قدوس زندگی می ‏کنند و خدا هم تسبیح و تقدیس آنان را تأیید می ‏کند.

استکبار و کفر، تنها در درون ابلیس مکتوم بود: («أبی و استکبر و کان من الکافرین») و امتحان برای افشای راز درونی او بود نه فرشتگان، گرچه خطاب به جمع، یعنی همه ملائکه است. خداوند درباره ابلیس نمی ‏فرماید: «ابی واستکبر و کفر»، بلکه می ‏فرماید: «کان من الکافرین». معلوم می‌شود او از سابق کافر بود. عناد در برابر خدا، در درون او ریشه داشت و امتحان الهی، خُبث درونی وی را ظاهر کرد و استکبار عملی و علمی او در این امتحان به فعلیت رسید.



پی نوشت:

[۱]کهف، ۵۰. («کان من الجن ففسق عن امر ربه»).

[۲]نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲ (خطبه قاصعه).

[۳]«أَلم أَقل لکم إنّی أَعلم غیب السَّموات والارض واعلم ما تبدون وما کنتم تکتمون».

[۴]بقره، ۳۳.

[۵]اعراف، آیهٴ ۱۱.

تفسیر موضوعی، ج. ۶، ص. ۱۷۵.

منبع:انوارطاها