تفاوت رادیولوژی با سونوگرافی از نظر فناوری و عملکرد

به گزارش  پارسینه  ،سونوگرافی برای بررسی اندام‌های نرم مثل قلب، کلیه و جنین مناسب است و چون از اشعه استفاده نمی‌کند، کاملاً ایمن است. رادیولوژی بیشتر برای بررسی استخوان‌ها، ریه و نواحی سخت‌تر بدن به‌ کار می‌رود. قبل از هر چیز، باید یک سوءتفاهم رایج را برطرف کنیم. رادیولوژی (Radiology) یک تخصص پزشکی گسترده به شمار می‌آید که شامل تمام روش‌های تصویربرداری (مانند CT اسکن، MRI و سونوگرافی) می‌شود. اما در کاربرد روزمره و در این مقاله، منظور ما از رادیولوژی، همان روش آشناتر یعنی رادیوگرافی (X-ray) یا همان عکس اشعه ایکس است. این دو روش، یعنی رادیوگرافی (X-ray) و سونوگرافی، تفاوت‌های اساسی در فناوری، ایمنی و کاربرد دارند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

تفاوت رادیولوژی با سونوگرافی از نظر فناوری و عملکرد

تفاوت اساسی این دو روش در فیزیک و منبع انرژی آن‌ها است.

• رادیولوژی (X-ray) از نوعی انرژی به نام تشعشع یونیزان (اشعه ایکس) کمک می‌گیرد. این اشعه از بدن عبور کرده و بر اساس تراکم بافت‌ها، به صورت افتراقی جذب می‌شود. بافت‌های متراکم مانند استخوان، اشعه بیشتری جذب می‌کنند و در تصویر سفید به نظر می‌رسند، در حالی که بافت‌های نرم مانند هوا (در ریه‌ها) سیاه دیده می‌شوند.
• سونوگرافی (Ultrasound)، در مقابل، امواج صوتی با فرکانس بالا (که گوش انسان قادر به شنیدن آن نیست) به کار می‌گیرد. دستگاهی به نام پروب (Transducer) این امواج را به داخل بدن می‌فرستد. امواج پس از برخورد به مرز بین بافت‌های مختلف (مثلاً مرز بین مایع و بافت جامد) بازتاب (Echo) پیدا کرده و به دستگاه برمی‌گردند. سپس کامپیوتر این بازتاب‌ها را به یک تصویر زنده و متحرک تبدیل می‌کند.

از نظر خطرات احتمالی، رادیوگرافی به دلیل استفاده از اشعه یونیزان، دارای محدودیت‌هایی است، به‌ویژه برای زنان باردار. اما سونوگرافی کاملاً ایمن تلقی می‌شود. با توجه به تفاوت در فناوری، دسترسی به این خدمات نیز متفاوت است. اگرچه هر دو روش به صورت تخصصی در مراکز تصویربرداری انجام می‌شوند، اما امکان ارائه برخی خدمات در محل بیمار نیز وجود دارد. بررسی هزینه رادیولوژی در منزل می‌تواند به بیمارانی که امکان جابجایی ندارند، برای انتخاب خدمات دید بهتری بدهد.

تفاوت سونوگرافی و رادیولوژی در کاربردهای پزشکی

موارد استفاده از رادیولوژی (X-ray)

این روش برای بررسی بافت‌های متراکم بسیار مناسب است. کاربردهای رایج آن عبارت‌اند از:

• تشخیص شکستگی یا دررفتگی استخوان‌ها و مفاصل.
• بررسی قفسه سینه برای تشخیص عفونت ریه (پنومونی) یا بررسی وضعیت قلب.
• ماموگرافی (نوعی رادیوگرافی ویژه برای بررسی بافت پستان).
• CT اسکن (که نوع پیشرفته‌ای از رادیولوژی است) برای بررسی‌های دقیق مغز، خونریزی‌های داخلی یا تومورها.

موارد استفاده از سونوگرافی

این متد برای تصویربرداری از بافت‌های نرم و اندام‌های حاوی مایع انتخاب اول است:

• بررسی بارداری و نظارت بر رشد جنین.
• بررسی اندام‌های شکمی مانند کبد (برای چربی کبد)، کیسه صفرا (برای سنگ) و کلیه‌ها.
• بررسی اندام‌های لگنی مانند رحم و تخمدان‌ها (برای کیست تخمدان).
• سونوگرافی داپلر برای بررسی جریان خون در رگ‌ها.
• بررسی توده‌های بافت نرم، عضلات و تاندون‌ها.

تفاوت رادیولوژی و سونوگرافی در دقت تشخیص و جزئیات تصویر

جالب است بدانید که دقت این دو روش مکمل یکدیگر است. یک مطالعه در سال ۲۰۲۴ (منتشر شده در PMC) نشان داد که MRI (که یک شاخه پیشرفته رادیولوژی است) در تشخیص تومورهای بافت نرم، دقت تشخیصی بالاتری نسبت به سونوگرافی دارد. اما در مطالعه دیگری (در سال ۲۰۲۲)، دقت سونوگرافی‌های انجام شده توسط سونوگرافرها با گزارش نهایی رادیولوژیست‌ها، ۹۷.۲٪ توافق کامل داشت که نشان‌دهنده دقت بالای سونوگرافی در حوزه تخصصی خود (بافت نرم) است.

