کودکانی که به جای چهارراه‌ها، در اینستاگرام گل می‌فروشند!

تحریریه پارسینه: «نهایتا ۶ سال دارد. لباس زیبایی بر تن کرده و همراه با ادا‌های کودکانه‌اش از لباسش تعریف می‌کند. پایین تصویر، والد که اینجا مادر است بعد از ارائه توضیحاتی درباره لباس، برند مورد نظر، فروشگاه و آدرس آن را به مخاطبان می‌دهد تا آن‌ها هم از همان جا برای کودک‌شان لباس بخرند.» «دیگری هنوز به خوبی نمی‌تواند حرف بزند. در گوشه‌ای از تصویر برای خودش با آهنگ تکان می‌خورد و صدا و تصویر مادر هم روی تصویر است. در حال معرفی آخرین فروشگاهی است که از آنجا سرویس جدید مبلمان را خریده است.» «این یکی فرمت را عوض کرده است. لوکیشن خارجی و در جنگل است و پدر و پسر در حال ورزش کردن هستند. مدام از مزایای ورزش می‌گوید و پسر را مجبور کرده که حرکت ورزشی مورد نظر را به بهترین شکل ممکن اجرا کند.»

این‌ها تنها چند نمونه از هزاران هزار کودکی هستند که توسط والدینشان در فضای مجازی به نمایش گذاشته می‌شوند. مخاطبین می‌خندند، برای زیبایی و معصومیت این کودکان ضعف می‌روند، لایک می‌کنند و کامنت می‌گذارند، اما هیچ کدام از طرفین این ماجرا نمی‌دانند که کارشان با باند‌هایی که کودکان را مجبور به کار خیابانی می‌کنند، فرق چندانی ندارد. تنها ویترین عوض شده است.

کودکان کار فضای مجازی، عبارتی است که در سال‌های اخیر بسیار معروف شده است. به ویژه بعد از فراگیر شدن اینستاگرام در بین مردم ایران که نخستین فضای مجازی با خاصیت تصویری این چنینی بود. اگر تا پیش از این عنوان کودکان کار ما را به یاد کودکانی می‌انداخت که لباس آلوده، پاره و پوسیده به تن دارند و محل کارشان به جای پشتِ چراغ‌های قرمز است، اما همان کودکان حالا شرایط جدیدی پیدا کرده‌اند آن‌ها حالا خانه‌های لوکس دارند، با لباس‌های لاکچری پشت یک دوربین نشسته‌اند و به جای بازی با عروسک و دویدن دنبال توپ‌شان برای سوژه‌شدن، ژست‌های بزرگسالانه گرفته‌اند تا عکاس به خواسته‌اش برسد، در تلاش هستند تا انتظار پدر و مادر را برای تلفظ دیالوگ‌های دیکته‌شده تبلیغاتی برآورده کنند.

کاری که برای آینده کودک خظرآفرین است؟

سارا گودرزی روانشناس کودک و نوجوان در پاسخ به اینکه چنین کاری تا چه اندازه می‌تواند برای کودک و آینده‌اش خطرآفرین باشد به پارسینه گفت: «مسئله بر سر احساسات کوک است. چیزی که در‌ای پروسه تحت هیچ شرایطی مورد توجه قرار نمی‌گیرد، احساسات او است. در واقع والدین امروزی دقیقا کاری را با فرزندانشان انجام می‌دهند که والدین دیروزی می‌کردند، تنها شکل و رنگ آن متفاوت است. آن‌ها هم دنبال این هستند که آرزو‌های به دست نیافته خود را در کودکان دنبال کنند. آن‌ها هم می‌خواهند فرزندشان معروف باشد و هیچ به این موضوع فکر نمی‌کنند که شاید آن کودک چه حالا و چه در آینده علاقه‌ای به چنین کاری نداشته باشد و این کار مشخصا، اختیار و اراده او را زیر سئوال می‌برد.»

او ادامه داد: «از طرف دیگر، شهرت و محبوبیتی که این کودکان در سن کم به دست می‌آورند، سبب می‌شود که خیلی زودتر از زمانی که باید با هیجاناتی روبرو شوند که مناسب سن آن‌ها نیست. به طور مثال، حس رقابت، مقایسه و خودنمایی آن هم در سطحی که فضای مجازی ایجاد می‌کند، به هیچ عنوان درخور یک کودک نیست. این بچه باید بازی کند. زمان و مکان و حریم شخصی خودش را داشته باشد و اشتباه کند و تجربه‌های مخلتف به دست آورد؛ نه اینکه در ویترینی مجازی، هر لحظه مورد قضاوت واقع شود.»

همین چند وقت پیش بود که ماجرای «آرات» در فضای مجازی به موضوعی مهم در بین مردم بدل شده بود. پسر بچه‌ای که از کودکی توسط پدرش سخت‌ترین تمرینات ورزشی را انجام داد، تبدیل به چهره سرشناسی شد و حتی گفتند آکادمی فوتبال لیورپول او را می‌خواهد.

کاری که کودک آزاری تعبیر می شود؟

فاطمه قاسم‌زاده، مدرس، پژوهشگر و مشاور امور آموزشی و روان‌شناسی کودکان و نوجوانان در رابطه با رفتار‌های محمد حسینی با پسرش آرات گفت: «افرادی که والدینشان آن‌ها را در فضای مجازی به نمایش می‌گذارند تا به‌نوعی فالوور جمع کنند، همان کودک کار محسوب می‌شوند. در واقع از نظر کنوانسیون حقوق کودک به آن کار در فضای مجازی هم می‌گویند. پدر و مادر‌ها باید به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند که فضای مجازی یا کار در فضای مجازی به کودکان آسیب فراوانی می‌رساند.»

به گفته این پژوهشگر، اگر این کار‌ها در فضای مجازی درست تبلیغ شود و به کودک آسیب نرسد، شاید مفید واقع شود، اما واقعیت این است که کودک آزار می‌بیند، چرا که او این توان را ندارد که از کودک خواسته شود، این کار را بکن، این را بگو، این ژست را بگیر و ... از نظر پیمان‌نامه حقوق کودک، این کار کودک‌آزاری است. البته کودک‌آزاری هم انواع مختلف دارد. رفتار پدر آرات در قبال فرزندش مصداق همان کودک‌آزاری است.

در تمام دنیا کودکان زمانی که به سن قانونی برسند، می‌توانند از والدینشان به دلیل نقض حریم خصوصی شکایت کنند. قوانین دنیا در قبال کودکان بسیار سخت و جدی است و حالا که قانون ایران هم مجهز به متنی مرتبط با حقوق کودکان و نوجوانان شده است، انتظار می‌رود هم نهاد‌های قانونی و هم انجمن‌های مردمی مرتبط با حقوق کودکان، بیش از گذشته وارد پرونده‌های این چنینی شده و به مردم در این زمینه آگاهی دهند.