آنچه باید از روان‌شناسی ارتباط ذهنی، عاطفی و رفتاری انسان با طبیعت بدانید

به گزارش پارسینه،  این رشته بر این باور است که انسان از نظر زیستی و روانی با طبیعت پیوندی ذاتی دارد و دور شدن از محیط‌های طبیعی می‌تواند باعث افزایش استرس، کاهش تمرکز، افت خلق و مشکلات روانی شود.

 

در مقابل، ارتباط دوباره با طبیعت می‌تواند آرامش ذهن، شادی، خلاقیت، تمرکز و سلامت روان را تقویت کند. روان‌شناسی ارتباط انسان با طبیعت تلاش می‌کند این تأثیرات را توضیح دهد و نشان دهد که چرا طبیعت برای سلامت روان انسان ضروری است.

ارتباط انسان با طبیعت یکی از بنیادی‌ترین و عمیق‌ترین پیوندهایی است که از آغاز زندگی بشر وجود داشته است. انسان پیش از آنکه شهرها ساخته شود، پیش از آنکه تکنولوژی زندگی را دگرگون کند و پیش از آنکه جهان مدرن شکل بگیرد، در دل طبیعت زندگی کرده است.

 

همین زندگی طولانی در محیط‌های طبیعی باعث شده است که مغز، بدن و روان ما با طبیعت هماهنگی درونی پیدا کند. به همین دلیل است که امروزه، با وجود همه پیشرفت‌ها، هنوز وقتی به طبیعت پناه می‌بریم احساس آرامش، امنیت و معنا می‌کنیم.

روان‌شناسی ارتباط انسان با طبیعت تلاش می‌کند بفهمد چرا چنین احساساتی در ما ایجاد می‌شود و چگونه می‌توانیم از این ارتباط برای بهبود سلامت روان و کیفیت زندگی استفاده کنیم.

 

زهرا نیازاده نویسنده کتاب مسیر تاب آوری در ادامه تاکید میکند طبیعت توانایی تمرکز و تفکر منطقی را تقویت می‌کند. وقتی ذهن از فشارها فاصله می‌گیرد، قدرت تصمیم‌گیری و حل مسئله افزایش می‌یابد که این عوامل بخش مهمی از تاب‌آوری هستند. تجربه زیبایی‌های طبیعت احساس امید، معنا و پیوند عاطفی را در انسان تقویت می‌کند و باعث می‌شود فرد هنگام مواجهه با مشکلات کمتر دچار ناامیدی شود.

 

به گزارش بهداشت نیوز، علاوه بر این، بودن در طبیعت حس کنترل، اعتمادبه‌نفس و توانمندی را افزایش می‌دهد. قدم‌زدن در کوهستان، لمس خاک یا حتی تماشای آسمان می‌تواند ذهن را به یاد ظرفیت‌های درونی‌اش بیندازد. در کل، طبیعت مانند یک منبع انرژی روانی عمل می‌کند و باعث می‌شود انسان در برابر سختی‌ها پایدارتر، آرام‌تر و انعطاف‌پذیرتر باشد.

 

وقتی درباره رابطه انسان با طبیعت صحبت می‌کنیم، منظور فقط حضور فیزیکی در میان درختان و کوه‌ها نیست. این رابطه شامل حس تعلق، لذت بصری، آرامش ذهنی و حتی تأثیرات زیستی بر بدن می‌شود. طبیعت نه تنها فضایی برای تنفس و استراحت است، بلکه منبعی برای رشد، فهم خود و تجربه لحظات عمیق انسانی است.

 

در دهه‌های اخیر علم روان‌شناسی توجه بیشتری به این موضوع کرده و پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که طبیعت می‌تواند عامل مهمی در کاهش اضطراب، افسردگی، خستگی ذهنی و حتی افزایش تمرکز و خلاقیت باشد.

 

امروزه بسیاری از افراد به دلیل زندگی شهری، ساعات طولانی کار، وابستگی به تکنولوژی و کاهش تماس با محیط‌های طبیعی، دچار نوعی قطع ارتباط درونی با طبیعت شده‌اند. این فاصله گرفتن اثرات منفی متعددی بر روان دارد. انسان مدرن اغلب بدون اینکه خود بداند، دلتنگ طبیعت و عناصر آن است. روان‌شناسی طبیعت تلاش می‌کند این فاصله را کم کند و رابطه گمشده انسان و محیط طبیعی را دوباره زنده سازد.

 

یکی از مفاهیم مهم در این حوزه «فرضیه زیست‌دوستی» است. این نظریه می‌گوید انسان به طور طبیعی و غریزی به موجودات زنده، گیاهان و مناظر طبیعی جذب می‌شود. ما به‌طور ناخودآگاه از دیدن یک درخت، صدای آب یا منظره آسمان حس خوبی می‌گیریم. این حس خوب فقط یک واکنش احساسی ساده نیست؛ ریشه در تکامل دارد. مغز انسان طی میلیون‌ها سال در محیط‌های طبیعی شکل گرفته است. بنابراین عناصر طبیعی می‌توانند به سرعت سیستم عصبی را آرام کنند و احساس امنیت ایجاد نمایند.