• رادیولوژی (X-ray) وضوح فضایی بالایی برای نمایش جزئیات استخوان‌ها و ساختارهای متراکم دارد. یک شکستگی مویی که در سونوگرافی دیده نمی‌شود، در عکس اشعه ایکس به وضوح قابل تشخیص است.
• سونوگرافی اما جزئیات بسیار بهتری از اندام‌های نرم، تفاوت بین کیست (مایع) و توده (جامد) و جریان خون ارائه می‌دهد. مزیت عمده سونوگرافی، نمایش تصاویر به صورت بلادرنگ (Real-time) است؛ یعنی پزشک می‌تواند حرکت اندام‌ها (مانند تپش قلب جنین) را مستقیماً مشاهده کند.

تفاوت هزینه سونوگرافی با رادیولوژی

به طور کلی، هزینه سونوگرافی معمولاً کمتر از بسیاری از روش‌های پیشرفته رادیولوژی (مانند CT اسکن یا MRI) است. رادیوگرافی ساده (X-ray) نیز معمولاً جزو روش‌های ارزان و در دسترس محسوب می‌شود.

سونوگرافی اغلب در مطب پزشک یا کلینیک‌ها قابل انجام است، در حالی که دستگاه‌های سی‌تی اسکن یا MRI نیاز به مراکز بزرگ‌تر دارند. خوشبختانه، اکثر بیمه‌های پایه و تکمیلی، هر دو روش استاندارد رادیوگرافی و سونوگرافی را تا حد زیادی پوشش می‌دهند. لازم به ذکر است که هردو روش قابل انجام در منزل هستند. 

تفاوت رادیولوژی و سونوگرافی از نظر زمان، ایمنی و راحتی بیمار

• ایمنی: این اساسی‌ترین تفاوت است. سونوگرافی از امواج صوتی بهره می‌برد و هیچ تشعشع یونیزانی ندارد. به همین دلیل، روش انتخابی برای زنان باردار و کودکان است و می‌توان آن را به دفعات تکرار کرد. رادیولوژی (X-ray) از دوز پایینی از اشعه استفاده می‌کند که اگرچه برای یک بار عکس گرفتن ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما برای استفاده مکرر یا در دوران بارداری توصیه نمی‌شود.
• زمان انجام: گرفتن یک عکس رادیوگرافی ساده (X-ray) معمولاً فقط چند ثانیه طول می‌کشد، اگرچه آماده‌سازی و جابجایی بیمار ممکن است چند دقیقه زمان ببرد. یک معاینه سونوگرافی معمولاً طولانی‌تر است و بسته به نوع بررسی، بین ۱۵ تا ۴۵ دقیقه زمان نیاز دارد.
• آماده‌سازی بیمار: رادیوگرافی معمولاً به آمادگی خاصی، جز درآوردن اشیای فلزی، نیاز ندارد. اما برخی از سونوگرافی‌ها نیاز به آمادگی دارند؛ مثلاً سونوگرافی شکم و کبد نیاز به ناشتا بودن دارد و سونوگرافی لگن ممکن است نیاز به پر بودن مثانه داشته باشد.

مزایا و معایب رادیولوژی و سونوگرافی

ویژگی	رادیولوژی (اشعه ایکس)	سونوگرافی
مزایا	دقت بالا برای استخوان، تشخیص سریع آسیب، وضوح در ساختار متراکم	ایمن (بدون اشعه)، مناسب زنان باردار، مناسب برای بافت نرم، هزینه معمولاً کمتر
معایب	استفاده از اشعه یون‌ساز، عدم امکان استفاده مکرر در بارداری، ضعف در نمایش بافت نرم	محدودیت در تصویربرداری استخوان، نفوذ ضعیف در هوا (گازهای شکمی)، وابستگی به مهارت اپراتور

جمع بندی

شناخت تفاوت رادیولوژی و سونوگرافی به ما کمک می‌کند تا بدانیم چرا پزشک مسیر تشخیصی خاصی را انتخاب کرده است. هیچ‌کدام از این روش‌ها بهتر از دیگری نیستند؛ آن‌ها ابزارهای مکملی هستند که هر کدام برای دیدن بخشی از بدن تخصص یافته‌اند. رادیوگرافی (X-ray) پنجره ما به دنیای ساختارهای سخت و استخوانی است، در حالی که سونوگرافی به ما اجازه می‌دهد تا عملکرد زنده اندام‌های نرم داخلی را بدون هیچ خطری مشاهده کنیم. انتخاب آخر همیشه بر عهده پزشک معالج است. اما درک این تفاوت رادیولوژی و سونوگرافی به شما کمک می‌کند تا در فرآیند درمان مشارکت آگاهانه‌تری داشته باشید. 

سوالات متداول

کدام‌ یک دقت بیشتری دارد، سونوگرافی یا رادیولوژی؟

پاسخ به این سوال بستگی به نوع بافت مورد بررسی دارد. رادیولوژی (اشعه ایکس) برای استخوان‌ها و ساختارهای متراکم مانند ریه‌ها دقت بالایی دارد. سونوگرافی برای بافت‌های نرم، اندام‌های داخلی (مانند کبد و کلیه) و بررسی جریان خون دقیق‌تر است.

نتایج سونوگرافی سریع‌تر آماده می‌شود یا رادیولوژی؟

نتیجه خود سونوگرافی معمولاً بلافاصله (Real-time) توسط سونولوژیست اعلام می‌شود. آماده شدن گزارش تایپ‌شده رادیولوژی (X-ray) یا CT اسکن ممکن است کمی زمان‌برتر باشد، زیرا تصاویر ابتدا باید توسط رادیولوژیست تفسیر و گزارش شوند.

کدام روش را می‌توان در منزل انجام داد؟

با پیشرفت تکنولوژی، امکان انجام هر دو روش به صورت پرتابل (قابل حمل) وجود دارد.