 

تحقیقات نشان داده‌اند که بودن در طبیعت می‌تواند هورمون کورتیزول، که عامل استرس است، را کاهش دهد. این کاهش باعث می‌شود تنفس آرام‌تر شود، ضربان قلب متعادل شود و ذهن از حالت درگیری و فشار بیرون بیاید. به همین دلیل قدم زدن آرام در پارک یا نشستن کنار رودخانه می‌تواند بیش از چند ساعت استراحت در خانه موثر باشد. طبیعت به بدن کمک می‌کند به وضعیت طبیعی خود بازگردد، حال آنکه زندگی شهری مدرن مدام بدن را در حالت آماده‌باش و تنش نگه می‌دارد.

 

از دیگر تأثیرات مهم طبیعت بر روان انسان افزایش تمرکز و توان ذهنی است. پژوهشگران دریافته‌اند که مغز پس از کار طولانی یا مواجهه با اطلاعات زیاد، دچار خستگی توجه می‌شود. این خستگی باعث می‌شود نتوانیم خوب فکر کنیم، تصمیم‌های درست بگیریم یا خلاق باشیم. طبیعت توانایی منحصربه‌فردی در ترمیم این خستگی دارد. رنگ سبز، نظم طبیعی گیاهان، الگوهای تکرارشونده در برگ‌ها و شاخه‌ها، همگی برای ذهن قابل پردازش‌اند و بدون فشار ذهنی دیده می‌شوند. به همین دلیل بعد از حضور کوتاه در طبیعت، ذهن ما دوباره شفاف‌تر و آماده‌تر می‌شود.

 

ارتباط انسان با طبیعت فقط جنبه ذهنی ندارد؛ احساسات نیز تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند. وقتی در طبیعت هستیم، اغلب احساس شادی، امید و آرامش بیشتری می‌کنیم. دلیل این احساسات می‌تواند ترکیبی از عوامل زیستی، ذهنی و حتی معنوی باشد. بسیاری از افراد بیان می‌کنند که وقتی در طبیعت قدم می‌زنند، احساس می‌کنند بخشی از چیزی بزرگ‌تر هستند. این حس می‌تواند اضطراب‌های وجودی، نگرانی‌ها و افکار منفی را کاهش دهد. طبیعت برای انسان نوعی پاسخ به نیاز عمیق معناجویی نیز هست.

 

در روان‌شناسی ارتباط انسان با طبیعت، تعامل حسی نقش مهمی دارد. یعنی هر یک از حواس ما در این ارتباط نقش مستقل و اثرگذاری بازی می‌کنند. دیدن رنگ‌ها و مناظر طبیعی، شنیدن صدای پرندگان و جریان آب، لمس خاک و برگ، بوییدن عطر خاک پس از باران و حتی مزه آب تازه کوهستان، همگی تجربه‌هایی هستند که به مغز پیام آرامش می‌فرستند. این تجربه‌ها نه تنها ذهن را آرام می‌کنند بلکه باعث می‌شوند احساس زنده بودن و حضور در لحظه افزایش یابد. زندگی مدرن اغلب ما را از این حس‌ها دور کرده و باعث شده است بیشتر در فکر آینده یا گذشته باشیم. طبیعت انسان را دوباره به لحظه اکنون بازمی‌گرداند.

 

یکی از مهم‌ترین فواید طبیعت برای انسان، کمک به کاهش بیماری‌های روانی است. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که حضور در طبیعت می‌تواند علائم افسردگی را کاهش دهد. دلیل آن تنها افزایش آرامش نیست. نور خورشید باعث افزایش ترشح سروتونین می‌شود که هورمون شادی است. حرکت در طبیعت باعث افزایش اندورفین می‌شود که حس لذت و انرژی را بالا می‌برد. ترکیب نور، حرکت، هوا و سکوت، طبیعت را به یک درمانگر طبیعی تبدیل کرده است. حتی در برخی کشورها پزشکان توصیه مستقیم «درمان طبیعت‌گردی» را به عنوان نسخه درمانی برای بیماران تجویز می‌کنند.

 

از سوی دیگر طبیعت می‌تواند حس تعلق و ارتباط اجتماعی را تقویت کند. وقتی افراد در محیط‌های طبیعی با یکدیگر وقت می‌گذرانند، احساس صمیمیت بیشتری تجربه می‌کنند. دلیل آن این است که طبیعت سطح استرس را پایین می‌آورد و فضای امن‌تری برای ارتباطات انسانی ایجاد می‌کند. خانواده‌ها و دوستان اغلب در طبیعت گفت‌وگوهای بهتری دارند، کودکان بازی خلاقانه‌تری انجام می‌دهند و روابط عاطفی صمیمانه‌تر می‌شود. طبیعت نه تنها فرد را آرام می‌کند بلکه روابط انسانی را نیز بهبود می‌بخشد.

 

طبیعت همچنین یکی از بهترین منابع برای افزایش خلاقیت است.

 

افراد خلاق معمولاً زمانی که در طبیعت قدم می‌زنند یا به منظره‌ای طبیعی نگاه می‌کنند ایده‌های تازه پیدا می‌کنند. دلیل این امر ترکیبی از آرامش ذهن، آزادی درونی و تحریک ملایم حواس است. بر خلاف محیط شهری که ذهن را با محرک‌های قوی و سریع درگیر می‌کند، طبیعت الگوی آرام‌تری دارد و به مغز اجازه می‌دهد ایده‌ها را بازسازی کند. به همین دلیل بسیاری از نویسندگان، نقاشان و اندیشمندان بزرگ، بخش زیادی از آثار خود را در محیط‌های طبیعی خلق کرده‌اند.

 

در عین حال طبیعت می‌تواند به شکل‌گیری هویت فردی کمک کند. انسان‌ها در طبیعت راحت‌تر درباره خود فکر می‌کنند، ارزش‌هایشان را بازبینی می‌کنند و به درک بهتری از احساسات و نیازهای واقعی خود می‌رسند. سکوت و آرامش طبیعت مانند آینه‌ای است که ذهن را شفاف می‌کند. در این فضا افراد راحت‌تر می‌توانند تصمیم بگیرند، امکانات زندگی را بسنجند و حتی مسیر آینده خود را انتخاب کنند. این اثر روانی طبیعت یکی از دلایلی است که مردم در زمان‌های بحران، فشار یا سردرگمی به کوه، جنگل یا دریا پناه می‌برند.

 

اما چرا با وجود این فواید، بسیاری از افراد امروز از طبیعت دور شده‌اند؟ پاسخ این پرسش در تغییر سبک زندگی نهفته است. رشد شهرنشینی، کارهای پشت‌میزنشینی، افزایش استفاده از گوشی و اینترنت، و کاهش فضاهای سبز باعث شده است ارتباط انسان با طبیعت کم‌رنگ شود. مغز ما هنوز همان مغزی است که برای زندگی در طبیعت ساخته شده، اما بدن ما در میان بتن، شلوغی و فضای بسته گیر افتاده است. این فاصله گرفتن از محیط طبیعی می‌تواند اثرات طولانی‌مدت بر روان داشته باشد؛ از جمله خستگی مزمن، اضطراب‌های دائمی، بی‌خوابی و حتی کاهش توان توجه.

 

برای بازسازی این ارتباط از دست‌رفته، لازم نیست حتماً به جنگل یا کوه برویم. حتی حضور کوتاه در یک پارک نزدیک خانه، داشتن چند گلدان در اتاق، نگاه کردن به آسمان، گذاشتن زمان برای قدم زدن آرام در فضای باز و حتی شنیدن صدای طبیعت می‌تواند مفید باشد. مغز انسان نسبت به نشانه‌های طبیعی بسیار حساس است و همین نشانه‌ها می‌توانند اثرات مثبتی ایجاد کنند.

 

طبیعت در مدارس نیز نقش مهمی دارد. کودکانی که در مدارس دارای فضای سبز درس می‌خوانند تمرکز بیشتری دارند و یادگیری آنها بهتر است. تماس با خاک سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و بازی در فضای باز باعث رشد ذهنی و جسمی سالم‌تر می‌شود. کودکان امروز بیش از هر زمان دیگری به تماس با طبیعت نیاز دارند زیرا فناوری بخش زیادی از بازی‌های فعال را از آن‌ها گرفته است.

 

علاوه بر سطوح فردی طبیعت برای جامعه نیز ارزش روانی دارد. شهرهایی که پارک‌ها، مسیرهای پیاده‌روی طبیعی و فضاهای سبز بیشتری دارند، میزان خشونت کمتر، سلامت روانی بالاتر و کیفیت زندگی بهتری دارند. طبیعت بخشی از زیربنای سلامت عمومی است. بدون طبیعت، جامعه دچار خشکی، تنش و بی‌روحی می‌شود.

 

ارتباط انسان با طبیعت یک پیوند ساده نیست. این ارتباط بخشی از هویت ما، بخشی از تاریخ ما و بخشی از سلامت روانی ماست. هرچه بیشتر این ارتباط را تقویت کنیم، زندگی متعادل‌تر، شادتر و سالم‌تری خواهیم داشت. طبیعت به ما یادآوری می‌کند که آرامش چیزی بیرون از ما نیست؛ در هماهنگی با جهان اطراف است. وقتی با طبیعت هماهنگ می‌شویم، با خودمان نیز هماهنگ‌تر می‌شویم.